حال و هوای نفس‌گیر

  پاییز، پادشاه فصل‌ها و باغ‌های زرد و نارنجی، رنج مداومی را هم به همراه دارد؛ البته نه برای همه بلکه بیشتر برای ساکنان کلان‌شهرها. آلودگی هوا میهمان ناخوانده روزهای سرد است. شاخص کیفیت هوا به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود؛ بر اساس این تقسیم‌بندی، از عدد صفر تا ۵۰ هوا پاک، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا قابل قبول، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا ناسالم برای گروه‌های حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا ناسالم برای همه گروه‌ها، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا خطرناک است. امسال گرچه رد جدی آلودگی هوا تاکنون در برخی از شهرها هویداست، اما هنوز شبیخون آن به سیاق سال‌های گذشته از راه نرسیده است. از اواسط پاییز آلودگی‌های ناشی از فعالیت انسان و آلودگی ناشی از گرد‌و‌غبار با یکدگیر مچ‌اندازی می‌کنند و به استقبال زمستان نفس‌گیری برای شهروندان بسیاری از شهرها می‌‎روند.

تلفات آلودگی هوا در ایران

میزان مرگ‌و‌میر و تلفات بر اثر آلودگی هوا باورکردنی نیست. این عامل، سومین عامل مرگ‌و‌میر در ایران اعلام شده است. پاییز سال گذشته عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درباره مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال ۱۴۰۰ گفته بود: میانگین تعداد مرگ کل منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM۲.۵ در بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال در ۲۷ شهر مورد مطالعه 20‌هزارو 837 نفر بوده است. در شهر تهران در سال قبل به‌طور میانگین مرگ شش‌هزارو 398 نفر منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM۲.۵ است. نتایج نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۰ به‌طور میانگین جزء مرگ کل منتسب به ذرات معلق در کشور برابر با ۱۲.۵۹ درصد است که این جزء منتسب در شهرهایی نظیر اهواز، تهران، زابل، کرج، اصفهان و دزفول که با آلودگی هوای شهری و و پدیده گرد‌و‌غبار درگیر هستند، بالاتر از میانگین کشوری است. آن‌طور که شاهسونی گفته است، میانگین تعداد مرگ در سال ۱۴۰۰ به علت سرطان ریه در بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال در مجموع ۲۷ شهر مورد مطالعه به‌طور میانگین ۵۱۳ نفر است. در شهر تهران به‌طور میانگین مرگ ۱۶۱ نفر منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM۲.۵ به علت سرطان ریه بوده است. در سال ۱۴۰۰ هزینه‌های مرتبط با مرگ‌ومیر ناشی از سرطان ریه ۲۰۱ میلیون دلار تخمین زده شده است. میزان خسارت اقتصادی مرگ‌و‌میرهای ناشی از سرطان ریه منتسب به آلودگی هوا به نحو چشمگیری بیشتر از پنج سال قبل بوده است.

اما هولناک‌ترین بخش این آمار، افزایش ۸۷‌درصدی مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال۱۴۰۰ است؛ «در سال ۱۴۰۰ تعداد همه مرگ‌های منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM۲.۵ بیش از ۸۷ درصد نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافت. این روند افزایشی در تمامی علل مرگ به علت مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM۲.۵ مشهود است». سال گذشته داریوش گل‌علیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز از میزان مرگ‌ومیر بر اثر آلودگی هوا آماری ارائه داده بود: «در سال 1400 در 27 شهر آلوده کشور، حدود 21 هزار مرگ‌‌و‌میر منتسب به آلودگی هوا و 11.3 میلیارد دلار خسارت گزارش شده است». بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، مجموع هزینه اقتصادی مرگ‌های ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۰ در شهر تهران به‌طور میانگین برابر با سه‌میلیارد‌و ۴۰۰ میلیون دلار است. نکته کلیدی این میزان خسارت بالا، آن است که اگر این مبلغ به جای هزینه‌کرد برای درمان و خسارت‌های وارده، در جهت جلوگیری از انتشار آلاینده‌ها استفاده شود، علاوه بر کنترل پیامدهای مرگ و بیماری منتسب، به بهبود کیفیت زندگی به شکل پایدار و اصولی منجر خواهد شد.

بر اساس گزارش این مرکز با عنوان «بررسی مطالعات منشأیابی آلودگی هوا در کشور»، بانک جهانی در سال ۲0۱6 میزان کل خسارت وارده آلودگی هوای ایران را ۳0 میلیارد دلار برآورد کرده است. همچنین این پدیده در فوت ۳۳ هزار نفر در سال در کشور دخیل بوده که این تعداد حدود ۱0 درصد کل نرخ مرگ‌ومیر را در طول سال شامل می‌شود.

در گزارش دیگری از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با عنوان «پویایی‌شناسی آلودگی هوا»، مجموع هزینه مرتبط با مرگ‌و‌میر ناشی از همه علت‌های منتسب به ذرات معلق PM ۲.۵ در ایران برابر با ۱۱.۳ میلیارد دلار معادل ۳۱۳ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این مقدار نسبت به سال ۱۳۹۹ بیش از ۹۰ درصد افزایش یافته است. همچنین بر اساس این گزارش بررسی وضعیت کشورهای مختلف از نظر آلودگی هوای ذرات معلق نشان می‌دهد ایران در سال 2022 با غلظت ³32/5m/μg در رتبه 21 آلوده‌ترین کشورهای جهان قرار داشته که بیش از شش برابر دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی و بیش از 2.5 برابر استاندارد ملی ایران بوده است. مقایسه نتایج مربوطه برای سال‌های مختلف بیانگر سیر صعودی آلاینده 2.5PM در کشور طی پنج سال اخیر است. با توجه به نتایج گزارش‌های کمی‌سازی منتشر‌شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در سال‌های 1395، 1396، 1397، 1398، 1399 و 1400 به‌ترتیب به‌طور میانگین 13‌هزارو231، 11‌هزار‌و 93، 10‌هزار‌و 235، 9‌هزار‌و 905، 11‌هزار‌و 129 و 20‌هزار‌و 837 نفر مرگ کل منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق 2.5PM در 27 شهر کشور با جمعیت تقریبی 35 میلیون نفر است.

مرگ‌و‌میر در جهان

مرداد امسال، مهر به نقل از مدیسن‌نت گزارشی منتشر کرد. در این گزارش آمده بود که تعداد سالانه مرگ‌های زودرس قلبی و سال‌های ناتوانی ناشی از آلودگی هوا با ذرات معلق PM بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹، ۳۱ درصد افزایش یافته است. مردان بیش از زنان تحت تأثیر این شرایط هستند و ۴۳ درصد افزایش مرگ‌و‌میر ناشی از آلودگی هوا را تجربه کردند، در‌حالی‌که زنان افزایش ۲۸‌درصدی را تجربه کردند. همچنین گفته شده مناطقی که شرایط اجتماعی-اقتصادی بهتری داشتند، کمترین تعداد مرگ‌های ناشی از بیماری قلبی مرتبط با آلودگی هوا که به آلودگی PM نسبت داده می‌شود، داشتند. با‌این‌حال، نرخ ناتوانی در میان مردم این مناطق نیز بیشترین میزان بود. بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، سالانه بیش از سه میلیون نفر بر اثر تنفس در شهرها جان خود را از دست می‌دهند و اگر اقدامی در این زمینه انجام نشود، این میزان تا سال ۲۰۵۰ میلادی تا دو برابر افزایش می‌یابد. همچنین همه بار آلودگی هوا بر نظام سلامت و اقتصادی کشورها قرار دارد.

ناگفته نماند که سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۹ تخمین زده بود که آلودگی هوای آزاد و داخل منزل در مناطق شهری و روستایی سالانه منجر به بروز بیش از هفت میلیون مرگ زودرس در جهان می‌شود. همچنین بر اساس گزارشی در سال ۲۰۱۹ مشخص شد که در جهان به‌طور میانگین حدود ۵۴ درصد از مرگ‌های زودرس مربوط به آلودگی هوا در فضای آزاد به دلیل بیماری ایسکمیک قلبی و سکته مغزی است. همچنین هفت درصد از مرگ‌و‌میر زودرس ناشی از سرطان ریه و ۱۹ درصد مرگ‌و‌میر زودرس ناشی از بیماری مزمن انسداد ریوی مربوط به آلودگی هوا در فضای آزاد است.

وضعیت‌ برخی شهرها

شنبه، 22 مهر، شاخص کیفیت هوا در تهران بر روی عدد ۱۱۸ قرار گرفت و هوای پایتخت در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس اعلام شد. بر اساس گزارش‌های اعلام‌شده، تهران از ابتدای امسال تاکنون هشت روز هوای پاک، ۱۵۲ روز هوای قابل قبول، ۴۲ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و پنج روز هوای ناسالم برای همه افراد یا وضعیت قرمز را تجربه کرده است.

مشهد، کلان‌شهر دیگری است که از اوایل پاییز با به صورت جدی با آلودگی هوا دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. 13 مهر شاخص لحظه‌ای کیفیت هوای مشهد با عدد ۱۷۳ و در شرایط بسیار ناسالم برای تمام گروه‌ها قرار گرفت و این آلودگی تا چند روز به صورت پیاپی تداوم داشت. آلودگی هوا در اولین روز هفته جاری مراکز پیش‌دبستانی و مقاطع ابتدایی شهر جیرفت را تعطیل کرد. مدیر آموزش و پرورش جیرفت گفته بود که بر اساس درخواست ستاد مدیریت بحران، به دلیل غلظت بالای گرد‌و‌خاک، مدارس ابتدایی و مراکز پیش‌دبستانی شهری و روستایی امروز شنبه ۲۲ مهرماه تعطیل هستند.

20 مهر سامانه پایش کیفی هوای کشور اعلام کرد سه شهر خورستان در وضعیت «ناسالم» و «قرمز» بوده است. شاخص کیفیت هوا بر اساس اندازه‌گیری ذرات معلق با اندازه ۲.۵ میکرون در ایستگاه پادادشهر اهواز ۱۶۲، ایستگاه استانداری خوزستان در اهواز ۱۵۷ و ایستگاه شرکت ملی حفاری در اهواز و ایستگاه شادگان ۱۵۳ و در ایستگاه سوسنگرد ۱۵۴ میکروگرم بر مترمکعب بوده؛ بنابراین وضعیت هوای این شهرها «ناسالم» و قرمز بوده است.

همچنین این مرکز اعلام کرده که در این مدت هوای اندیمشک، دزفول و ماهشهر نیز در شرایط «ناسالم برای گروه‌های حساس» و «نارنجی» بوده است. در دو هفته گذشته به تناوب وضعیت شهرهای دیگری از‌جمله کرج، شادگان، اراک، اصفهان، گلسار و بسیاری دیگر از شهرها هم ناسالم اعلام شد.