خوف و رجاء جنگ و دیپلماسی

عبدالرحمن فتح‌الهی: به دنبال تداوم جنگ حماس و اسرائیل، شدت زدوخوردهای منطقه‌ای هم افزایش پیدا کرده است. در ۴۸ ساعت گذشته نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا و گروه‌های مسلح سوری، عراقی و یمنی ضرباتی را به همدیگر وارد کرده‌اند. اینها در حالی است که در عرصه دیپلماتیک چشم‌ها به عربستان دوخته شده است که آیا نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی بتواند خروجی ملموس و عملی برای توقف جنگ و کشتار در غزه به دنبال داشته باشد یا خیر. در همین راستا ابراهیم رئیسی امروز شنبه، تهران را به مقصد ریاض ترک می‌کند. هرچند شاید بعید به نظر می‌رسد که از دل این نشست (اضطراری سازمان همکاری اسلامی) بتوان امیدی برای پایان‌دادن به جنگ متصور بود‌ اما نفس برگزاری این نشست و حضور رئیس‌جمهور ایران در عربستان سعودی که احتمالا به دیدارهای جانبی با برخی از سران عربی و به‌خصوص پادشاه و ولیعهد عربستان منجر خواهد شد، یک قاب کم‌‌‌نظیر برای عکاسان و خبرنگاران پس از سال‌ها قطع روابط تهران‌-‌ریاض خواهد بود.

به دنبال تداوم جنگ حماس و اسرائیل، رئیسی در پی یک سلسله تحرکات دیپلماتیک و در گفت‌وگوهای تلفنی و حضوری با سران کشورهای اسلامی، پیگیر برگزاری اجلاس اضطراری سران سازمان همکاری اسلامی بود که این نشست امروز شنبه به میزبانی رئیس دوره‌ای این سازمان در ریاض عربستان برگزار می‌شود. رئیس‌جمهور همچنین روز پنجشنبه در حاشیه شانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی «اکو» در تاشکند ازبکستان، علاوه بر تأکید بر ضرورت اعمال فشار کشورهای اسلامی برای توقف جنایات صهیونیست‌ها، بر اهمیت اجرای راهکار مطرح‌شده از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر قطع روابط سیاسی و اقتصادی کشورهای اسلامی با رژیم صهیونیستی به‌عنوان راهکاری بازدارنده تأکید کرد.‌ بنا بر اعلام سازمان همکاری اسلامی این نشست با حضور سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در ریاض عربستان برگزار می‌شود. بنا بر گفته ایسنا پیش از این اعلام شده بود که نشست اضطراری سران سازمان همکاری اسلامی روز یکشنبه آتی برای بررسی تجاوز ادامه‌دار رژیم صهیونیستی به نوار غزه در شهر ریاض عربستان برگزار می‌شود. سازمان همکاری اسلامی اعلام کرده بود که این نشست سران بنا بر دعوت عربستان به‌عنوان رئیس کنونی سران اسلامی برگزار می‌شود. تیم کارشناسی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز برای بررسی سند اجلاس فوق‌العاده سران کنفرانس اسلامی به ریاض سفر کرده است.

علیرضا عنایتی، سفیر ایران در عربستان، در این ارتباط روز پنجشنبه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «نشست فوق‌العاده سران کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی برای دفاع از فلسطین و محکومیت جنایات رژیم صهیونیستی در دو روز آینده در ریاض برگزار می‌شود. نیمه‌شب دیشب تیم کارشناسی وزارت امور خارجه ایران برای بررسی سند اجلاس وارد ریاض شد».

انگشت واشنگتن و گروه‌های مسلح منطقه روی ماشه

در‌حالی‌که نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی به دنبال راه‌حلی سیاسی و دیپلماتیک برای پایان‌دادن به جنگ حماس و اسرائیل است، در سوی دیگر و در عرصه میدانی، زد‌و‌خورد گروه‌های مسلح در منطقه با نیروهای آمریکایی تشدید پیدا کرده است تا جایی که واشنگتن برای دومین بار از آغاز جنگ حماس و اسرائیل، حملاتی را در سوریه انجام داد. آن‌طور که فارس عنوان کرد، رسانه‌های سوری بامداد پنجشنبه گزارش دادند که نیروی هوایی آمریکا به منطقه «حی هرابش» در مرکز دیرالزور حمله کردند.‌ در همین زمینه یک مقام پنتاگون به شبکه «الجزیره» گفت این حمله هوایی بعد از هدف قرار‌دادن نیروهای آمریکایی در منطقه الشدادی صورت گرفت. دقایقی بعد لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا تأیید کرد که نظامیان این کشور به تأسیسات گروه‌های مقاومت در شرق سوریه حمله کردند. آستین در بیانیه‌ای ضمن اشاره به انجام‌شدن این حمله توسط دو جنگنده اف-۱۵، مدعی شد که «این حمله در پاسخ به مجموعه‌ای از حملاتی است که نیروهای ما را در عراق و سوریه هدف قرار می‌دهند». رئیس پنتاگون همچنین افزود که «ما برای دفاع از نیروها و امکانات خود آماده انجام اقدامات بیشتر هستیم‌ اما خواهان کاهش تنش نیز هستیم». یک مقام در وزارت دفاع آمریکا نیز با ادبیاتی ضدایرانی به الجزیره گفت‌ «نیروهای ما در عراق و سوریه از تاریخ هفدهم اکتبر تاکنون، ۱۴ مرتبه مورد حمله قرار گرفته‌اند. ما به تأسیسات گروه‌های حامی ایران در شرق سوریه حمله کردیم».‌ در مقابل رسانه‌ها صبح روز پنجشنبه گزارش کردند که پایگاه «العمر»، محل استقرار نظامیان آمریکایی در شرق دیرالزور سوریه با شش فروند موشک هدف حمله قرار گرفته است. منابع خبری می‌گویند بمباران پایگاه آمریکایی العمر در پاسخ به هدف‌گیری مناطق شرقی شهر دیرالزور صورت گرفته است. مضافا پنجشنبه‌شب، پایگاه آمریکایی «حریر» در اقلیم کردستان عراق (شمال عراق) توسط مقاومت اسلامی عراق هدف حمله پهپادی قرار گرفت. هم‌زمان مقاومت اسلامی عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد که روز پنجشنبه در سه نوبت پایگاه آمریکایی «عین الاسد» در غرب عراق را با «سلاح‌های مختلف» هدف مستقیم خود قرار داد. گفته می‌شود که در این حمله، مقاومت عراق از پنج فروند راکت استفاده کرده است.

همان روز (پنجشنبه)، معاون سخنگوی وزارت دفاع آمریکا هم اذعان کرد که حملات به نیروهای آمریکایی در سوریه و عراق منجر به زخمی‌شدن ۵۶ سرباز آمریکایی شده‌ است. میدل‌ایست نیوز به نقل از سابرینا سینگ (معاون سخنگوی وزارت دفاع آمریکا پنتاگون) در یک آماردهی جدید اعلام کرد که حملات به نیروهای آمریکایی در سوریه و عراق از ۱۷ اکتبر به ۴۶ حمله رسیده‌ است که چهار حمله از این حملات تنها در ۲۴ ساعت منتهی به پنجشنبه صورت گرفته که منجر به زخمی‌شدن سه نظامی آمریکایی شده است.

اما یک روز قبل‌تر (چهارشنبه)، نیروهای مسلح یمن در بیانیه‌ای اعلام کردند که یک فروند پهپاد MQ – 9 آمریکایی را که در‌حال انجام فعالیت‌های خصمانه، نظارتی و جاسوسی در حریم هوایی آب‌های سرزمینی یمن بود، سرنگون کردند. به دنبال این بیانیه وزارت دفاع آمریکا باوجود تکذیبیه قبلی اذعان کرد، انصارالله یمن پهپاد آمریکایی را در دریای سرخ ساقط کرده‌ است. طبق گزارش شبکه الحره آمریکا، سابرینا سینگ، معاون سخنگوی پنتاگون در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که لاشه این پهپاد از نوع MQ – 9، در دریای سرخ سقوط کرد. سینگ افزود که آمریکا می‌داند که حوثی‌ها (انصارالله) به دنبال تصرف این پهپاد بودند‌ اما احتمالا نتوانسته‌اند به چیز مهمی از آن دست یابند. او اشاره کرد‌ آمریکا در‌حال‌حاضر تلاشی برای بازگرداندن این پهپاد نمی‌کند.

اینها علاوه بر آن است که روز پنجشنبه، نیروهای مسلح یمن در بیانیه‌ای اعلام کردند که با تعدادی موشک بالستیک، اهداف مختلف و حساس رژیم صهیونیستی را در ایلات هدف قرار داده‌اند. در بیانیه جدید نیروهای مسلح یمن آمده است‌ «اهداف حساس و مختلف دشمن صهیونیستی از‌جمله اهدافی نظامی را در جنوب اراضی اشغالی در ایلات با موشک‌های بالستیک مورد حمله قرار دادیم». در ادامه بیانیه قید شد ‌ «به فضل و یاری خداوند، موشک‌ها مستقیما به اهداف مورد نظر در ایلات اصابت کرده و دشمن صهیونیستی این حملات موشکی را سانسور می‌کند». نیروهای مسلح یمن در این بیانیه تأکید کردند‌ «نیروهای ما به عملیات‌های نظامی خود در حمایت از ملت مظلوم فلسطین تا توقف جنایات دشمن صهیونیست علیه برادرانمان در غزه ادامه می‌دهند». به دنبال این بیانیه، یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل دیروز جمعه در یک کنفرانس مطبوعاتی در پایگاه کریا در تل‌آویو با اتهام‌زنی به ایران مدعی شد، حملاتی که به ایلات (توسط یمنی‌ها) انجام شد، پیام‌هایی از سوی تهران بود.

 از عدم تمایل تهران برای گسترش جنگ در منطقه تا رد ادعای مذاکره مستقیم با آمریکا

یک مقام وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که نشانه‌ای از قصد ایران و آنچه «نیروهای نیابتی آن» در منطقه خوانده شده، برای گسترش جنگ در منطقه وجود ندارد. این بحث را دیوید ساترفیلد، نماینده ویژه آمریکا در امور حقوق‌بشری در غرب آسیا در نشستی خبری مطرح کرد و در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه در صورت گسترش حملات میان جنبش حزب‌الله لبنان و اسرائیل و وارد‌شدن ارتش لبنان به این درگیری، موضع آمریکا در قبال ارتش لبنان چه خواهد بود، بیان کرد: «آمریکا بر این باور نیست که نوع جنگی که توصیف شد، ناگزیر است. از نظر ما، رخ‌دادن چنین چیزی قطعی نیست».

ساترفیلد با تلاش برای مرتبط‌کردن این درگیری‌ها با ایران مدعی شد‌ «ما مطمئنیم که تمامی طرفین دخیل در این موضوع پیام آشکار رئیس‌جمهور را درک می‌کنند که خطاب به کسانی در منطقه بود که گسترش بالقوه این درگیری را در نظر دارند و گفته بود، نکنید». او در راستای این ادعا گفت‌ «ضرورت دارد ایران و حزب‌الله اقدامات تحریک‌آمیز انجام ندهند». این دیپلمات آمریکایی در‌عین‌حال درباره نقش ایران گفت: «نشانه‌ای وجود ندارد که ایران یا نیروهای نیابتی آن قصد گسترش و سرعت‌بخشیدن به جنگ در خاورمیانه را داشته باشند».

هم‌زمان با ادعای کاخ سفید دال بر اینکه هیچ نشانه‌ای از سوی ایران برای گسترش جنگ در منطقه دیده نمی‌شود، برخی منابع رسانه‌ای و دیپلماتیک هم از گفت‌وگوی مستقیم نماینده ایران در سازمان ملل با همتای آمریکایی خود درباره تحولات فلسطین خبر دادند که با واکنش امیرسعید ایروانی همراه بود. امیرسعید ایروانی سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل در گفت‌وگو با شبکه خبری سی‌ان‌ان آمریکا افزود: «ما به‌صراحت گفته‌‌ایم‌ ایران دخالتی در هیچ‌یک از حملات علیه نیروهای آمریکایی در منطقه ندارد».

به نوشته ایرنا، پایگاه خبری شبکه سی‌ان‌ان آمریکا نزدیک به دموکرات‌ها و دولت جو بایدن به نقل از سفیر ایران در سازمان ملل نوشت که تهران در عملیات هفتم اکتبر علیه اسرائیل نقشی نداشته است. بر اساس این گزارش، ایروانی افزود‌ میان ایران و گروه‌های مقاومت همکاری و تشریک مساعی وجود دارد‌ اما تهران دستور انجام هیچ عملیاتی را نمی‌دهد. سفیر ایران در سازمان ملل با بیان اینکه «ما به‌صراحت گفته‌‌ایم که ایران دخالتی در هیچ‌یک از حملات علیه نیروهای آمریکایی در منطقه ندارد»، گفت ‌هرگونه حمله به نیروهای آمریکا در عراق و سوریه با تصمیم خود گروه‌ها گرفته می‌شود. ایروانی این را هم متذکر شد که هیچ «گفت‌وگوی مستقیمی» درباره درگیری در اسرائیل با همتای آمریکایی خود در سازمان ملل نداشته است. ایروانی درباره جنگ غزه نیز گفت‌ «ایران تأکید کرده است که ما قصد گسترش این جبهه جنگی را نداریم». سفیر ایران افزود‌ دیگران هم باید نقش خودشان را در این زمینه ایفا کنند. او اشاره کرد در صورت ادامه درگیری‌ها در غزه، جنگ ممکن است گسترش پیدا کند. هم‌زمان شبکه خبری سی‌ان‌ان آمریکا هم روز پنجشنبه گزارش داد‌ «آمریکا عدم قصد خود برای تشدید درگیری در خاورمیانه را در چارچوب درگیری بین حماس و اسرائیل به ایران ابلاغ کرده است». آرتی نوشت این شبکه به نقل از یک مسئول نظامی در آمریکا که نامی از او نبرده، اعلام کرد: «واشنگتن اقدامات لازم را برای اطلاع‌رسانی مبنی بر اینکه به دنبال تشدید درگیری‌ها در خاورمیانه نیست، اتخاد کرده است».

این منبع تأکید کرده‌ «در سایه تنش روزافزون به دلیل درگیری بین اسرائیل و حماس، گام‌های اضافی برای تماس مستقیم با ایران و شرکایمان در منطقه اتخاذ کرده‌ایم». او این را هم افزوده که «با این اقدامات به دنبال تشریح این موضوع هستیم که عملیات نظامی ما به‌معنای تغییر رویکرد در قبال درگیری بین حماس و اسرائیل نیست و ما قصد تشدید اوضاع در منطقه را نداریم».