آسیب‌های ساخت‌وساز به محیط زیست

حامد خانجانی-کارشناس ارشد مدیریت ساخت:‌ تأثیر ساخت‌وساز بر محیط زیست هم می‌‌تواند مرتبط با کل چرخه عمر ساختمان از طراحی، اجرا و بهره‌‌برداری بررسی شود و هم مرتبط با فعالیت‌‌های اجرائی در کارگاه‌‌های ساختمانی. از نگاه کلی 40 درصد انرژی مصرفی سالانه جهان را ساختمان‌‌‌‌‌ها مصرف می‌‌‌‌‌کنند. حدود 50 درصد دی‌اکسید کربن (خصوصا در کشورهای صنعتی) در نتیجه عملیات ساختمانی است. بیشتر آلودگی بخش ساختمان ناشی از فعالیت‌‌‌‌‌هایی همچون استخراج مواد خام، تولید مصالح ساختمانی، نقل و انتقال، ساخت‌وساز در محل و تکمیل ساختمان است. از این رو که ساختمان جزئی از طبیعت پیرامون محسوب می‌شود و باید به عنوان بخشی از اکوسیستم عمل کند و در چرخه حیات قرار گیرد، طراحی و توسعه پایدار به عنوان راه‌حلی برای اصلاح کل چرخه ساختمان مطرح است. در جهت انطباق فعالیت‌‌های کارگاه ساختمانی با محیط زیست نیز مدیریت مصرف آب و انرژی و اتخاذ تمهیداتی برای کاهش انواع آلودگی‌‌ها به عنوان راهکارهای اصلاحی باید مورد توجه باشد.

محیط زیست عبارت است از سلامت و بهداشت همه افرادی که در مجاورت یا نزدیکی کارگاه ساختمانی عبور و مرور، فعالیت یا زندگی می‌کنند و همچنین جلوگیری از آلودگی هوا، آب، خاک، آلودگی صوتی ناشی از عملیات ساختمانی. فعالیت‌‌‌‌‌های ساختمانی از طرق مختلف ممکن است موجب آسیب به محیط زیست شوند. مصرف بی‌‌‌‌‌رویه آب، مصرف بی‌‌‌‌‌رویه انرژی، ایجاد و انتشار انواع آلودگی‌‌‌‌‌ها و آسیب به درختان و گیاهان محوطه کارگاه از جمله این آسیب‌‌‌‌‌هاست.

کشور ما در بحران بی‌آبی به سر می‌‌‌‌‌برد. علاوه بر کاهش شدید منابع آب زیرزمینی، تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی نیز گریبان این مرز و بوم را گرفته است. عمده فعالیت‌‌‌‌‌های ساختمانی با مصرف آب همراه است. بخش مهمی از مدیریت کارگاه ساختمانی باید متوجه مصرف بهینه آب باشد. تفکیک مصرف آب آشامیدنی برای خوراک و آب غیرآشامیدنی برای سایر فعالیت‌‌‌‌‌ها با نصب مخازن در کارگاه و خودداری از مصرف آب تصفیه‌شده برای عملیات اجرائی اقدام مؤثری در این زمینه است. سهم بخش ساختمان در مصرف انرژی کشورها قابل توجه است. در کشور ما بخش ساختمان حدود 40 درصد از کل مصرف انرژی را به خود اختصاص می‌‌‌‌‌دهد. علاوه بر توجه به مصرف مصالح و تجهیزات ساختمانی و به‌کارگیری روش‌‌‌‌‌های ساخت مطابق با اقلیم و اصول توسعه پایدار که کمترین میزان پرت انرژی و آلایندگی را دارند، موارد عمومی معطوف به مصرف بهینه برق، گاز و سایر سوخت‌‌‌‌‌ها از جمله نفت و گازوئیل در کارگاه‌‌‌‌‌ها نیز لازم است مورد توجه قرار گیرد. از طریق طراحی و برنامه‌‌‌‌‌ریزی و بهره‌‌‌‌‌برداری بهتر در پروژه‌‌‌‌‌ها، مصرف انرژی می‌‌‌‌‌تواند به طور چشمگیری کاهش یابد. استفاده از سیستم‌‌‌‌‌ها و وسایل با فناوری روز، راندمان بالا، کم‌مصرف و البته ایمن از جمله راهکارهای کاهش مصرف انرژی در کارگاه‌‌‌‌‌های ساختمانی است. پروژه‌‌‌‌‌های عمرانی و ساختمانی ممکن است باعث به‌هم‌ریختگی ساختار خاک از طریق ریزش روغن و گازوئیل‌‌‌‌‌های مصرفی در کارگاه‌‌‌‌‌ها و حرکت ماشین‌‌‌‌‌آلات و عملیات دیگر شود و به دنبال آن فرسایش خاک رخ داده و باعث ازدیاد حجم رسوب در آبراهه‌‌‌‌‌های اطراف شود. آشفتگی و به‌هم‌ریختگی خاک باید مدیریت شود تا اثرات آن بر سلامت فیزیکی و زیستی خاک به حداقل برسد. علت عمده آلودگی هوا وجود آلاینده‌‌‌‌‌های ناشی از فعالیت‌‌‌‌‌های انسانی، کارخانجات، خودروها و... است که از انواع آنها آزبست، مواد مخرب لایه ازن، اکسید سولفور، سرب، منواکسید کربن، ذرات معلق و اکسیدهای نیتروژن قابل اشاره است.

آلودگی هوا اثرات و پیامدهایی مخرب بر انسان، گیاه و حتی اشیا نظیر ساختمان‌‌‌‌‌ها و اجسام دارد. از عوامل تأثیر‌‌‌‌‌گذار بر آلودگی هوا در فعالیت‌‌‌‌‌های ساخت‌وساز می‌‌‌‌‌توان انتشار و پراکندگی گرد و غبار به هنگام تخریب و خاک‌برداری و تردد ماشین‌‌‌‌‌آلات در مسیرهای شهری و کارگاه‌‌‌‌‌ها را عنوان کرد. همچنین انتشار گرد و غبار و مواد معلق در فرایندهای تولید، انبارکردن، بارگیری، حمل و انتقال مصالح پودری‌شکل همچون شن و ماسه، آهک، گچ، سیمان و... به کارگاه از جمله موارد آلاینده هوا محسوب می‌‌‌‌‌شود. برای کاهش آلاینده‌‌های هوا در کارگاه‌‌های ساختمانی لازم است مواردی همچون رفع نقص موتورهای دستگاه‌ها و ماشین‌‌آلات فعال در پروژه و نصب لفاف (پوشش برزنتی یا پلاستیکی) روی دهانه‌‌‌‌‌های باز نمای ساختمان مد نظر قرار گیرند. آلودگی آب عبارت است از افزوده‌شدن هر نوع ماده شیمیایی، فیزیکی یا بیولوژیکی به آب به طوری که ماهیت آن را تغییر دهد. تخلیه فاضلاب‌‌‌‌‌های بهداشتی پروژه‌‌‌‌‌های شهری در محیط باعث آلودگی خاک و آب‌‌‌‌‌های زیرزمینی می‌‌‌‌‌شود. از این رو برای کاهش آلودگی منابع آب لازم است نسبت به اتصال فاضلاب کارگاه به سیستم فاضلاب شهری یا نصب سپتیک تانک و انتقال پساب آن به تصفیه‌خانه اقدام کرد. سر و صدا در پروژه‌‌‌‌‌های ساختمانی می‌‌‌‌‌تواند حاصل از فعالیت ماشین‌‌‌‌‌آلات مثل بیل‌مکانیکی و لودر و کارکردن با برخی ابزار‌‌‌‌‌آلات مثل چکش و مته برقی باشد. همچنین تردد ماشین‌‌‌‌‌آلات و کنترل نامناسب ترافیک موجب ایجاد سر و صدا در محلات می‌شود. از این رو اقداماتی همچون کاهش صدا از طریق ایجاد موانع و کاهش صدا از طریق تعمیر و نگهداری مناسب ماشین‌‌‌‌‌آلات و تجهیزات برای کاهش آلودگی‌‌های صوتی در کارگاه‌‌های ساختمانی ضروری است.

از دیگر آسیب‌‌هایی که ممکن است فعالیت‌‌‌‌‌های ساختمانی برای محیط زیست ایجاد کنند، آسیب به فضای سبز است. گرچه این‌گونه عملیات به قصد آسیب به فضای سبز انجام نمی‌‌شود، ولی عدم توجه نسبت به شرایط مورد نیاز درختان و گیاهان برای ادامه حیات، ناخواسته موجبات مرگ آنها را فراهم می‌‌‌‌‌کند. از این رو حفاظت و مراقبت از فضای سبز کارگاه ساختمانی از ضرورت‌های توجه به محیط زیست است که باید مورد نظر و اقدام سازندگان ساختمانی قرار گیرد.