شب خوف در تل آویو

عبدالرحمن فتح‌الهی: سرانجام پس از ۱۳ روز انتظار، تهران حمله تروریستی اسرائیل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق را پاسخ داد. در دقایق اولیه بامداد روز گذشته، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که در واکنش به جنایت‌های متعدد اسرائیل از‌جمله حمله به بخش کنسولی سفارت ایران در دمشق و شهادت جمعی از فرماندهان و مستشاران نظامی کشورمان در سوریه، نیروی هوافضای سپاه به اهداف معینی در داخل سرزمین‌های اشغالی، ده‌ها فروند موشک و پهپاد شلیک کرد. سپاه، حمله خود را عملیات «وعده صادق» با رمز «یا رسول‌الله(ص)» نامید. هم‌زمان با انجام این حمله، دفتر نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل در ژنو هم در پیامی در شبکه ایکس افزود: «اقدامات بدخواهانه رژیم اسرائیل در غرب آسیا موجب بی‌ثباتی و ناامنی شده است. ما هشدار می‌دهیم که رژیم اسرائیل از قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد سرپیچی می‌کند و به بی‌قانونی دامن می‌زند و تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی است. باید پاسخ‌گوی اعمال بد و تمام جنایاتش باشد». پس از این حمله، مقامات اسرائیلی در گفت‌وگویی با روزنامه نیویورک‌تایمز مدعی شدند ایران در حملات خود ۳۳۱ پهپاد، موشک کروز و موشک زمین به زمین استفاده کرده است. روزنامه نیویورک‌تایمز به نقل از مقامات اسرائیلی ادعا کرده‌ ایران ۱۸۵ پهپاد، ۳۶ موشک کروز و ۱۱۰ موشک زمین به زمین به سمت اسرائیل شلیک کرده است.

در تشریح محل مدنظر ایران برای این حمله، برخی رسانه‌ها گزارش دادند که تهران از پاسخ موشکی و پهپادی مشروع و قانونی خود در سراسر اراضی اشغالی اهداف متعددی را دنبال می‌کرد که از‌جمله آنها و شاید یکی از مهم‌ترین‌ این اهداف، ضربه به پایگاه هوایی «نواتیم» در جنوب اسرائیل بود؛ پایگاهی در منطقه صحرای نقب و در نزدیکی شهر بئر‌السبع که با برخورداری از یک باند پرواز ۳۴۰۰‌متری، آشیانه و پایگاه اصلی جنگنده‌های اف‌-‌۳۵ اسرائیل است. این پایگاه از مرزهای غربی ایران، حدود هزارو 100 کیلومتر فاصله دارد و تصاویر منتشرشده در رسانه‌ها نشان می‌دهد خسارات سنگینی به این پایگاه وارد شده است. البته ارتش اسرائیل هم صبح دیروز (یکشنبه) با انتشار تصاویری از پرواز جنگنده‌های اف-‌۳۵ ادعا کرد‌ این پایگاه دچار آسیب و خسارت جدی نشده است و کماکان توان عملیاتی لازم را دارد. این تصاویر هیچ نشان و تاریخ مشخصی برای اثبات ادعای اسرائیل ندارند.

سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان نیز صبح دیروز در گفت‌وگویی تلویزیونی درباره جزئیات این عملیات اعلام کرد که عملیات وعده صادق شامل هدف قرارگرفتن مقر اطلاعاتی دشمن صهیونیستی در منطقه «جبل الشیخ» و پایگاه هوایی «نواتیم» بوده است که از این دو پایگاه برای حمله به محل کنسولگری ایران در دمشق استفاده شده بود.

پس از انجام این حمله تقریبا بسیاری از کشورهای منطقه و جهان به آن واکنش نشان دادند؛ برخی از کشورهای حامی اسرائیل با ادبیات ضدایرانی، انجام این حمله را محکوم کردند و طیفی دیگر از کشورها، آن را حق مسلم ایران در پاسخ‌گویی به حمله اسرائیل می‌دانستند. اما در کل موضع مشترک هر دو طیف تلاش برای مدیریت تنش و درخواست از دو طرف (ایران و اسرائیل) برای خویشتن‌داری و جلوگیری از وقوع یک جنگ منطقه‌ای بود. به دنبال پاسخ ایران، شورای امنیت سازمان ملل جلسه اضطراری را دیروز یکشنبه در دستور کار قرار داد که البته تا لحظه تنظیم این گزارش، خبری از خروجی آن منتشر نشد. حال که ایران پاسخ خود را به اسرائیل داد، اکنون کلیدی‌ترین سؤال این است که واکنش تل‌آویو به این حمله چه خواهد بود؟ آیا بنیامین نتانیاهو به دنبال حمله متقابل به ایران است؟ این سؤال به قدری مهم است که در اطلاعیه دوم سپاه به این موضوع صراحتا اشاره شده و آمده است «هرگونه تهدید آمریکا و اسرائیل از مبدأ هر کشوری با پاسخ متقابل جمهوری اسلامی ایران به منشأ تهدید مواجه می‌شود». سرلشکر محمد باقری هم با اشاره به اینکه «عملیات ایران منتج به نتیجه کامل است و از نظر ما خاتمه یافته و قصدی بر ادامه عملیات وجود ندارد»، هشدار داد «‌‌چنانچه رژیم صهیونیستی اقدامی علیه جمهوری اسلامی، چه در خاک ما و چه در مراکز متعلق به ما در کشور سوریه و جای دیگری انجام دهد، عملیات بزرگ‌تری انجام خواهد شد».

معادلاتی که برای همیشه تغییر کرد

پس از پاسخ موشکی بامداد یکشنبه ایران به اسرائیل، دو قرائت متفاوت و متضاد از آن در سطح محافل رسانه‌ای و کارشناسی ارائه شد که یک قرائت با نگاهی تقلیل‌گرایانه، آن را یک عملیات نه‌چندان گسترده ارزیابی می‌کند. در مقابل بخشی از تحلیلگران و رسانه‌ها هم تأکید دارند که حمله ایران صفحه جدیدی از موازنه قوا و نقطه عطفی در معادلات خاورمیانه خواهد بود. پیرو همین قرائت دوم، فرشید باقریان در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، ابتدا‌به‌ساکن با برشمردن ویژگی‌ها و نکات مربوط به حمله ترکیبی ایران به اسرائیل، اقدام بامداد یکشنبه تهران را تغییر معادلات منطقه برای همیشه توصیف می‌کند؛ چرا‌که این کارشناس ارشد حوزه بین‌الملل با اشاره به نخستین خصیصه بارز این حمله، یادآور می‌شود که «هم ایالات متحده آمریکا و هم اسرائیل نزدیک به دو هفته از آماده‌ترین شرایط برای پاسخ‌گویی به این حمله ایران برخوردار بوده‌اند. با این وجود پرتابه‌های ایران به اهداف رسیدند». از طرف دیگر به گفته این کارشناس «اسرائیل با کمک آمریکایی‌ها در ۱۰ روز گذشته سیستم‌های مخابراتی و ماهواره‌ای و به‌خصوص جی‌پی‌اس را در سرزمین‌های اشغالی با هدف گمراه‌کردن موشک‌ها و پهپادهای ایران در مسیریابی و نقطه‌زنی مختل کردند که باز‌ هم نتوانست مانع از رسیدن پرتابه‌های ایران به مقاصدشان شود». این مفسر ارشد حوزه سیاست خارجی، ویژگی مهم‌تر را عبور موشک‌ها و پهپادهای ایران از لایه‌های متعدد پدافندی آمریکا، اسرائیل و متحدانش مانند اردن در منطقه می‌داند که با این وجود که در فاصله دو ساعت پیش از انجام این حمله زمان داشتند، نهایتا بخشی از پهپادها و موشک‌های ایران به تل‌آویو رسید.

تحلیلگر ارشد مسائل منطقه افزون بر ویژگی‌هایی پیش‌گفته که به آن اشاره کرد، در ادامه گفت‌وگویش با «شرق»، این را هم می‌افزاید که ایران در نخستین تجربه عملیاتی مستقیم علیه اسرائیل و بدون آنکه به دفعات این حملات را برای کسب آزمون و خطا انجام داده باشد، توانسته است موشک‌ها و پهپادهای خود را به خاک اسرائیل برساند. بنابراین از دید وی فارغ از اینکه چه تعداد موشک و پهپاد به اراضی اشغالی رسیده و چه میزان خسارت، کشته یا زخمی در پی داشته است، باقریان صرفا نفس رسیدن پرتابه‌های ایران را یک نقطه عطف در تغییر معادلات منطقه خاورمیانه می‌داند.

در ادامه تبیین و تحلیل نظامی این حمله، فرشید باقریان نکته مهم‌تری را یادآور می‌شود که ناظر بر سهم اسرائیل در دفع حمله موشکی و پهپادی ایران است. به گفته تحلیلگر مسائل غرب آسیا، اگر طبق ادعاها بیشتر پرتابه‌های ایران توسط سامانه‌های موشکی و پدافندی آمریکا، انگلستان، اردن و دیگر کشورها شناسایی، رهگیری و منهدم شده است، بنابراین اسرائیل به تنهایی قادر به پاسخ‌گویی به این میزان از حملات ترکیبی موشکی و پهپادی ایران نبوده است، بلکه مجموعه‌ای از بازیگران (اسرائیل، انگلستان، اردن و به‌خصوص ایالات متحده آمریکا) با کمک همدیگر توانستند در برابر حمله ایران موضع بگیرند.

‌باقریان در ادامه ارزیابی خود به «شرق» روی دو پارامتر دیگر دست می‌گذارد که نخستین مسئله، ذیل جسارت نظامی و دفاعی ایران در به چالش کشیدن تنها قدرت هسته‌ای خاورمیانه خلاصه می‌شود که به باور او، «زمانی که تهران ۱۸۵ پهپاد، ۳۶ موشک کروز و ۱۱۰ موشک زمین به زمین را به سمت اسرائیل در قامت تنها بازیگری که در خاورمیانه دارای قدرت نظامی است، شلیک می‌کند، حکایت از این دارد که تهران به چنان توان بازدارندگی رسیده است که علاوه بر به چالش کشیدن‌ تنها قدرت هسته‌ای جهان اسلام یعنی پاکستان، این پتانسیل را هم در خود می‌بیند که تنها قدرت هسته‌ای نظامی خاورمیانه را هم به چالش بکشد». نکته دومی که مورد توجه این کارشناس قرار گرفته، نسبت هزینه‌های نظامی و دفاعی ایران با کشورهای غربی است. در تشریح این موضوع، مفسر حوزه بین‌الملل متذکر می‌شود: «موشک‌های چندصد ‌هزاردلاری و چند میلیون‌دلاری آمریکا، انگلستان و اسرائیل برای دفع پهپادهای چند‌ده هزار‌دلاری ایران به کار‌آمدی صددرصدی نرسیده است». با این خوانش باقریان مجموعه نکات خود را مؤیدی بر این می‌داند که پس از حمله بامداد یکشنبه، توان بازدارندگی ایران اکنون به شکل راهبردی تغییر پیدا کرده است.

اسرائیل پاسخ ایران را می‌دهد؟

فارغ از نکاتی که فرشید باقریان در تبیین ویژگی‌ها و نیز برتری‌های پاسخ ایران به اسرائیل مطرح کرد، بررسی تأثیرات و تبعات بعدی این حمله نیز در بحث‌های کارشناسی وجود داشت. همچنان که اشاره شد، پس از حمله بامداد یکشنبه ایران به اسرائیل، اکنون کلیدی‌ترین سؤال این است که تل‌آویو چه واکنشی از خود نشان خواهد داد و آیا نتانیاهو دست به اقدام و حمله متقابل خواهد زد یا خیر؟ این سؤالی است که محسن فایضی در گفت‌وگو با «شرق»، بر این باور است که «نه می‌توان به شکل قاطعانه گفت اسرائیل حمله متقابلی را در دستور کار قرار خواهد داد و نه صد درصد می‌توان عنوان کرد اسرائیل از حمله به ایران صرف‌نظر خواهد کرد».

این تحلیلگر ارشد حوزه خاورمیانه، پارامتر تعیین‌کننده برای تعیین و ترسیم سطح و شدت واکنش احتمالی اسرائیل به حمله ایران را خروجی نشست شورای امنیت و همچنین میزان همکاری آمریکا و دیگر کشورهای حامی برای حمله متقابل تل‌آویو و از همه مهم‌‌تر شدت انتقادات اعضای کنست، رسانه‌ها و جریان اپوزیسیون در اسرائیل علیه نتانیاهو پس از حمله بامداد یکشنبه ایران می‌داند. با وجود‌ این، فایضی‌ حمله سریع و مستقیم اسرائیل به ایران در ۲۴ ساعت یا ۴۸ ساعت آینده را سناریویی دور از واقعیت تعبیر می‌کند و تأکید دارد که اگر به هر دلیلی اسرائیل به دنبال پاسخ متقابل باشد، احتیاط‌هایی را هم در این زمینه مدنظر قرار می‌دهد. هرچند به گفته او، احتمالا بخشی از مقامات اسرائیل حمله متقابل به ایران را در این شرایط که تل‌آویو درگیر جنگ غزه است، مفید ارزیابی نمی‌کنند. پیرو این نکته، یوسی کوهن، رئیس سابق موساد، تأکید کرد «من توصیه نمی‌کنم به حمله ایران پاسخ بدهیم. نباید پیمانی را که در کنار ما در مقابل حمله ایران ایستاد، از دست بدهیم». بنیامین نتانیاهو هم در اولین واکنش به این حمله ایران لحنی محتاطانه داشت و در پیامی در صفحه شخصی خود در ایکس (توییتر سابق) صرفا به نوشتن این جمله بسنده کرد که «ما (عملیات موشکی و پهپادی ایران) را رهگیری و دفع کردیم».

این کارشناس ارشد مسائل اسرائیل در ادامه تحلیلش به جریان غالب رسانه‌های عبری‌زبان پس از حمله ایران هم اشاره دارد که از دید او در این جریان رسانه‌ای عبری‌زبان سعی شده شدت و تأثیر پاسخ تهران را کم‌رنگ جلوه دهند. به‌ همین ‌دلیل فایضی این باور را دارد که اگرچه حمله ایران تمام راهبردهای امنیتی و نظامی اسرائیل را به شکل جدی تحت‌الشعاع قرار داده است، اما این واکنش به‌سرعت و به شکل مستقیم، دست‌کم در ۴۸ تا ۷۲ ساعت آینده، صورت نخواهد گرفت. ذیل همین ارزیابی، مفسر حوزه بین‌الملل، موضع‌گیری مقامات اسرائیل از نتانیاهو گرفته تا بنی‌گانتس و یواف گالانت را هم مدنظر قرار می‌دهد و در تحلیلی دیگر خاطرنشان می‌کند: چون مقامات یادشده به شکل صریح و مستقیم روی کلیدواژه‌هایی مانند انتقام یا حمله متقابل مانور نمی‌دهند، بنابراین پاسخ متقابل و البته فوری روی میز کابینه بی‌بی نیست.

تحلیلگر ارشد مسائل غرب آسیا هم‌زمان این احتمال را می‌دهد که پاسخ مدنظر تل‌آویو به اشکال متفاوتی انجام شود تا از واردشدن به سلسله کنش‌ها و واکنش‌ها بین دو طرف (ایران و اسرائیل) اجتناب شود؛ چراکه از منظر این کارشناس اکنون اسرائیل به شکل جدی تمرکز خود را روی جنگ غزه و حمله به رفح گذاشته است. در نتیجه توان تقسیم نیروی خود برای حمله متقابل با ایران و به دنبال آن پذیرش پاسخ صریح‌تر، قاطع‌تر، شدیدتر و محکم‌تر تهران را ندارد.

محسن فایضی در ادامه گپ‌وگفت خود با «شرق» این نکته را هم مدنظر قرار می‌دهد که اگرچه سیاست بنیامین نتانیاهو در شرایط کنونی برای فرار از برکناری و خداحافظی از عالم سیاست و قدرت، ایجاد یک جنگ منطقه‌ای و درگیری مستقیم با ایران است، اما او یادآور می‌شود که نخست‌وزیر اسرائیل انتظار این سطح از پاسخ گسترده و وسیع تهران را نداشت. وقتی تهران با ۳۳۱ پهپاد، موشک کروز و موشک زمین به زمین به اسرائیل حمله می‌کند، تمام معادلاتی که از سوی نتانیاهو برای جنگ با ایران چیده شده بود، به هم خورده است؛ بنابراین این کارشناس تصور می‌کند نتانیاهو در اتخاذ تصمیم برای حمله متقابل و مستقیم به خاک ایران تردیدهایی جدی پیدا کرده است. البته این مفسر ارشد حوزه اسرائیل متذکر می‌شود: «اگر در یک سناریوی بدبینانه، نتانیاهو به هر دلیلی بخواهد حمله مستقیمی به خاک ایران داشته باشد و آن‌گونه که تهران گفته است، حمله شدیدتر و گسترده‌تری را در دستور کار قرار دهد، آن زمان خاورمیانه‌ وارد یک تونل یا دالان وحشت خواهد شد که ترسیم و ارزیابی تحولات آن بسیار پیچیده و دشوار خواهد بود و عملا، غرب آسیا آتش یک جنگ گسترده را تجربه خواهد کرد».

نکته مهم‌تری که از دریچه نگاه تحلیلگر ارشد مسائل اسرائیل مهم ارزیابی می‌شود، سایه سنگین انتقادات به نتانیاهو به واسطه تعیین‌ تکلیف نشدن اسرایی است که در دست حماس و دیگر گروه‌های فلسطینی قرار دارند. این نکته برای محسن فایضی از آن درجه اهمیت برخوردار است که به گفته او، «حتی اگر نتانیاهو به دنبال تصمیم انتحاری یعنی حمله مستقیم به ایران باشد و حتی هم‌زمان با آن جنگی تمام‌عیار و گسترده را با حزب‌الله در جنوب لبنان کلید بزند، باز پاسخی به انتقادات جاری در سرزمین‌های اشغالی نخواهد بود؛ چراکه اکنون محور اعتراضات به نخست‌وزیر اسرائیل ناظر بر تعیین تکلیف نشدن مذاکرات با حماس و آزادی اسرا‌ست». به ‌همین ‌دلیل این تحلیلگر تصریح می‌کند: «حمله اسرائیل به ایران و حمله به حزب‌الله در جنوب لبنان نمی‌تواند نتانیاهو را از شرایط کنونی خلاص کند و در‌ این ‌بین پاسخ گسترده و بی‌سابقه ایران در بامداد یکشنبه تنها شدت اعتراضات حال حاضر علیه نتانیاهو را صد‌چندان خواهد کرد».