خروج روسیه از قره‌باغ

کرملین می‌گوید صلح‌بانان روس از منطقه قره‌باغ عقب می‌کشند و سلاح‌ها و تجهیزات خود را به همراه می‌برند. نیروهای ارتش روسیه چهار سال پیش، زمانی که در قره‌باغ مستقر شدند، مأموریتی صلح‌آمیز را بر عهده گرفتند. صلح‌بانان روس مأموریت داشتند به حفظ آرامش و جلوگیری از تنش و درگیری میان دو رقیب دیرین منطقه‌ای در قره‌باغ، یعنی ارمنستان و آذربایجان کمک کنند و مانع شعله‌ورشدن جنگی دیگر در این منطقه ناآرام شوند. اما سپتامبر گذشته، با پیشروی سریع نیروهای آذربایجانی در قره‌باغ و سرکوب نیروهای ارمنی طی چند ساعت به نظر می‌رسید که مأموریت صلح‌بانان روسیه عملا به پایان خود نزدیک می‌شود.

اکنون کرملین به‌طور ضمنی تأیید کرد که صلح‌بانان روس در حال عقب‌نشینی از منطقه هستند و سلاح‌ها و تجهیزات خود را به همراه می‌برند. به گزارش خبرگزاری فرانسه، این اقدام به نوعی نشان‌دهنده پایان نفوذ روسیه در منطقه‌ای است که مدت‌ها آن را حیاط خلوت خود می‌دانست.

الخان شاهین اوغلو، تحلیلگر مستقل آذربایجانی، به خبرگزاری فرانسه گفت: «ما شاهد یک رویداد تاریخی هستیم، روس‌ها برای اولین بار در دو قرن گذشته در حال ترک منطقه هستند». مسکو در دوران امپراتوری روسیه و سپس در دوران شوروی بر این منطقه از قفقاز حاکمیت داشت اما پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و وقوع جنگ بین ارمنستان و آذربایجان، نقش میانجی را در تنش‌ها و دیگری‌های جاری در این منطقه بر عهده گرفت.

کرملین در سال ۲۰۲۰، به عنوان بخشی از توافق آتش‌بس میان آذربایجان و ارمنستان که به شش هفته جنگ خونین بین دو رقیب دیرین بر سر منطقه قره‌باغ پایان داد، حدود دو هزار سرباز صلح‌بان را به منطقه اعزام کرد. این توافق تا حمله برق‌آسای آذربایجان در سپتامبر گذشته که منجر به فرار بیش از ۱۰۰ هزار ارمنی‌تبار از قره‌باغ و عمیق‌تر شدن ناامیدی آنها از نقش میانجی‌گرانه مسکو شد، پابرجا بود.

خیانت روسیه

ایوتا مارگاریان، حسابدار ساکن ایروان، پایتخت ارمنستان، به خبرگزاری فرانسه گفت: «با خروج روس‌ها از قره‌باغ، آخرین امید بازگشت مردم به خانه از بین رفت. روس‌ها به ما خیانت کرده‌اند». کارشناسان قفقاز معتقدند که روسیه هم‌اکنون به دنبال تقویت قوا و تمرکز بیشتر بر تهاجم نظامی خود به اوکراین است و در‌حال‌حاضر این موضوع را نسبت به حفظ نفوذ در منطقه در اولویت قرار داده است.

آذربایجان اخیرا روابط خود را با ترکیه به‌عنوان شریک نزدیک نظامی و سیاسی با پیوندهای فرهنگی مشترک، عمیق‌تر کرده است. این در حالی است که عقب‌نشینی روسیه از قره‌باغ، انزوای ارمنستان را در منطقه تشدید و این کشور را بیش از پیش به غرب نزدیک کرده است.

نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، از مسکو به دلیل بی‌توجهی و بدعهدی انتقاد کرده و به‌دنبال ایجاد روابط نزدیک‌تر با غرب است. او در ماه فوریه، مشارکت ایروان در سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری مسکو، یک گروه دفاعی متشکل از چندین کشور عضو شوروی سابق را به حالت تعلیق درآورد.

ایروان همچنین برخلاف میل مسکو به دیوان بین‌المللی کیفری پیوست، اقدامی که او را ملزم می‌کند در صورت سفر ولادیمیر پوتین به ارمنستان او را دستگیر کند. اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا اکنون هدایت تلاش‌هایی برای میانجیگری در یک توافق صلح بین رقبای دیرین منطقه قفقاز را بر عهده دارند، این در حالی است که مسکو در این میان به‌عنوان بازیگری درجه دو باقی مانده است.

نگرانی مسکو از نزدیکی ارمنستان به غرب نیز علنی و آشکار شده است. وزارت امور خارجه روسیه خواستار شد که ایروان گزارش‌هایی مبنی بر تعمیق روابط نظامی خود با کشورهای غربی را «تکذیب کند».

این در حالی است که فرانسه به‌عنوان یک متحد غربی ارمنستان که میزبان دیاسپورای بزرگی از ارمنی‌تبارهاست به‌تازگی بر حمایت دیپلماتیک خود از ایروان افزوده و رادارها و موشک‌های دفاعی پیشرفته در اختیار ارمنستان قرار داده است.

نزدیکی پاریس و ایروان به مذاق باکو چندان خوش نمی‌آید و ادامه حمایت‌های نظامی فرانسه از ارمنستان بر روابط پاریس و باکو تأثیر منفی گذاشته است. فرانسه در همین راستا به تازگی سفیر خود را از باکو فراخوانده و آذربایجان نیز در واکنش به این اقدام، فرانسه را به «فعالیت‌های خرابکارانه» متهم کرده است. الهام علی‌اف فرانسه و اتحادیه اروپا را به تلاش برای بدنامی کشورش متهم کرده است، حال آنکه فرانسه در واکنش به اظهارات الهام علی‌اف بر تعهد نسبت به تمامیت ارضی ارمنستان تأکید کرده است.

الدار نمازوف، کارشناس علوم سیاسی آذربایجان، درخصوص تحولات اخیر منطقه قفقاز به یورونیوز می‌گوید: «روسیه خارج و غرب داخل شده است». گلا واسادزه، پژوهشگر ارشد در مرکز تحلیل استراتژیک گرجستان، معتقد است: صلح‌بانان روس قرار بود «نفوذ خود را گسترش دهند». او در ادامه به خبرگزاری فرانسه گفت که خروج صلح‌بانان روس به‌طور واضح، محدودیت قدرت روسیه را نشان داد.

گلا واسادزه در این خصوص تصریح کرد: «این افسانه‌ که سربازان روس هرگز سرزمین‌هایی را که پا به آن گذاشته‌اند، ترک نمی‌کنند، در هم شکسته است.» الخان شاهین اوغلو اظهار کرد که پوتین در شرایطی که کرملین به دلیل جنگ اوکراین منزوی شده، برای حفظ روابط دوستانه با آذربایجان و ترکیه از قره‌باغ خارج شده است.

با‌این‌حال، به گفته او، روسیه با این رویکرد توانایی خود را برای «بهره‌برداری» از جدایی‌طلبی ارمنی‌تبارها در قفقاز و استفاده از آن به عنوان اهرم فشار برای نفوذ منطقه‌ای را از دست داده است. شاهین اوغلو در پایان نتیجه می‌گیرد که: «روسیه به‌طور کامل پایگاه‌های تاریخی خود را در قفقاز از دست داده است». این همان چیزی است که در آذربایجان نیز به‌طور‌کامل احساس می‌شود، به‌گونه‌ای که اعلام خروج نیروهای روس با خوشحالی و رضایت مردم روبه‌رو شد. رامیل ایسکندیروف، شهروند آذربایجانی می‌گوید: «مردم معتقدند نیروهای روسی هرگز به‌طور داوطلبانه منطقه‌ای را ترک نمی‌کنند». او به خبرگزاری فرانسه گفت: «آذربایجان ثابت کرد که رسیدن به غیرممکن، ممکن است».

روسیه در ارمنستان هنوز یک پایگاه نظامی دارد اما خروج نیروهای حافظ صلح آن برای برخی آخرین ضربه به حساب می‌‌آید و به معنای قطع روابط نظامی ایروان با مسکو است. والری هاروتونیان که پیش از فرار به ارمنستان در سپتامبر ساکن قره‌باغ بود، گفت: «روسیه یک بار دیگر به مردم ارمنستان خیانت کرد و ما را فروخت. دیگر تمام شد». او به خبرگزاری فرانسه گفت: «ما دیگر نمی‌توانیم به روس‌ها اعتماد کنیم. این غیرممکن است. ما باید روس‌ها را نه‌تنها از قره‌باغ بلکه از ارمنستان نیز بیرون کنیم».