بی‌تدبیری منطقه آزادی‌ها نسبت به برند جهانی ژئوپارک واقعیت دارد؟!
کابوس جامعه محلی قشم فوبیای کارت زرد
نادیده‌انگاری الزامات جهانی، تأمین مالی برنامه‌های پشتیبان و عدم رفع نیازهای لجستیکی ژئوپارک جهانی یونسکوی قشم، مسیر بی‌بهره‌ماندن از این امتیاز بین‌المللی یونسکو در جنوب ایران را همواره کرده و به تبع آن اقتصاد گردشگری جامعه محلی و فعالان گردشگری جزیره را به سبب تخریب برند جهانی در صنعت ژئوتوریسم و اکوتوریسم هدف قرار خواهد داد.
ایرج اعتمادی-نویسنده و روزنامه‌نگار: نادیده‌انگاری الزامات جهانی، تأمین مالی برنامه‌های پشتیبان و عدم رفع نیازهای لجستیکی ژئوپارک جهانی یونسکوی قشم، مسیر بی‌بهره‌ماندن از این امتیاز بین‌المللی یونسکو در جنوب ایران را همواره کرده و به تبع آن اقتصاد گردشگری جامعه محلی و فعالان گردشگری جزیره را به سبب تخریب برند جهانی در صنعت ژئوتوریسم و اکوتوریسم هدف قرار خواهد داد.
زمانی که قشم در سال 1385 برای اولین‌بار به شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو پیوست، تنها 19 کشور جهان عضو این شبکه بودند؛ اما چهار سال بعد در اثر بی‌تدبیری مدیران منطقه آزاد، کارت زرد دریافت کرد. دو سال به ژئوپارک قشم فرصت داده شد تا بتواند خود را مهیای بازگشت کند، اما نتوانست و در پایان مهلت دوساله کارت قرمز گرفت و رسما از شبکه جهانی ژئوپارک‌ها حذف شد.
حذف ژئوپارک قشم از عرصه جهانی واکنش کنشگران اجتماعی، گردشگری و رسانه‌های کشور را به دنبال داشت. این انزوای جهانی اما برای ژئوپارک قشم به عنوان اولین ژئوپارک خاورمیانه تا سال‌ها ادامه داشت؛ اسفندماه سال 94 بود و در دولت روحانی که مجددا درخواست پیوستن ژئوپارک قشم به شبکه جهانی روی میز ارزیابان یونسکو قرار گرفت. «پاتریک مک کیور»، رئیس برنامه بین‌المللی علوم زمین و توسعه ژئوپارک‌های یونسکو، به قشم آمد و با حمیدرضا مؤمنی مدیرعامل تازه‌نفس منطقه آزاد که تا سال‌ها بعد در این جایگاه ماند، وارد گفت‌وگو و مذاکره شد. پاتریک مک کیور در اولین بازدید خود و کارشناسان یونسکو اظهار امیدواری کرده بود که اقدامات و تغییرات خوبی در ظرفیت‌های ژئوپارک قشم ایجاد شده است.
آنچه در نظر ارزیابان و کارشناسان یونسکو اهمیت داشت ایجاد ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی پایدار برای جامعه محلی پیرامون و حفظ و پاسداری از محوطه‌ها و ژئوسایت‌های ژئوپارک بود که منطقه آزاد زمینه‌های لازم را فراهم کرده بود.
در یکی دو سال باقی مانده تا تعیین تکلیف ژئوپارک، این موضوع به‌عنوان یکی از اولویت‌های مدیریت ارشد سازمان منطقه آزاد در نظر گفته شد و با برنامه‌ریزی‌ها و ایجاد سازوکارهای لازم، ژئوپارک قشم را به جایی رساند که در اردیبهشت 96 موفق به دریافت کارت سبز شد و مجددا به شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو بازگشت.
آنچه امروز نگرانی‌ها را تشدید کرده، رهاشدن ژئوپارک از سوی مدیران ارشد سازمان منطقه آزاد قشم و حذف مقوله ژئوپارک از ادبیات گفتمانی تئوری‌پردازان اقتصادی مدیریت ارشد و معاونت‌های سازمان است که ظاهرا اعتنایی جدی به مفهوم یونسکو و ژئوپارک (به عنوان یک مفهوم وارداتی غربی) ندارند و علاقه‌ای ویژه به تجربه همکاری با نهادهای متناظر بین‌المللی همچون سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ آیسسکو (ICESCO) دارند.
از سوی دیگر تغییرات غیرمنتظره‌ای که در دولت تا یکی دو ماه آینده به وجود خواهد آمد و دوباره در سایه بی‌ثباتی مدیریت‌ها و معاونت‌ها و جنگ قدرت‌ها بر سر تصاحب کرسی مدیرعاملی منطقه آزاد و هیئت‌مدیره، قطعا این مهم‌ترین مقوله در حاشیه قرار خواهد گرفت. این موضوع سابقه دارد، کمااینکه در سال‌های 88 و ۸۹ همین بی‌ثباتی‌ها و جنگ قدرت‌ها بود که تلاش چند و چندین ساله بنیان‌گذار ژئوپارک «بیژن فرهنگ دره‌شوری» و تیم همراهش را به باد داد. یکی از آسیب‌های جدی سال‌های 88 و ۸۹ رهاشدن ژئوپارک از سوی مدیریت ارشد سازمان بود و دیگری فروش بی‌ضابطه اراضی، تخریب سواحل و ازبین‌بردن چشم‌اندازهای طبیعی جزیره که
به تبع آن استانداردهای یونسکو را در هم شکسته بود که همه اینها مغایر با استانداردهای جهانی ژئوپارک‌ها بود. در این سال‌ها هم این نگرانی کم و بیش رخ می‌نمود به‌ویژه اینکه دخالت دستگاه‌های اجرائی مرکز استان در واگذاری اراضی و صدور مجوزهای بی‌ضابطه شیلاتی در حریم یا چشم‌اندازهای طبیعی برخی ژئوسایت‌ها، هر بار احساس خطر یونسکو را به دنبال داشت. دستگاه‌هایی در مرکز استان بدون استعلام از سازمان منطقه آزاد قشم به عنوان اصلی‌ترین متولی حفظ و پاسداری از میراث ملی ارزشمند جزیره، اقدام به واگذاری اراضی و مجوزهای شیلاتی می‌کردند که بعضا با واکنش افکار عمومی و برخوردهای قضائی مواجه می‌شد. هنوز هم این نگرانی وجود دارد که آیا واقعا این اراضی که سرانجام بخش‌هایی از آنها به حکم دستگاه قضا و لاجرم انفعال سازمان با این توجیهات که بخش‌هایی از آن در حریم ژئوسایت‌ها قرار ندارند، به چشم ارزیابان یونسکو خواهد آمد یا نه! به هر حال این اهمال‌ها و قصور زنگ خطری است که تا کمتر از یک‌سال آینده صدایش به گوش جهان خواهد رسید. سؤال افکار عمومی امروز از مدیریت ارشد سازمان و مجموعه معاونت‌ها و مدیریت ژئوپارک این است که چه تمهیدات و برنامه‌هایی برای جلب نظر ارزیابان یونسکو تدارک دیده‌اند؟ چه میزان اعتبار برای حفظ ژئوپارک در این چند ساله و به ویژه یک سال آخر در آستانه ارزیابی پایان دوره، در نظر گرفته شده و در چه زمینه‌هایی هزینه شده است؟ معمولا در کشورهای جهان اعتبارات ویژه‌ای به ژئوپارک‌هایی که به شبکه جهانی پیوسته‌اند تخصیص داده می‌شود ولی در کشور ما اعتبارات چندانی در نظر گرفته نمی‌شود که لازم است اعتبارات ملی هم به این مهم اختصاص داده شود.
ژئوپارک قشم با داشتن 35 ژئوسایت گردشگری و زمین‌شناختی، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های جهانی گردشگری ژئوتوریسم در خاورمیانه است که اهمیت حفظ و پاسداری آن نه‌تنها برای متولیان در منطقه آزاد قشم که برای مسئولان کشور و میراث باید از درجه اهمیت بالایی برخوردار باشد. طولانی‌ترین غار نمکی دنیا، دره ستاره‌ها، دره تندیس‌ها، تنگه چاهکو و... از جمله ژئوسایت‌های مهم ژئوپارک جهانی قشم هستند. امروز شبکه جهانی یونسکو ۲۱۳ ژئوپارک جهانی در ۴۸ کشور دنیا دارد.
در دهه‌های اخیر کشور ما بسیاری از چشم‌اندازها و ظرفیت‌های طبیعی خود را مثل دریاچه‌ها، کوه‌ها و جنگل‌ها، رودخانه‌ها و چشمه‌ها و سدها از دست داده است یا تخریب شده‌اند؛ حداقل حفظ و نگهداری از این اولین ژئوپارک جهانی خاورمیانه که در قشم وجود دارد به عنوان وظیفه‌ای ملی و فراگیر مورد توجه و اهمیت جدی هم‌میهنان و متولیان امر باشد. دریافت کارت زرد ژئوپارک قشم، بزر‌گ‌ترین آسیب را در ابتدا به بدنه جامعه گردشگری قشم وارد خواهد کرد و این برند جهانی را از گردشگری کشور حذف خواهد کرد. کارت زرد و قرمز یونسکو نه‌تنها یک برند گردشگری جهانی را از قشم حذف می‌کند که بهانه‌ای برای زمین‌خواران طبیعت خواهد شد و دیگر هیچ بهانه و ابزار قانونی‌ای مانع تصرف چشم‌اندازهای طبیعی قشم از سوی زمین‌خواران دولتی و بخش خصوصی نمی‌تواند باشد و گردشگری که امروز در روستاها به سبب ظرفیت‌های اکوتوریسم و ژئوتوریسم شکل گرفته، به مرور زمان جذابیت خود را از دست خواهد داد و اقتصاد رونق‌گرفته جامعه محلی و فعالان گردشگری را هدف خواهد گرفت.