عکس‌هایی برای دیدار با گذشته ناخوشایند

چندروزی است از انتشار آرشیو عکس‌های کاخ گلستان می‌گذرد. یکی از علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ، یک فایل دیجیتالی شامل سه‌هزار و 200 قطعه عکس در 74 آلبوم را از مجموعه آلبوم‌خانه کاخ گلستان در فضای مجازی منتشر کرده است. این عکس‌ها گستره زیادی را در بر می‌گیرد از شهرها و نواحی ایران تا حتی تفلیس و...  تفاوت نحوه زندگی‌کردن در ایران و خارج قابل توجه است. سوژه این عکس‌ها که حتی برخی از آنها  عکس‌های حرمسرا و زنان شاه قاجار است، در برخی اوقات با توجه به شرایط و ملاحظات مذهبی و ناموسی عجیب به نظر می رسد. در این عکس‌های بدون روتوش؛ مناظر طبیعی، چشم‌اندازهای شهری ، خانه‌های روستایی، بناها و محوطه‌های تاریخی به طور فراوان ثبت شده است. حتی وقتی بناها هنوز کامل نیستند. پرتره یا عکسه‌ای گروهی درباریان، روحانیان، مردم و خارجیان مقیم ایران درباره تفریحات، نحوه زندگی روزمره، حتی کشیدن تریاک و... از جمله ویژگی‌هایی است که در این عکس‌ها می‌تواند ما را به گذشته پرتاب کند.

انتشار این عکس‌ها فرصتی بود تا بسیاری در شبکه‌های اجتماعی درباره آن سخن بگویند و درباره آن اظهارنظر کنند، برخی از آنها را رنگی کنند و متخصصان اعلام کنند که دستیابی به این عکس‌ها چقدر در تمام این سال‌ها برایشان دشوار بوده است و پس از هفته‌ها و روزها پیگیری و نامه‌نگاری اکثرا از دریافت این عکس‌ها منصرف می‌شدند و سعی می‌کردند تحقیق خود را به شکلی دیگر ادامه دهند. کاخ گلستان پس از انتشار یکباره این عکس‌ها توضیح داد که «بخشی کوچکی از آلبوم عکس‌های تاریخی این کاخ منتشر شده و به‌زودی آلبوم‌های عکس بیشتری از عکس‌خانه کاخ گلستان منتشر می‌شود» و در ادامه تأکید کرد که «در راستای خدمت‌رسانی بهتر به جامعه دانشگاهی و پژوهشی و در راستای شعار امسال ایکوم که «موزه‌ها برای آموزش و پژوهش» است، مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان تصمیم به انتشار عمومی «آلبوم‌های سایه» گرفته و مراحل دسته‌بندی عکس‌ها و تغییر نام پوشه‌ها در حال انجام است». 

روابط عمومی کاخ گلستان نیز در بیانیه‌ای گفت: «اخیرا بخش کوچکی از آلبوم عکس‌های تاریخی کاخ گلستان به صورت مجازی منتشر شده است که به آلبوم‌های سایه شهرت دارند. آلبوم‌های سایه در واقع آلبوم‌های اسکن‌شده از روی نسخه اصل هستند که به‌منظور خدمات‌دهی به پژوهشگران و دانشگاهیان تهیه شده است. بنابراین شیء یا آلبومی مفقود نشده است، بلکه نسخه دیجیتالی آلبوم‌ها منتشر شده است».

البته یکی از مدیران قبلی این مجموعه در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها اعلام کرد، هیچ تصمیمی برای ارائه و انتشار این عکس‌ها در کار نبوده است.

گذشته ناخوشایند

اگر علاقه‌مند به عکس و تاریخ هم‌زمان باشید، شاید چندان از دیدن این عکس‌ها خوشحال نشوید، چند مورد درباره عکس‌ها وجود دارد که باعث ناراحتی می‌شود و در واقع این عکس‌های رویارویی با گذشته ناخوشایندی است. گذشته‌ای که باید خوشحال باشیم که از آن گذر کردیم و امیدوار باشیم هرگز به آن بازنگردیم.

 یکی از مهم‌ترین نکته‌ها در این عکس‌ها، رفتار غیرانسانی و زشت شاهان قاجاری با مردم بوده است؛ رفتارهایی که با خشونت و بی‌احترامی همراه بوده است.

 مواجه‌شدن با این واقعیت که چه فاصله زیادی با دنیای اطراف داشته‌ایم و زمانی که جهان در خلال دو انقلاب صنعتی بزرگ بوده و در هر گوشه جهان اختراع و اکتشافی رخ می‌داده و دنیا در حال ورود به عصر توسعه و صنعت و پیشرفت بوده است، ما در چه شرایط ناراحت‌کننده تحجری دست و پا می‌زدیم.

 شاهزاده و اعضای سلطنت، به علت ازدواج‌های متعدد و فامیلی با چه بیماری‌های ژنتیکی روبه‌رو شده بودند.

 معیار زیبایی از آن زمان چقدر تغییر کرده است.

 برخی از کاربران نوشته بود با دیدن عکس‌های آلبوم‌های کاخ گلستان، این فکر به ذهن خطور می‌کند که به ثمر رساندن انقلاب مشروطه در آن محیط چقدر کار بزرگی بوده است.

داغ دل پژوهشگران

ابعاد واکنش‌ها به انتشار این آرشیو بسیار گسترده شده است؛ به‌خصوص پژوهشگران از این اتفاق استقبال کرده‌اند! به گزارش ایسنا «مصطفی ده‌پهلوان» در «شب کارت‌پستال‌های تاریخی ایران» نیز گفت: «کمتر مجموعه‌داری را سراغ دارم که اگر پژوهشگری عکسی از او بخواهد در اختیارش نگذارد، ولی اگر سراغ یک موزه بروید به سختی عکس آثار را در اختیار شما می‌گذارند و اگر این کار را هم انجام دهند آن‌قدر کیفیت عکس پایین است که نمی‌توانید از آن استفاده کنید و من این را به دفعات  دیده‌ام».

ده‌پهلوان که رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری است، با اشاره به انتشار کاوش‌های شوش برای اولین‌بار گفت: «پژوهشگران تشنه این اطلاعات هستند. باید بتوانیم درهای مخازن را به روی پژوهشگران باز کنیم. تا زمانی‌که درها را قفل کنیم آبشخور سالمی برای پژوهش‌های ناب وجود ندارد».

یکی از پژوهشگران خطاب به مسئولان کاخ گلستان پرسیده است :« به‌رغم وجود نسخه دیجیتالی عکس‌های آلبوم‌خانه، چرا از بارگذاری آن در فضای وب خودداری کردید؟ پس از سال‌ها محدود‌کردن علاقمندان از دسترسی به مجموعه‌ای چنین ارزشمند، چه منفعت عمومی را به‌دست آوردید یا جلوی چه خسارتی را گرفتید؟ آیا بهتر نبود پیش از آنکه شخصی یا اشخاصی عکس‌ها را انتشار دهند، خودتان آ‌ها را منتشر و کاخ گلستان را از مواهب مادی و معنوی آن برخوردار می‌کردید؟»

نمی دانیم آیا مسئولان دلایل متقنی در زمینه محدودسازی دارند یا خیر؟ 

این آرشیو بی‌تردید یکی از غنیمت‌هایی است که در اختیار ما آیندگان آن سال‌ها قرار گرفته است و اهالی فرهنگ و تاریخ می‌توانند با آن به دستاوردهای متعددی دست پیدا کنند. بازشدن مخازن و در دسترس قرارگرفتن آنها می‌تواند قدمی بزرگ  باشد.