«شرق» از نگاه دولت چهاردهم برای تقابل با تحریم‌ها گزارش می‌دهد
خنثی‌سازی یا لغو تحریم؟
نشست خبری دیروز (دوشنبه) ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، با «نمایشگاه ۱۰۲۰ روز تلاش جهادی؛ فرازهایی از دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم» همراه بود. به همین مناسبت قبل از برگزاری نشست خبری، معاونان وزیر امور خارجه سخنانی بیان کردند. به نظر می‌رسد آنچه از زبان مقامات سیاست خارجی دولت سیزدهم عنوان شد، تأکید بر همان مشی مرحوم رئیسی درباره خنثی‌سازی تحریم‌ها باشد. این در حالی است که مسعود پزشکیان در رقابت‌های انتخاباتی، چه در مناظره‌ها و چه در نشست‌های کارشناسی، بر تلاش برای لغو تحریم‌ها، خروج از لیست سیاه FATF و همچنین مذاکره با غرب و آمریکا تأکید داشت.
مالک مصدق
نشست خبری دیروز (دوشنبه) ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، با «نمایشگاه ۱۰۲۰ روز تلاش جهادی؛ فرازهایی از دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم» همراه بود. به همین مناسبت قبل از برگزاری نشست خبری، معاونان وزیر امور خارجه سخنانی بیان کردند. به نظر می‌رسد آنچه از زبان مقامات سیاست خارجی دولت سیزدهم عنوان شد، تأکید بر همان مشی مرحوم رئیسی درباره خنثی‌سازی تحریم‌ها باشد. این در حالی است که مسعود پزشکیان در رقابت‌های انتخاباتی، چه در مناظره‌ها و چه در نشست‌های کارشناسی، بر تلاش برای لغو تحریم‌ها، خروج از لیست سیاه FATF و همچنین مذاکره با غرب و آمریکا تأکید داشت.
آن‌گونه که مهدی صفری، معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، در دیدار دیروز خود با خبرنگاران در نشست «نمایشگاه ۱۰۲۰ روز تلاش جهادی؛ فرازهایی از دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم» گفته، «یکی از مسائل درباره FATF، روشن‌کردن دیگر کشورهاست که ما چه کارهایی درباره FATF انجام دادیم». صفری تأکید کرد: «یکی می‌گوید اگر FATF انجام نشود، هیچ کاری نمی‌شود کرد؛ اگر همین امروز به FATF «یس» بگوییم که یکی، دو مورد آن بیشتر نمانده است، پروسه آن دو، سه سال طول می‌کشد». معاون دستگاه سیاست خارجی در ادامه نظر شخص خود را بیان کرد و در یک کلی‌گویی سراغ نگاه شعاری رفت و تصریح کرد: «ما نمی‌توانیم بایستیم تا به آن نتیجه برسیم؛ ما باید تلاش و کار خودمان را بکنیم که حداکثر بهره را از این مسائل ببریم». از منظر معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه «اگر ما تعرفه‌های ترجیحی و برخی دیگر موضوعات را با کشورهایی داشته باشیم، می‌توانیم راحت‌تر صادرات داشته باشیم. بنابراین شروع کردیم به تثبیت و افزایش صادرات به کشورهایی که پیش‌تر هم داشتیم. در کنار تثبیت این بازارها نیز به دنبال گسترش بازارهای جدید بودیم». در ادامه قرائت خنثی‌سازی تحریم دولت فعلی، علیرضا بیگدلی، معاون امور مجلس، کنسولی و ایرانیان خارج از کشور هم با حضور در «نمایشگاه ۱۰۲۰ روز تلاش جهادی؛ فرازهایی از دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم» از تمرکز بر گشایش‌های بیشتر در حوزه همسایگی گفت؛ چرا‌که به باور بیگدلی، «ازجمله آثار مثبت گشایش‌های بیشتر در حوزه همسایگی، امتیاز لغو یک‌جانبه روادید با برخی کشورهاست که تبعات مثبت این اقدامات در دیپلماسی اقتصادی و همسایگی به‌خوبی دیده می‌شود».
رضا نجفی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه نیز ظهر دیروز دیگر سخنران حاشیه «نمایشگاه ۱۰۲۰ روز تلاش جهادی؛ فرازهایی از دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم» بود که به‌نوعی از تلاش‌های انجام‌شده در دولت سیزدهم برای مذاکره با غرب و اروپا برای لغو تحریم‌ها پرده برداشت. در بخشی از سخنان این مقام دستگاه دیپلماسی کشورمان، او به پرونده مذاکرات در دولت رئیسی پرداخت و یادآور شد: «مشکل برجام از زمانی شروع شد که دولت ترامپ از برجام خارج شد. در دولت دموکرات‌ها در ادامه مذاکرات رفع تحریم‌ها شاهد این بودیم که مذاکرات تقریبا به نتیجه رسیده بود، اما به خاطر اغتشاشات در داخل ایران، مذاکرات را رها کردند». نجفی این را هم گفت که «پس از مشخص‌شدن اینکه در اغتشاشات ایران عوامل خارجی دست داشتند، مذاکرات غیرمستقیم ادامه پیدا کرد و همچنان ادامه دارد». معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه دولت رئیسی سراغی از سیاست خارجی دولت جدید گرفت و در تبیین آن عنوان کرد: «با تشکیل دولت چهاردهم و مواضع اعلام‌شده، مذاکرات دولت سیزدهم با غرب قطعا ادامه پیدا خواهد کرد». با این حال نجفی تصریح کرد: «اصل بر این است که طرف مقابل آمادگی داشته باشد. باید منتظر ماند تا ببینیم سیاست بعدی دولت آمریکا چه خواهد بود. ما آمادگی مذاکرات را داریم».
از خنثی‌سازی تحریم در دولت سیزدهم تا لغو تحریم در دولت چهاردهم
در مقابل آنچه مسئولیت دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم ذیل گزاره تداوم تحریم‌ها و سیاست خنثی‌سازی تحریم‌ها عنوان کردند، دولت چهاردهم با توجه به شعارهای مسعود پزشکیان، اولویت خود را روی مذاکره با غرب و لغو تحریم گذشته است. این نگاه برای رئیس‌جمهور منتخب آن‌قدر اهمیت دارد که او در زمان تبلیغات انتخاباتی و در پاسخ به این سؤال که «اگر مذاکرات به نتیجه نرسد و کماکان شاهد تداوم تحریم‌ها باشیم، چه راهکاری خواهد داشت؟» صراحتا اذعان کرد «در صورت لغونشدن تحریم‌ها و موفق‌نشدن در مذاکرات، می‌توان با فروش نفت و دیگر فعالیت‌ها مانند تهاتر، کشور را اداره کرد، اما تا زمانی که تحریم‌ها لغو نشود، نمی‌توان به رشد اقتصادی پایدار، تولید، اشتغال و بهبود وضعیت مردم امید داشت». بنابراین سؤال کلیدی اینجاست که دولت چهاردهم بین راهکار «خنثی‌سازی تحریم» و سیاست «لغو تحریم» چگونه باید رفتار کند؟
پیرو این سؤال محمدجواد ظریف، بعدازظهر دیروز (دوشنبه) و در پیامی در شبکه ایکس، هم به شکلی بر مذاکره و لغو تحریم در دولت پزشکیان اشاره کرد و هم در سوی دیگر، خطوط قرمز مذاکره را یادآور شد. چنان‌که در نوشته وزیر امور خارجه دولت‌های یازدهم و دوازدهم و رئیس شورای راهبری دولت چهاردهم آمده «صرف نظر از دیدگاه‌های شخصی، قانون اقدام راهبردی درباره مذاکرات هسته‌ای قانون کشور است و باید رعایت شود. همان‌طور که چند روز قبل از ترک سمت خود به دبیرکل ملل متحد توضیح دادم، نامه «S/2021/669»، ایالات متحده و سه کشور اروپایی/اتحادیه اروپا، تنها باید خود را سرزنش کنند که با نقض مداوم تعهدات خود که خسارات فراوانی به مردم ایران وارد کرد، قانون‌گذاران ما را به واکنش واداشتند».
البته محمدجواد ظریف عصر یکشنبه ۳۱ تیر ۱۴۰۳ در نشست «واکاوی گفتمان دولت چهاردهم» با تبیین دو نگاه «تهدیدمحور» و «فرصت‌محور» که با حضور تعدادی از استادان دانشگاه و اعضای شورای راهبری انتخاب کابینه چهاردهم در فرهنگسرای اندیشه تهران برگزار شد، بر این نکته تأکید کرد که «اگر با تغییر پارادایم نگرش تهدیدمحور را به نگرش فرصت‌محور تبدیل کنیم، می‌توانیم رو به جلو حرکت کنیم». رئیس شورای راهبری دولت چهاردهم در تبیین نگرش تهدیدمحور در بُعد خارجی به بیان سه مرحله پرداخت که این سه مرحله در روابط بین‌الملل از «آتش‌بس» شروع می‌شود، با «پوزش» ادامه می‌یابد و با «دوستی» قدرت پیدا می‌کند و نهادینه می‌شود». به اعتقاد ظریف، «این سه مرحله حرکت از تخاصم به صلح است. صلح به معنای عدم تخاصم نیست؛ صلح به معنی آمادگی برای بخشش است، ولی مقدمه بخشش پوزش است». وزیر امور خارجه پیشین کشور، سخنانش را این‌گونه ادامه داد: «نیاز نداریم تهدیدها را فراموش کنیم، اما باید بدانیم می‌توانیم این تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم». بنابراین از دید او «در سیاست خارجی اگر به همسایگان‌مان نگاه تهدیدمحور داشته باشیم، نمی‌توانیم با آنها هم‌افزایی داشته باشیم و با همسایگان‌مان وارد رقابت‌های نظامی و سیاسی می‌شویم. اما نگاه فرصت‌محور سبب می‌شود که مکمل هم باشیم و منابع‌مان را بی‌جهت برای برخورد با همسایگان‌مان هزینه نکنیم».
ظریف این را هم افزود: «درست است که در دنیا اختلافاتی داریم، اما می‌توانیم از امکانات دنیا استفاده کنیم. نیاز داریم به اینکه سرمایه دنیا وارد کشور شود و فرزندان ما از بهترین امکانات استفاده کنند. نباید هر چیز را که از دنیا می‌آید، به دید تهدید و خطر نگاه کنیم». رئیس شورای راهبری انتخاب اعضای کابینه دولت چهاردهم با بیان اینکه «ما کشور بزرگی هستیم که برابر ناملایمات تاریخی ایستاده‌ایم»، سراغ مذاکره رفت و گفت: «کسانی که از مذاکره می‌ترسند، برای این است که خود را باور ندارند. نگاه تهدیدمحور ناشی از نبود خودباوری است. کسی که خود را باور دارد، معتقد است می‌تواند تهدیدها را به فرصت تبدیل کند و با غرور مذاکره کند و سدها را بشکند. باید سد FATF و سد هسته‌ای را بشکنیم». رئیس شورای راهبری انتخاب اعضای کابینه دولت چهاردهم، دولت دکتر پزشکیان را دولت صلح، توسعه و تعامل خواند و در‌عین‌حال بر این عقیده هم بود که دولت پزشکیان، دولت «فرصت‌محور» است. از این‌رو ظریف تصریح کرد: «اگر بخواهیم گفتمانی برای دولت پزشکیان تعیین کنیم، آن گفتمان فرصت‌محوری است».
