نسل زد و محیط اجتماعی ایران

معین میثاق: نسل زد (Generation Z) یا آنچه در ایران به نسل دهه ۱۳۸۰ و اوایل دهه ۱۳۹۰ شناخته می‌شود، در یک زمینه اجتماعی خاص رشد یافته که تحت تأثیر تغییرات سریع فناوری، فشارهای اقتصادی و فرهنگی و تحولات سیاسی قرار دارد. این نسل که برخی آن را به‌عنوان نسل دیجیتال نیز می‌شناسند، در فضایی متفاوت از نسل‌های پیشین رشد کرده است؛ فضایی که نه‌تنها ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی خاص خود را دارد، بلکه به دلیل شرایط خاص ایران، با بحران‌ها و فرصت‌های منحصر‌به‌فردی نیز همراه بوده است. در ادامه، با بررسی ویژگی‌ها، چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی نسل زد در ایران، سعی خواهیم کرد تحلیلی جامع از وضعیت اجتماعی این نسل  ارائه دهیم.

ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی نسل زد در ایران: نسل زد ایران از بدو تولد با فناوری‌های دیجیتال و اینترنت آشنا شده است. این دسترسی به دنیای دیجیتال موجب شده که این نسل نه‌تنها اطلاعات بیشتری کسب کند، بلکه به‌طور مداوم در معرض ارزش‌ها، فرهنگ‌ها و شیوه‌های زندگی گوناگون جهانی قرار گیرد. این امر باعث شده نسل زد نگرش بازتری درباره مفاهیمی مانند آزادی‌های فردی، برابری جنسیتی، عدالت اجتماعی و حقوق بشر داشته باشد. یکی از نتایج مهم این دسترسی، شکل‌گیری هویتی سیال در میان جوانان نسل زد است. بسیاری از جوانان این نسل در تلاش برای یافتن هویت خود و جدایی از کلیشه‌ها و هنجارهای سنتی، به آزمایش روش‌های جدید زندگی و بیان هویت خود می‌پردازند. این افراد، چه در حیطه سبک پوشش، انتخاب‌های شغلی و حرفه‌ای و چه در شیوه تعاملات اجتماعی، به دنبال تجربه‌ها و ارزش‌های جدید هستند.

تمایل به فردگرایی و شکل‌گیری هویت شخصی: نسل زد ایران بیش از نسل‌های گذشته به فردگرایی و استقلال شخصیتی تمایل دارد. برخلاف نسل‌های پیشین که به‌طور عمده به دنبال تطابق با هنجارهای اجتماعی و ارزش‌های خانوادگی بودند، نسل زد به‌شدت به استقلال و آزادی در انتخاب‌های خود اهمیت می‌دهد. این فردگرایی‌ تا حد زیادی به دلیل دسترسی آنها به منابع متنوع اطلاعات و امکان مقایسه شیوه‌های زندگی متفاوت در سطح جهانی است که آنها را به دنبال کشف و بازتعریف خود سوق می‌دهد. این نسل به‌شدت علاقه‌مند است در همه جنبه‌های زندگی (شغلی، تحصیلی، تفریحی و...) انتخاب‌های شخصی و خاص خود را داشته باشد و به‌ همین ‌دلیل کمتر از نسل‌های گذشته به دنبال پیروی از الگوهای رایج است. حتی در مواردی که مجبور به رعایت قوانین و هنجارهای اجباری می‌شوند، سعی می‌کنند با استفاده از روش‌های خلاقانه، استقلال خود را حفظ کنند.

نگرش متفاوت درباره باورهای سنتی: نسل زد در ایران درباره مذهب و باورهای سنتی نگرشی متفاوت از نسل‌های گذشته دارد. بسیاری از جوانان این نسل که در خانواده‌ها و محیط‌هایی با باورها سنتی رشد کرده‌اند، به دلیل دسترسی به اطلاعات و دیدگاه‌های متنوع، تمایل بیشتری به بررسی و نقد باورها‌ دارند. در‌عین‌حال این نسل ممکن است ارزش‌های مذهبی و سنتی را به شکلی که با دیدگاه‌ها و هویت فردی آنها همخوانی داشته باشد، بازتعریف کند.

نقش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در زندگی نسل زد:  اینترنت و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی به نسل زد ایران فرصتی داده تا در گفت‌وگوهای اجتماعی و فرهنگی مشارکت کند. شبکه‌هایی مانند اینستاگرام، توییتر و تلگرام در این نسل بسیار محبوب هستند و زمینه‌ای را برای بیان نظرات، اعتراضات و حتی خلاقیت‌ها فراهم می‌آورند. این زمینه‌ها به نسل زد امکان می‌دهند که فارغ از محدودیت‌های اجتماعی و قانونی، به اظهارنظر و هم‌اندیشی بپردازند و دیدگاه‌ها و ارزش‌های خاص خود را بیان کنند. شبکه‌های اجتماعی همچنین به نسل زد کمک کرده‌اند تا همواره در جریان مسائل و رخدادهای جهانی قرار بگیرند و از رویدادها و جریان‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی مطلع شوند. به‌عنوان مثال، رویدادهایی نظیر جنبش‌های جهانی محیط‌زیستی، حقوق بشر و حقوق زنان، در ایران نیز تأثیرات زیادی بر جوانان نسل زد گذاشته است.

چالش‌های نسل زد در ایران؛بحران اقتصادی و نگرانی از آینده: نسل زد در ایران به دلیل شرایط اقتصادی نامناسب، با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است. افزایش نرخ بی‌کاری، کاهش فرصت‌های شغلی و بحران‌های اقتصادی نظیر تورم و کاهش ارزش پول ملی، این نسل را با نگرانی‌های زیادی مواجه کرده است. بسیاری از جوانان نسل زد احساس می‌کنند با وجود تحصیل و تلاش فراوان، امکان دستیابی به زندگی مطلوب برای آنها کاهش یافته است. این بحران اقتصادی باعث شده نسل زد به شغل‌های غیرسنتی مانند فریلنسینگ، کارآفرینی دیجیتال و تولید محتوا روی بیاورد. درعین‌حال، این شغل‌ها اغلب ناپایدار و با چالش‌های خاص خود همراه است که نگرانی‌های بیشتری برای آینده این نسل به همراه دارد.

بحران اعتماد به نهادهای اجتماعی و سیاسی: یکی از ویژگی‌های بارز نسل زد، بی‌اعتمادی به نهادهای اجتماعی و سیاسی است. این نسل به دلیل مواجهه با بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متعدد، به‌شدت اعتماد خود را به نهادهای رسمی از دست داده است. این بی‌اعتمادی باعث شده که نسل زد بیشتر به شبکه‌های غیررسمی و مجازی روی آورده و از طریق این پلتفرم‌ها صدای خود را به گوش جامعه برساند.

فشارهای فرهنگی و اختلافات میان‌نسلی: نسل زد در ایران با چالش‌های فرهنگی متعددی روبه‌رو است. از یک سو، این نسل تحت فشار نهادهای سنتی و فرهنگ جامعه قرار دارد و از سوی دیگر، به دلیل دسترسی به دنیای مجازی، ارزش‌ها و نگرش‌های متفاوتی از نسل‌های پیشین دارد. این اختلاف‌ها‌ باعث بروز تنش‌های اجتماعی و خانوادگی شده و نسل زد در تلاش است تا مفاهیم سنتی مانند خانواده، ازدواج و تعهدات اجتماعی را بازتعریف کند.

فرصت‌های پیش‌رو؛ نقش نسل زد در تغییرات اجتماعی: نسل زد به دلیل دسترسی به اطلاعات جهانی و آگاهی بالا می‌تواند نقشی کلیدی در تغییرات اجتماعی ایفا کند. این نسل با توجه به ارتباطات گسترده‌ای که از طریق فضای مجازی دارد، قادر است نظرات و انتظارات خود را به گوش جامعه برساند و فشار لازم را برای ایجاد تغییرات وارد کند. این تلاش‌ها به‌ویژه در حوزه‌هایی نظیر حقوق زنان، حقوق اقلیت‌ها و محیط زیست مشاهده می‌شود.

خلاقیت و نوآوری به‌عنوان یک فرصت اقتصادی: نسل زد، به دلیل مهارت‌های بالا در حوزه فناوری و تمایل به فعالیت‌های خلاقانه، می‌تواند به‌عنوا‌ن نیروی محرک رشد اقتصادی عمل کند. بسیاری از جوانان این نسل به دنبال راه‌اندازی استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوآورانه هستند و این ظرفیت می‌تواند به توسعه اقتصادی کشور کمک کند.

استفاده از فضای دیجیتال برای مشارکت اجتماعی: نسل زد ایران با ویژگی‌ها و ارزش‌های خاص خود، به دنبال بازتعریف مفاهیمی است که پیش‌تر به شکل سنتی در جامعه وجود داشته‌اند. این نسل به دلیل دسترسی گسترده به اطلاعات جهانی و فرهنگ‌های متنوع، انتظارات و نیازهای متفاوتی از نسل‌های گذشته دارد. چالش‌هایی مانند بحران اقتصادی و محدودیت‌های اجتماعی و فرهنگی، این نسل را به دنبال راه‌های خلاقانه و جدید برای تحقق آرزوهایشان سوق داده است. اگرچه این نسل با چالش‌های زیادی روبه‌رو است، اما از ابزارهای نوین و دیجیتال بهره می‌برد تا هویت و صدای خود را بازسازی کرده و برای بهبود شرایط تلاش کند.