تخریب و خطر در کمین میراث فرهنگی شیراز
مشکلات و اتفاقاتی که در استان فارس برای بافت تاریخی و آثار تاریخی می‌افتد، تمامی ندارد و در نزدیکی بافت تاریخی ساخت‌وساز آغاز شده است. فرونشست زمین همه آثار موجود در مرودشت را تهدید می‌کند و تخت جمشید نیز از آن در امان نیست.
صبا رضایی: مشکلات و اتفاقاتی که در استان فارس برای بافت تاریخی و آثار تاریخی می‌افتد، تمامی ندارد و در نزدیکی بافت تاریخی ساخت‌وساز آغاز شده است. فرونشست زمین همه آثار موجود در مرودشت را تهدید می‌کند و تخت جمشید نیز از آن در امان نیست. گل‌سنگ‌ها در حال ازبین‌بردن نقش‌برجسته‌های تخت جمشید هستند و مشکلات همچنان ادامه دارد، اما مسئولان یا رسیدگی نمی‌کنند یا کارشکنی می‌کنند. عملیات اجرائی مترو در جوار آثار باستانی و بافت تاریخی صورت می‌گیرد و اداره راه و شهرسازی شیراز هیچ ابایی از تخریب ندارد.
مجددا فعالیت‌هایی در نزدیکی بافت تاریخی آغاز شده که فعالان میراث فرهنگی را نگران کرده است. محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران، به «شرق» گفت: بسیاری از اقداماتی که تاکنون انجام شده است، در دولت پیشین و دولت احمدی‌نژاد بوده است. در دولت پیشین مطالبه دوساله برای جلوگیری از تخریب بافت تاریخی شیراز داشتیم. مرداد 1402 بافت 360هکتاری به‌طور کامل ثبت ملی شد. او افزود: اقدام دیگر در دولت پیشین ارسال لایحه‌ای به دیوان عدالت اداری بود؛ با کمک انجمن دوستداران قانون‌مدار میراث فرهنگی، لایحه‌ای تنظیم شد برای دیوان عدالت اداری و درخواست این بود که تفویض اختیار استانی باطل شود.
کلانتری گفت: در سفر 22 مهر 1400 هیئت دولت به شیراز، پروژه طرح توسعه 57هکتاری به‌عنوان طرح ناتمام و برزمین‌مانده مجددا مصوب شده بود و جزء مصوبات سفر این بود که تهیه و تصویب طرح از طرف شورای عالی معماری و شهرسازی به استان فارس تقویض اختیار شود. با این شکایت به دیوان عدالت اداری موفق شدیم تفویض اختیار را باطل کنیم. در آخرین مکاتبه آقای مخبر، معاون دولت قبل، در نامه به وزیر شهرسازی بذرپاش اعلام کرد که باید تهیه و تصویب طرح در شورای عالی نهایی شود.
به گفته او، تقلب‌هایی انجام شد و چند پلاک تخریب شد که از سوی شهرسازی بود ولی زیرپوستی بود. کلانتری گفت: مسئله کنونی این است که یکباره بدون در نظر گرفتن و تصویب از طرف شورای عالی، مساحت 3.5 هکتار در شرق حرم شاهچراغ در محدوده‌ای که حد فاصل سال‌های 89 تا 96 تملک اجباری و تخریب شده بود و 10 بنای ثبت ملی بین تخریبی‌ها وجود داشت و این سال‌ها به صورت پارکینگ استفاده موقت می‌شد، در آبان‌ماه جاری کل محدوده حصارکشی‌شده از طرف حرم شاهچراغ تجهیز کارگاه شده و عملیات گودبرداری بدون طی روند تهیه و تصویب طرح آغاز شده است.
او افزود: خود بافت تاریخی را حصار نکشیدند، اما بخشی از کار را شروع کردند که مداخله کالبدی سنگین آغاز کنند و طبق مناظره‌ای که در برنامه ثریا در شبکه یک در تاریخ 30 بهمن 1401 اتفاق افتاد که من هم حضور داشتم، آقای علیرضا صحراییان، معاون عمرانی حرم شاهچراغ، به‌عنوان مدافع طرح توسعه حرم اعلام کرد که در این محدوده 3.5هکتاری قرار است صحن پیامبر اعظم احداث بشود و گفت این مداخله در چهاردیواری حرم اتفاق می‌افتد و مدعی شد در تملک حرم است و همان‌جا من اعلام کردم این بخشی که امروزه آن را چهاردیواری حرم اعلام می‌کنید، تا 10 سال پیش محل زندگی مردم بود و با تملک اجباری و به زور از مردم گرفته شد.
کلانتری گفت: در این قسمتی که در حال ساخت‌وساز هستند، چهار بنای تاریخی باقی مانده است. در زمان تخریب بافت تاریخی در سال 96 شورای امنیت ملی ورود کرد و دستور توقف داد. اکنون قرار است در همین مکان قبرسازی کنند. مشکل اینجاست که این توسعه به مرور زمان بافت تاریخی را نابود می‌کند. زمانی که صحن احداث کنند، در کنار آن پارکینگ نیز خواهند ساخت. این تخریب و توسعه قرار نیست متوقف شود. قانون نیز تفویض اختیاری به آنها نکرده است. وزیر راه و شهرسازی، رئیس شورای عالی شهرسازی است. او باید طرح را ببیند و تأیید کند.
فرونشست؛ مشکلی که باید جدی گرفته شود
فرونشست به مرور زمان موجب رانش کوه شده و به تدریج آسیب‌های بسیاری به تخت جمشید وارد می‌کند.
سیاوش آریا، فعال میراث فرهنگی در استان فارس، به «شرق» گفت: وضعیت تخت جمشید و نقش رستم اکنون بحرانی است. دلیل آن نیز ضعف مدیریتی است. فروریختن سقف آرامگاه اردشیر دوم به دلیل بارندگی بود اما در این چند ماه اخیر مدیریت پارسه آن را مرمت و بازسازی نکرده است. چنین اتفاقاتی در تمام دنیا رخ می‌دهد، آثار باستانی بر اثر بارندگی و مسائل جوی تخریب می‌شوند اما مدیریت باید آن را بازسازی کند. متأسفانه مدیریت پنهان‌کاری کرده و وظایف خود را به‌درستی انجام نداده است.
او افزود: در حریم درجه یک تخت جمشید نیز مجوز احداث کافی‌شاپ و سرویس بهداشتی صادر شده است. این در حالی است که ساخت‌وساز در حریم درجه یک به فاصله کمتر از 500 مترمربع از بنا ممنوع است. درخت روبه‌روی پارسه خشکیده است.
آریا درباره تأثیر فرونشست بر روی پارسه و نقش رستم و دیگر آثار باستانی مرودشت گفت: پارسه در بالای شیب واقع شده است و کف زمین قرار ندارد، اما اگر در آینده به آن رسیدگی نکنند، برای 20 سال دیگر پارسه و همه تخت جمشید نیز تخریب خواهند شد. فرونشست آسیب‌رسان است. به کوه هم آسیب وارد کرده و کوه نیز رانش خواهد کرد. او با انتقاد از رسانه‌ها گفت: رسانه‌ها تنها به کعبه زرتشت اشاره می‌کنند و به نظر می‌رسد عمدا تنها به آن اهمیت می‌دهند، درصورتی‌که فرونشست به همه تخت جمشید و آثار باستانی موجود در مرودشت صدمه وارد خواهد کرد. درست است که تخت جمشید بر روی صخره واقع شده اما این امر هیچ محدودیتی برای آسیب‌رسانی فرونشست به آن ایجاد نکرده و این اثر باستانی بزرگ از صدمات آن دور نخواهد بود.
گل‌سنگ‌ها و فرونشست؛ خطراتی که آثار باستانی را تهدید می‌کنند
به‌جز مشکل فرونشست، گل‌سنگ‌ها نیز آسیب‌های بسیاری به تخت جمشید وارد کرده‌اند. علیرضا جعفری‌زند، باستان‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد، به «شرق» گفت: فرونشست قطعا به تخت جمشید نیز آسیب وارد خواهد کرد، اما مسئله مهم این است که نه‌تنها تخت جمشید، بلکه همه آثار باستانی مرودشت متعلق به دوره هخامنشی هستند. او افزود: آثار باستانی واقع‌شده در مرودشت همگی در معرض خطر هستند. بسیاری از آثار باستانی در آن محدوده متعلق به خشایارشاه بوده و قسمت جنوبی تخت جمشید آثار باستانی بسیاری وجود دارند که فرونشست صدمات بسیاری به همگی وارد خواهد کرد.
جعفری‌زند با اشاره به اینکه مسائل و مشکلات بسیار مهمی اکنون گریبان آثار باستانی در آن محوطه را گرفته است، گفت: گل‌سنگ‌ها در حال محوکردن نقش‌های برجسته هستند، اما هیچ اقدامی برای رفع این مشکل نمی‌شود.
او راهکار این مشکل را کمک‌گرفتن از متخصصان بین‌المللی نامید و گفت: اگر در چیزی تبحر نداریم، می‌توانیم از تجربه جهانی استفاده کنیم. در تمام دنیا برای آثار جهانی در معرض خطر از متخصصان در همه دنیا دعوت به همکاری می‌شود. راهکار قطعا این نیست که به جای متخصصان ماهر از دانشجویان بی‌تجربه استفاده شود. جعفری‌زند گفت: هزینه این مرمت‌ها و حفاظت از آثار باستانی باید برآورد شود، اما این آثار به حدی ارزشمند هستند که هر میزان که نیاز باشد باید برای آنها هزینه شود.
مدیریت فرونشست‌ها در اولویت قرار دارد
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید گفت: مدیریت بحران فرونشست در محدوده‌های میراث جهانی در اولویت اقدامات معاونت میراث فرهنگی است.
به گزارش روابط‌عمومی وزارت میراث فرهنگی، علیرضا عسکری‌چاوردی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، درخصوص موضوع فرونشست در محدوده تاریخی پارسه گفت: در هفتم آبان ۱۴۰۳ کارگروه فنی پایگاه‌های میراث جهانی معاونت میراث فرهنگی کشور با دستور کار بررسی وضعیت بحران فرونشست محدوده میراث جهانی پارسه و حریم آن تشکیل جلسه داد.
عسکری‌چاوردی گفت: بر اساس پیشنهاد کارگروه فنی شورای ملی مدیریت بحران در محدوده‌های میراث جهانی و ملی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در حال تشکیل بوده و مقرر است در این شورا کلیه دستگاه‌ها و نهادهای اجرائی و علمی مرتبط با بحران فرونشست که در محدوده‌های میراث فرهنگی فعالیت می‌کنند، عضویت داشته باشند.
مدیر پایگاه میراث جهانی پارسه ادامه داد: بر اساس مطالعات انجام‌شده دشت مرودشت به عنوان یکی از پهنه‌های جغرافیایی کشور است که با چالش در بحران فرونشست در بخش‌های مختلف مواجه شده است.
او افزود: با توجه به اینکه دو اثر ارزشمند تخت جمشید و نقش رستم در این دشت قرار گرفته‌اند، لزوم پایش و رصد هر نوع فرونشست بر آثار تاریخی حائز اهمیت است و ضرورت دارد و در جلسه کارگروه فنی پایگاه‌های میراث جهانی تصریح شد تا پایگاه میراث جهانی تخت جمشید طرح جامع مطالعاتی در حوزه فرونشست در پهنه عرصه و حریم تخت جمشید و نقش رستم را تهیه کند تا در جلسه شورای ملی مدیریت بحران فرونشست در محدوده‌های میراث جهانی و ملی مورد بررسی و نهایتا تصویب قرار گیرد.
علیرضا عسکری‌چاوردی گفت: بحران فرونشست و تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر به یکی از بحران‌های اصلی طبیعی در جهان بدل شده و ایران نیز در جهت مدیریت بحران این پدیده تلاش‌های علمی و اجرائی گسترده‌ای را شروع کرده است.
برنامه مطالعات نقش رستم با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و همکاری مشترک دانشگاه شیراز انجام شد که نتایج اولیه این بررسی نشان می‌دهد عمق و میزان تأثیر فرونشست‌ها و فروشست‌ها همراه با تشکیل فروچاله‌ها و شکاف‌های سطح‌الارضی در بخش‌های مختلف این محوطه راهکارهای متنوعی می‌طلبد. با توجه به مقیاس و ابعاد محوطه و میزان تأثیر آنها بر آثار باستانی، متخصصان و استادان شورای تخصصی راهکارهای علمی و اجرائی لازم را پیشنهاد دادند.
عملیات اجرائی خط ۲ متروی شیراز در جوار حافظیه
با وجودی که قریب به یک ماه پیش میراث فرهنگی اعلام کرده بود عملیات اجرائی خط ۲ متروی شیراز در جوار حافظیه متوقف شده است، اما برخی دوستداران میراث فرهنگی اعلام کرده بودند این کار انجام نشده است. بااین‌حال، در گفت‌وگو با مسئولان شهری شیراز مشخص شد که این عملیات واقعا متوقف شده است. البته بنا بر گفته مدیرکل میراث فرهنگی، بررسی‌های اولیه کارشناسان میراث نشان می‌دهد این عملیات خطری برای بنای تاریخی حافظیه ندارد.
بیش از یک ماه از اخبار عبور خط ۲ متروی شیراز در جوار حافظیه و احتمال بروز خطر برای این بنای تاریخی می‌گذرد. تاکنون اخبار و سوژه‌های زیادی در این رابطه منتشر شده است. پیش از این مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس از توقف پروژه خط ۲ متروی شیراز در کنار حافظیه خبر داده بود. حتی چند هفته پیش نیز یک تیم از پژوهشگران پژوهشگاه میراث فرهنگی از ایستگاه خط ۲ متروی شیراز در کنار حافظیه بازدید کردند و بنا شد بعد از انجام کارشناسی‌های دقیق، نتایج آن را اعلام کنند.
علی‌رغم اینکه اعلام شده بود پروژه خط ۲ متروی شیراز در کنار حافظیه متوقف شده،باز هم اخباری مبنی بر اینکه یک خط دیگر از مترو در کنار حافظیه مشغول به کار است، در فضای مجازی منتشر شد. به همین دلیل دوباره به سراغ مسئولان شهری رفتیم تا در این رابطه پاسخ آنان را بگیریم.
سرپرست سازمان حملونقل ریلی شهرداری شیراز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا گفت: دستگاه مکانیزه‌ای که در تونل قرار دارد و برای حفاری استفاده می‌شود، اگر خاموش شود نمی‌تواند فشار را حفظ کند لذا افت فشار خواهد داشت و افت فشار باعث نشست زمین خواهد شد. بنابراین نیم‌ساعت در روز این دستگاه روشن و فعال می‌شود تا افت فشار صورت نگیرد.
علی کلانتری مزرعه‌نو ادامه داد: هماهنگی‌هایی با میراث فرهنگی صورت گرفته تا روزی نیم‌ساعت دستگاه روشن می‌شود اما حفاری متوقف شده است.
وی در عین حال این نکته را یادآور شد که با بررسی‌ها و جلساتی که انجام شده تاکنون نظرات در مورد فاز ۲ خط متروی حافظیه مثبت بوده است.
کلانتری مزرعه‌نو افزود: جلساتی برگزار خواهد شد و هماهنگی‌هایی بین مجموعه میراث فرهنگی و شهرداری انجام خواهد شد و پیوست‌های فنی افزوده خواهد شد. البته در این پروژه مشکل فنی وجود ندارد و تمام ملاحظات در نظر گرفته شده است.
رضا محمدیان، رئیس کمیسیون عمران، حملونقل و ترافیک شورای شهر شیراز نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا درخصوص آب‌گرفتگی در خط مترو بیان کرد: خط ۲ متروی حافظیه که تا سعدیه ادامه خواهد داشت، فعلا متوقف است و منتظر نظر و جواب نهایی میراث فرهنگی هستیم که در صورت مثبت‌بودن، این خط در دو سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید اما فعلا حفاری صورت نمی‌گیرد.
مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان فارس نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا درخصوص فاز ۲ مترو که از نزدیکی حافظیه می‌گذرد، بیان کرد: کارشناسان ذی‌ربط در مجموعه پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور از این تونل و محدوده آن بازدید میدانی کردند و شهرداری شیراز تمامی مطالعات و اسناد را در اختیار میراث فرهنگی گذاشته است. کارهای کارشناسی با دقت در حال انجام است و مبتنی بر کار کارشناسی تصمیم‌گیری و اعلام نظر خواهیم کرد. محمد ثابت‌اقلیدی تصریح کرد: بررسی‌های اولیه حاکی از آن است که تونل‌ها در عمق ۲۶متری زمین است و اساسا با آثاری که در مجموعه حافظیه است هیچ برخوردی ندارد. وی ادامه داد: بررسی‌ها حاکی از این است که قبرستان تاریخی که در مجموعه حافظیه وجود دارد، در شش‌متری است و تونل ۲۰ متر با این محور فاصله دارد.
ثابت‌اقلیدی با بیان اینکه در اقتصاد یک مؤلفه کلیدی به نام دسترسی وجود دارد، گفت: برای رسیدن به این مؤلفه باید دسترسی‌ها تسهیل شود و اگر موازین و مقررات رعایت شود، مترو به عنوان یک ابزار دسترسی می‌تواند در صنعت گردشگری و اقتصاد تأثیرگذار باشد. بنابراین در صورتی که ملاحظه‌ای وارد نشود و آثار در معرض تهدید نباشند، با مترو موافقت خواهد شد.
