جایزه‌ای برای حسین معماریان

امسال انجمن ترویج علم ایران بیست‌و‌پنجمین دوره جایزه ترویج علم را به منظور تشویق و حمایت از فعالیت‌های ترویج و همگانی‌کردن علم در ایران برگزار کرد و جوایزی به افراد و نهادهایی که سابقه و کوشش‌های شناخته‌شده در این زمینه داشته و دارند، اعطا کرد. ترویج علم در جامعه به عنوان یک ابزار مهم برای ارتقای فرهنگ علمی و افزایش آگاهی عمومی نسبت به علم و فناوری شناخته می‌شود. یکی از مروجان دریافت‌کننده جایزه در بخش تلاش پایدار، استاد دکتر «حسین معماریان»، استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران است. کمتر استادی را می‌توان یافت که شاگردانش بلااستثنا (با تأکید باید تکرار کنم، بدون استثنا!) از کلاس‌ها و نحوه تدریسش تعریف خوب و ستایش‌آمیز کنند و هم‌زمان او را معلم نه‌تنها در حوزه تخصصی، بلکه در اخلاق و منش و مرام انسانی بدانند. استاد معماریان یکی از آن معدود استادان است. نگارنده که هیچ‌گاه به صورت حضور فیزیکی توفیق شاگردی در کلاس‌های استاد معماریان را نیافت، ولی از دوره کارشناسی در سال‌های ۶۵ تا ۶۹ در رشته زمین‌شناسی دانشگاه تهران همیشه کتاب‌های او و آن زمان گاه جزوه‌هایی که از کلاس‌های او موجود بود را به عنوان مطالب درسی با‌ارزش می‌یافت و استفاده می‌کرد؛ بنابراین شاگرد غیرمستقیم استاد معماریان بوده است. نگارنده به دلیل حوزه تخصصی -زمین‌شناسی مهندسی- با استاد دکتر حسین معماریان آشنایی از نزدیک دارد. دکتر معماریان متولد سال 1326، استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران (دانشکده معدن، دانشکدگان فنی)، دانش‌آموخته کارشناسی رشته زمین‌شناسی از دانشکده علوم دانشگاه تهران در سال 1349 است و مدتی به فعالیت در شرکت ملی نفت و شرکت‌های معدنی پرداخت. او کارشناسی‌ ارشد خود را سال 1354 در رشته زمین‌شناسی مهندسی از دانشگاه واترلو کانادا دریافت کرد و در این زمینه نیز اولین یا یکی از اولین ایرانیانی است که در این رشته (زمین‌شناسی مهندسی) تحصیلات آکادمیک دارد. او سپس در دانشگاه آزاد ایران (قبل از انقلاب) مشغول به کار شد. دکتر معماریان در سال‌های بعد از انقلاب فرهنگی به دانشکده فنی دانشگاه تهران منتقل و مشغول به تدریس و پژوهش در این دانشکده شد. در سال ۱۳۷۳ دکتری را در رشته شکستگی در سنگ‌ها از دانشگاه ولونگونگ استرالیا اخذ کرد و پس از آن نیز به فعالیت علمی به عنوان عضو هیئت‌علمی دانشکده فنی ادامه داد. دکتر معماریان در همین موقعیت رشته مهندسی زمین را در دانشکده فنی توسعه داد و آزمایشگاه مهندسی زمین را تأسیس کرد و سال‌ها -تا زمان بازنشستگی از دانشگاه تهران- شخصا مسئول این آزمایشگاه بود. او هم‌زمان به حوزه تخصصی مورد علاقه‌اش، «آموزش» که شخصا علاقه دارد آن را در قالب «یادگیری» بنامد و دنبال کند، پرداخت. به نحوی که در دو دهه گذشته بیشتر و گسترده‌تر در این زمینه وقت و انرژی صرف کرده و علاوه‌بر فعالیت در انجمن آموزش مهندسی ایران -که دوره‌ای رئیس آن انجمن نیز بود- کتاب‌هایی نیز در این زمینه تألیف کرده است. او چند نسل از دانشجویان را تربیت کرده که بسیاری اکنون از افراد برجسته علمی در داخل و خارج از کشور و همچنین اعضای هیئت‌علمی در دانشگاه‌های شناخته‌شده و معتبر هستند. دکتر معماریان از سال‌های دهه 50 کتاب‌های اصلی و آموزشی پایه، هم در آموزش زمین‌شناسی و هم در رشته تخصصی زمین‌شناسی مهندسی نوشت. کسانی که فیلم‌های آموزشی (تلویزیون آموزشی) قبل از انقلاب را دیده‌اند، فیلم‌های کلاس‌های تدریس دکتر معماریان در مورد علوم زمین و کانی‌شناسی و سنگ‌شناسی را به یاد دارند. این فیلم‌های آموزشی در سا‌ل‌های ابتدایی دهه 60 همچنان از شبکه ۲ سیمای جمهوری اسلامی پخش می‌شد. استاد معماریان از 10 سال قبل رئیس کرسی یونسکو در آموزش مهندسی نیز هست که با هدف مهمی تأسیس شده است: ایجاد سیستمی منسجم برای پژوهش، آموزش و بازآموزی، اطلاع‌رسانی، مستندسازی در زمینه آموزش مهندسی و تسهیل همکاری بین مراکز علمی و پژوهشگران طراز اول جهانی با اعضای هیئت‌علمی پردیس دانشکده‌های فنی، دانشگاه تهران و دیگر مراکز آموزش عالی کشور و البته گردآوری و نشر داده‌ها و اطلاعات در زمینه پیشرفت‌های جهانی در زمینه آموزش مهندسی. انجمن ترویج علم ایران یکی از انجمن‌های علمی‌ است که زیر نظر وزارت علوم و به عنوان مؤسسه‌ای غیرانتفاعی از تاریخ 15 اردیبهشت 1380 با هدف فعالیت در زمینه‌های علمی، آموزشی و پژوهشی آغاز به کار کرده است. کمیته جایزه ترویج علم ایران با نظر هیئت‌مدیره انجمن ترویج علم ایران، به منظور قدردانی از کوشش‌های مروجین علم و تشویق عموم به فعالیت و زمینه‌سازی برای ارتقای بینش و تفکر علمی در جامعه، هرساله مراسم جایزه ترویج علم را برگزار و از افراد یا سازمان‌هایی که بهترین و مؤثرترین فعالیت‌ها را برای همگانی‌‌کردن علم، گسترش اندیشه و فرهنگ علمی در ایران و کاربرد علم در هریک از سطوح زندگی اجتماعی انجام داده‌اند، تقدیر می‌کند. اولین دوره جایزه البته سابقه‌ای بیشتر از خود انجمن دارد (۱۳۷۷) و پس از برگزاری جایزه ترویج علم، مؤسسان جایزه مزبور تصمیم گرفتند‌ انجمن را نیز شکل دهند. برندگان این جایزه براساس معیارهایی چون نوآوری در روش‌های ترویج علم، تأثیرگذاری بر جامعه، کیفیت محتوای ارائه‌شده و میزان مشارکت عمومی انتخاب می‌شوند. کمیته‌ای متشکل از کارشناسان حوزه‌های مختلف علمی مسئولیت ارزیابی نامزدها را بر‌عهده دارد.

اسامی برگزیدگان بیست‌و‌پنجمین دوره این جایزه‌ به شرح زیر است:

 بخش کنشگر علم و جامعه (جایزه استاد محمدامین قانعی‌راد): مؤسسه غیر‌دولتی، غیرانتفاعی و عام‌المنفعه «رشد، حمایت و اندیشه رحمان»

 بخش تلاش پایدار: دکتر حسین معماریان و دکتر فروزان خردپژوه

 بخش آموزگاران مناطق کم‌برخوردار (بزرگداشت محمد بهمن‌بیگی): سکینه کیانی و سهراب علیدوستی شهرکی

 بخش رسانه و ترویج علم: کاظم کوکرم

 بخش تلاش‌های خلاقانه و نوآورانه در ترویج علم: علی‌اصغر سعدآبادی

 بخش محیط زیست (بزرگداشت هنریک مجنونیان): سعید انصاریان

 بخش ادبیات کودک (بزرگداشت توران میرهادی): دکتر مهری پریرخ و دکتر سید‌کاظم حافظیان‌‌رضوی