چراغ سبز ظریف

عبدالرحمن فتح‌الهی: محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور، با انتشار مقاله‌ای در نشریه فارن‌افرز به نکاتی اشاره کرد که به نظر می‌رسد در آستانه روی کار آمدن دولت دوم دونالد ترامپ می‌تواند به‌مثابه روشن‌کردن چراغ سبز مذاکرات تهران با واشنگتن باشد. چنان‌ که در بخش مهمی از این نوشته، ظریف تأکید دارد: ‌«او (پزشکیان) یک سیاست خارجی انعطاف‌پذیر را اتخاذ کرده و به گفت‌وگو‌های سازنده و روابط دیپلماتیک اولویت داده و از الگو‌های قدیمی فاصله گرفته است. دیدگاه او برای امنیت ایران یکپارچه است و شامل قابلیت‌های دفاعی سنتی و توسعه امنیت انسانی از طریق بهبود در بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌‌زیستی است. پزشکیان به ثبات و توسعه اقتصادی در خاورمیانه علاقه‌مند است. او می‌خواهد با کشور‌های عرب همسایه همکاری کند و روابط با هم‌پیمانان ایران را تقویت کند. اما او همچنین تمایل دارد تا به‌ طور سازنده با غرب در تعامل باشد. دولت او برای مدیریت تنش‌ها با ایالات متحده‌ که به‌تازگی رئیس‌جمهور جدیدی نیز انتخاب کرده، آماده است. پزشکیان آماده است مذاکراتی از جایگاه برابر درباره توافق هسته‌ای و شاید موارد بیشتری انجام گیرد. با‌این‌حال، همان‌طور که پزشکیان بیان کرده، ایران به خواسته‌های غیرمعقول تسلیم نخواهد شد. این کشور همیشه دربرابر تهاجمات اسرائیل ایستاده و از محافظت از منافع ملی‌اش چشم‌پوشی نخواهد کرد. این یک لحظه تاریخی برای ثبات است که جهان نباید آن را از دست بدهد. تهران قطعا این کار را نخواهد کرد». در جای دیگری از این مطلب فارن‌افرز، ظریف پس از اشاره به افزایش توانایی هسته‌ای ایران به دنبال خروج ترامپ از برجام، چنین نوشته است: «ترامپ که در ژانویه دوباره به مقام ریاست‌جمهوری بازمی‌گردد و شرکای واشنگتن در اروپا، تنها باید خود را برای پیشرفت مستمر هسته‌ای ایران سرزنش کنند. لذا به‌جای افزایش فشار بر ایران، غرب باید به دنبال راه‌حل‌های مثبت و سودآور باشد. توافق هسته‌ای نمونه‌ای منحصربه‌فرد است و غرب باید به احیای آن بپردازد. اما برای این کار، باید اقدامات مشخص و عملی (شامل اقدامات سیاسی، قانونی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک سودآور)‌ انجام دهد تا اطمینان حاصل کند ‌همان‌طور‌که وعده داده شده است، ایران می‌تواند به‌ طور اقتصادی از این توافق بهره‌برداری کند». با در نظر گرفتن این موارد، معاون پزشکیان تصریح می‌کند: «اگر ترامپ تصمیم به انجام چنین اقداماتی بگیرد، ایران آماده است تا گفت‌وگویی داشته باشد که به‌نفع تهران و واشنگتن باشد».

 نگاه دوباره ظریف به توافق منطقه‌ای بر اساس مدل هلسینکی

علاوه‌بر مذاکرات با غرب و مشخصا دولت دوم ترامپ، در بخش دیگری از مقاله یاددشده، ظریف نیم‌نگاهی هم به مذاکرات منطقه‌ای و نیز توافق منطقه‌ای مبتنی‌بر مدل توافق هلسینکی دارد. هر‌چند ‌این ادعای معاون پزشکیان تازگی ندارد و پیش‌تر هم در دولت روحانی، او به توافق هلسینکی و نیز طرحی موسوم به طرح «هرمز» به‌ عنوان سرمشقی برای تنش‌زدایی منطقه‌ای و الگویی در راستای همکاری‌های ایران و کشورهای منطقه اشاره داشته است، اما دوباره در همین مقاله ظریف در فارن‌افرز می‌خوانیم: «پس از‌ بیش از دو قرن آسیب‌پذیری، ایران (تحت رهبری مقام معظم رهبری)، نهایتا ثابت کرده است که می‌تواند در‌برابر هرگونه تهاجم خارجی از خود دفاع کند. برای ارتقای این دستاورد به سطحی بالاتر، ایران، تحت مدیریت جدید خود، قصد دارد روابط خود را با کشور‌های همسایه بهبود بخشد تا به ایجاد یک نظم منطقه‌ای که ثبات، ثروت و امنیت را فراهم کند، کمک کند. در‌نهایت، این تلاش‌ها می‌تواند به یک توافق جدید منطقه‌ای منجر شود که وابستگی خلیج فارس به قدرت‌های خارجی را کاهش دهد و ذی‌نفعان را تشویق کند تا با استفاده از سازوکار‌های حل اختلاف، به حل اختلافات بپردازند».

به باور ظریف در همین نوشته: «ایران و همسایگانش می‌توانند با تقلید از فرایند هلسینکی‌ که به تأسیس سازمان امنیت و همکاری در اروپا منجر شد، آغاز کنند. آنها می‌توانند از مأموریتی که شورای امنیت ملل متحد در سال ۱۳۶۶ به دبیرکل ملل متحد در قطع‌نامه ۵۹۸ داده است، استفاده کنند. دولت پزشکیان بر این باور است که این بند می‌تواند به‌ عنوان مبنای قانونی برای مذاکرات جامع منطقه‌ای مورد استفاده قرار گیرد. البته‌ موانعی وجود دارد که ایران و همسایگانش باید بر آنها غلبه کنند تا یک نظم منطقه‌ای صلح‌آمیز و یکپارچه را ترویج دهند. دیدگاه ایران با منافع کشور‌های عربی نیز هم‌راستاست؛ زیرا همه آنها ‌به دنبال یک منطقه پایدارتر و مرفه‌تر برای نسل‌های آینده هستند. بنابراین، ایران و جهان عرب باید بتوانند از طریق اختلافات خود همکاری کنند». در پایان مقاله، ظریف چنین آورده است: «تعاملات سازنده با ایران و تعهد به دیپلماسی چندجانبه می‌تواند به ایجاد چارچوبی برای امنیت و ثبات جهانی در خلیج فارس کمک کند. این می‌تواند به کاهش تنش‌ها و فراهم‌آوردن رفاه و توسعه پایدار در طولانی‌مدت یاری رساند. این تغییر برای غلبه بر تضاد‌های ریشه‌دار حیاتی است. هرچند‌ امروز ایران اطمینان دارد که می‌تواند برای دفاع از خود بجنگد، اما خواهان صلح است و مصمم به ساختن آینده‌ای بهتر است. ایران می‌تواند یک شریک توانمند و آماده باشد؛ به شرط اینکه شراکت‌هایش برمبنای احترام متقابل و پایبندی به برابری باشد. بیایید این فرصت را برای یک شروع جدید از دست ندهیم».

مبنای توافق جدید‌ برجام است یا خیر؟

چند روز پیش از انتشار مقاله ظریف در فارن‌افرز، شاهد آغاز گفت‌وگوهای ایران با انریکه مورا و نیز نمایندگان سه عضو اروپایی برجام در ژنو (در سطح معاونان وزرای امور خارجه) بودیم که بنا‌بر اخبار واصله، گویا قرار است‌ این نشست‌ها ادامه پیدا کند. بنابراین آنچه‌ معاون دولت پزشکیان در مقاله خود به‌ عنوان چراغ سبز مذاکره با غرب مطرح کرده و نیز آغاز گفت‌وگوهای عملی با اروپایی‌ها، می‌تواند حکایت از ترسیم مسیر سیاست خارجی این دولت در روزهای پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ باشد. در همین زمینه و به نقل از ایرنا، ظریف درباره آغاز روند مذاکرات معاونان وزارت امور خارجه ایران با کشورهای اروپایی عنوان ‌کرد: «گفت‌وگو همیشه می‌تواند راهگشا باشد؛ البته طرف مقابل (اتحادیه اروپا) باید از موضع برتری‌طلبی و کانون هنجار جهانی‌بودن خارج شود». معاون راهبردی رئیس‌جمهوری با اشاره به صحبت‌های اخیر علی لاریجانی افزود‌: «ایران از برجام خارج نشده، ایران همچنان اعلام کرده که آمادگی دارد به برجام پایبند باشد. ایران در چارچوب برجام عمل کرده است. اما آمریکا از برجام خارج شده و تعهدات خود را نقض کرده است». به گفته ظریف: «مبنای توافق جدید حتما برجام است؛ توافقی که ماه‌ها و شاید ده‌ها هزار نفر ساعت در ایران، آمریکا، اروپا، روسیه و چین روی آن کار شده است. توافقی که به تعبیر اروپایی‌ها، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دیپلماتیک جهان است». البته او تصریح کرد:‌ «لازم است مجددا درباره بعضی موضوعات و تاریخ‌هایی که به دلیل نقض برجام توسط آمریکا از آنها عبور کرده‌ایم، صحبت کنیم». در‌حالی ظریف، برجام را مبنای توافق جدید ایران با غرب می‌داند که‌ عباس عراقچی در مقام وزیر امور خارجه، در گفت‌وگوی تلویزیونی ۲۶ آبان‌ با اشاره به برجام، تلویحا مرگ آن را اعلام کرد؛ چراکه به گفته او: «اگر مذاکرات هسته‌ای اکنون آغاز شود، برجام دیگر آن خاصیت سابق را ندارد و به شکل موجود خود، عینا نمی‌تواند احیا شود. ممکن است به‌ عنوان مرجع استفاده شود، اما دیگر برای ما آن خاصیت سابق را ندارد و ما باید وارد مذاکراتی شویم که بتوانیم به یک توافق ممکن‌ برسیم».

در موضوع هسته‌ای، آماده تعامل بر اساس حقوق و تکالیف هستیم

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، نیز در نشست خبری هفتگی خود که دیروز (دوشنبه) برگزارش شد، از آمادگی تهران برای مذاکره گفت و تأکید کرد: ‌«در موضوع هسته‌ای، آماده تعامل بر‌اساس حقوق و تکالیف هستیم و هر گفت‌وگویی مستلزم حسن نیت است». گفتنی است که در نشست خبری دیروز، بقایی به موضوع گفت‌وگوهای ژنو هم پرداخت و درباره انتقادها‌ از این نشست (ژنو)‌ بیان کرد: ‌«ما از نقدها استقبال می‌کنیم. لازمه یک سیاست خارجی فعال، اثرگذار و فراگیر که وزیر خارجه بیان کرده، ‌این است که هم‌زمان در جبهه‌ها و عرصه‌های مختلف در مقابله با چالش‌های مختلف عمل کنید». به گفته سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشور: «می‌دانیم به دلیل جایگاه ژئوپلیتیک و همه داشته‌های ملت ایران، کشوری هستیم که در عرصه‌های مختلف باید قدرت بازیگری، بازی‌سازی و هماوردی داشته باشیم. اینکه هم‌زمان به موضوعات و چالش‌های منطقه بپردازیم و به مسائل دیگر‌ با دیگر کشورها بپردازیم، لازمه وظایف وزارت خارجه است». بقایی این را هم افزود:‌ «هدف از نشست خیلی صریح اعلام شد که این یک مذاکره در معنای دقیق دیپلماتیک نیست، یک گفت‌وگو است. ما با هر سه کشور اروپایی که نشست داشتیم، رابطه دیپلماتیک داریم و سفارت دارند و ما هم سفارت داریم و گفت‌وگو با آنها امری طبیعی است».

او ادامه داد: «در این گفت‌وگوها با توجه به تحولات منطقه و اتفاقات پس از نشست نیویورک، طبیعی بود از این فرصت استفاده کنیم، هم برای بیان دغدغه‌هایمان و هم اینکه مواضع خود را صریح و بی‌واسطه با آنها در میان بگذاریم. طبیعی است نظرات آنها را باید بشنویم؛ این لازمه آن است که بتوانیم ارزیابی دقیقی از مطالبات هم داشته باشیم و زمینه‌سازی کنیم که اگر قرار است مذاکره‌ای داشته باشیم، به چه سمت و سویی برویم». بقایی در پایان تأکید کرد: «بدون گفت‌وگو، نه ما و نه طرف‌های مقابل از نگرانی‌های همدیگر مطلع نخواهیم شد». سخنگوی وزارت خارجه این را هم متذکر شد که گفت‌وگوهای ژنو معطوف به موضوع هسته‌ای نبوده و مباحث دیگر هم مطرح شده است. به نوشته انتخاب، این دیپلمات ارشد ایرانی درباره اظهارات عراقچی مبنی‌بر تغییر در دکترین هسته‌ای ایران بیان کرد: «سیاست هسته‌ای ایران همچنان ثابت است و برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز بوده و خواهد ماند. آنچه در مصاحبه با گاردین بیان شد، هشداری بود نسبت به تبعات و آثار رویکردهای غیرسازنده و بهانه‌جویانه برخی کشورهای غربی درباره برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و اینکه این برخوردها باعث شده‌ ‌گفتمانی در داخل ایران در بین نخبگان و مردم عادی شکل بگیرد که شاید مسیری که تا الان در مورد موضوع هسته‌ای طی کرده‌ایم، مسیر مناسبی نبوده است؛ به خاطر اینکه علی‌رغم همه همکاری‌های ایران و گفت‌وگوها و مذاکرات با غربی‌ها، کماکان بهانه‌جویی‌ها ادامه دارد». او یادآور شد: «عراقچی تأکید کرد که برنامه هسته‌ای ایران هم با توجه به فتوای مقام معظم رهبری و هم ارزیابی‌های مبتنی‌بر امنیت ملی، کماکان صلح‌آمیز باقی خواهد ماند».