نگاهی به زندگی منیره گرجی تنها زن نماینده در مجلس خبرگان
«منیره گرجی»، استاد حوزه و قرآن‌پژوه معاصر و یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخ معاصر ایران که در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی و سیاسی نقش‌آفرینی‌های بی‌نظیری داشته است، دوشنبه ۲۳ دی‌ماه چشم از جهان فروبست.
«منیره گرجی»، استاد حوزه و قرآن‌پژوه معاصر و یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخ معاصر ایران که در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی و سیاسی نقش‌آفرینی‌های بی‌نظیری داشته است، دوشنبه ۲۳ دی‌ماه چشم از جهان فروبست. او تنها زن عضو مجلس خبرگان قانون اساسی بود که در تدوین اصلی‌ترین سند جمهوری اسلامی ایران و قوانین مرتبط با زنان و خانواده نقشی تأثیرگذار ایفا کرد. متأسفانه با وجود این نقش کلیدی، بسیاری از مردم ایران از وی آگاهی ندارند و در بسیاری از دانشنامه‌ها و دایره‌المعارف‌ها حتی نامی از او ذکر نشده است. در این مقاله تلاش می‌کنیم ضمن مرور زندگی و مبارزات ایشان، به نقش و کارنامه او در انقلاب اسلامی و تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی پرداخته و یاد او را گرامی بداریم.
دوران آغازین زندگی و علاقه به قرآن
منیره علی‌گرجی در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی در تهران و در محله عین‌الدوله به دنیا آمد. پدرش، محمدآقا، کشاورز بود و در زمین‌های سرخه‌حصار در شرق تهران به فعالیت کشاورزی مشغول بود. او در خانواده‌ای پرجمعیت با هشت خواهر و برادر بزرگ شد. از دوران دبستان علاقه زیادی به مباحث قرآنی، به‌ویژه تفسیر آیات داشت و به همین دلیل به صورت فردی شروع به یادگیری قرآن و بعدها دروس حوزوی کرد. در ۱۵سالگی با مردی کفاش و مذهبی که اجداد گرجستانی داشت، ازدواج کرد. این ازدواج باعث نشد علاقه او به علم و قرآن کم شود. او به تحصیل علوم دینی ادامه داد و هم‌زمان با مسئولیت‌های خانه و بچه‌داری، در دهه ۴۰ شمسی، تدریس قرآن و علوم دینی را برای بانوان در خانه خود در خیابان‌های «ژاله» و «شهدا» آغاز کرد.
تحول سیاسی و مبارزات انقلابی
بعد از مدتی، جلسات قرآنی و اعتقادی بانو گرجی رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت. در سال‌های ۵۶ و ۵۷، این جلسات در تهران معروف شد و به کانونی برای آماده‌سازی زنان و خانواده‌ها برای انقلاب تبدیل شد. حتی شهید محبوبه دانش‌آشتیانی که در تظاهرات ۱۷ شهریور ۵۷ به شهادت رسید، از شاگردان او بود. بانو گرجی خاطره‌ای از دوران انقلاب نقل می‌کند که نشان از روحیه مقاومت و استقامت او دارد: «در هفته‌ای که قرار بود امام خمینی به ایران بازگردند، در فرودگاه تحصن کردیم و تهدید به تیراندازی شدیم. دخترم با خشم به من گفت اگر قرار است تیر بخورم، من باید اول باشم! این روحیه را باید حفظ کنیم».
کاندیداتوری در مجلس خبرگان قانون اساسی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در اوایل سال ۱۳۵۸، شورای انقلاب تصمیم به تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی گرفت. امام خمینی دستور دادند تدوین قانون اساسی ابتدا توسط نمایندگان منتخب مردم صورت بگیرد. در این زمان، بانو گرجی تصمیم گرفت در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی کاندیدا شود. او درباره انگیزه‌اش برای کاندیداتوری می‌گوید: «وقتی شنیدم برخی کاندیداها صحبت‌هایی می‌کنند که با اهداف انقلاب مغایرت دارد، تصمیم گرفتم خودم وارد میدان شوم».
بانو گرجی به‌عنوان تنها زن منتخب تهران در مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد و با یک‌میلیون‌و۳۰۶هزارو ۵۶۲ رأی به این مجلس راه یافت. او در این مجلس به‌شدت پیگیر مسائل مربوط به حقوق زنان و خانواده بود و سخنرانی‌های زیادی درباره حقوق زن در اسلام و در مکتب تشیع ایراد کرد. اما این فعالیت‌ها با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو شد؛ از‌جمله اعتراضات برخی از متحجران که در ابتدا به حضور یک زن در چنین مجلسی انتقاد کردند. بانو گرجی در پاسخ به این اعتراضات گفت: «من مطمئن هستم در این مجلس گناه نمی‌کنم. هر‌کس که فکر می‌کند این مجلس گناه است، می‌تواند آنجا را ترک کند».
مبارزه با سکولاریسم و مارکسیسم
با وجود حمایت علمای روشن‌ضمیری همچون شهید بهشتی و آیت‌الله طالقانی، بانو گرجی با حملات شدیدی از سوی گروه‌های سکولار و مارکسیست مواجه شد. یکی از نخستین حملات مطبوعاتی علیه او در روزنامه اطلاعات بود که سخنان او را تحریف کرد. بانو گرجی در نامه‌ای به سردبیر این روزنامه، تحریف مطالبش را محکوم کرد و خواستار تصحیح آن شد.
تلاش برای تغییر تعریف «رجل» در قانون اساسی
یکی از دیگر مسائل مهمی که بانو گرجی به‌شدت پیگیر آن بود، «تعریف رجل» برای کاندیداتوری در انتخابات ریاست‌جمهوری بود. او معتقد بود زنان نیز باید این حق را داشته باشند که کاندیدای ریاست‌جمهوری شوند. او به امام خمینی در‌این‌باره نامه نوشت و درخواست کرد تعریف «رجل» در قانون اساسی به‌گونه‌ای تغییر کند که شامل زنان نیز بشود. امام خمینی در پاسخ به او گفتند که این موضوع باید با دقت بیشتری بررسی شود.
پایان فعالیت سیاسی و بازگشت به تدریس
پس از پایان دوره مجلس خبرگان قانون اساسی، بانو گرجی از فعالیت‌های سیاسی کنار رفت و به تدریس علوم دینی و قرآنی پرداخت. او به تأسیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان پرداخت و در حوزه علمیه خدیجه کبری(س) و مرکز تربیت معلم شهید رجایی به تدریس ادامه داد. با وجود فعالیت‌های علمی و دینی فراوان، نام او همچنان در بسیاری از منابع و دانشنامه‌ها نادیده گرفته شده است.
بانو منیره گرجی با فعالیت‌های علمی، دینی و سیاسی خود، نقش بی‌بدیلی در تاریخ انقلاب اسلامی و تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایفا کرد. او با دفاع از حقوق زنان و خانواده، به‌ویژه در چارچوب آموزه‌های اسلامی، سهم بزرگی در شکل‌گیری جمهوری اسلامی داشت. اگرچه گمنامی او در تاریخ معاصر ایران به‌شدت احساس می‌شود، اما کارنامه او به‌عنوان تنها زن عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، همچنان یک الگو و نشانه‌ای از تلاش‌های بی‌وقفه برای تحقق عدالت اجتماعی و حقوق زنان در ایران است.
