گفت‌وگو با علیرضا حسینی، عضو هیئترئیسه خانه سینما
سینماگر ممنوع‌الکار نداریم
علیرضا حسینی، نماینده هیئترئیسه خانه سینما در کمیته حمایت حقوقی و قضایی از سینماگران و هنرمندان، معتقد است که شرایط حضور اعضای خانه سینما در پروژه‌های سینمایی و نمایش خانگی در سال 1403 بهتر از سال‌های گذشته بوده است.
علیرضا حسینی، نماینده هیئترئیسه خانه سینما در کمیته حمایت حقوقی و قضایی از سینماگران و هنرمندان، معتقد است که شرایط حضور اعضای خانه سینما در پروژه‌های سینمایی و نمایش خانگی در سال 1403 بهتر از سال‌های گذشته بوده است. این در حالی است که به‌زودی قرارداد «تیپ» که بسیاری از سینماگران خواستار اجرائی‌شدن آن در سینما بودند نیز به مرور به مراحل اجرائی نزدیک می‌شود و می‌توان تا حدود زیادی از طریق آن به امنیت شغلی اهالی سینما امیدوار بود. حسینی در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با روزنامه «شرق» به فعالیت حرفه‌ای برخی سینماگران اشاره کرد. اینکه اگرچه متأسفانه وجود بخشی از مقررات و ایجاد محدودیت‌ها باعث شده است تعدادی از هنرمندان سینما در حال حاضر وقفه‌ای ناخواسته برای حضور در فعالیت‌های سینمایی داشته باشند، اما خوشبختانه در حال حاضر رسما و طبق قانون توسط دادگاه‌ها و قوه قضائیه سینماگر ممنوع‌الکار نداریم. در ادامه، گفت‌وگوی ما با علیرضا حسینی را می‌خوانید.
فکر می‌کنم زمان مناسبی است که در ابتدای سال، نگاهی به سالی که بر سینمای ایران گذشت داشته باشیم. مدتی است تولیدات شبکه نمایش خانگی بیشتر از سابق شده و در کنارش تولیدات سینمایی هم به نسبت قبل بیشتر شده است. در این مدت شرایط و وضعیت اهالی سینما به لحاظ امنیت شغلی چطور بود؟
پس از گذر از بحران کرونا و اتفاقات 1401، وضعیت تولید فیلم در سال 1403 مناسب‌تر از چند سال قبل بود و در کنار آن، چند سریال خانگی هم تولید شد و در مجموع تعداد بیشتری از سینماگران مشغول به کار بودند. اگر این روند ادامه یابد، در سال 1404 شرایط کار برای سینماگران بهتر خواهد شد. این سخن به این معنی نیست که همه سینماگران مشغول کار بوده‌اند و همگی شرایط کاری و شغلی مناسبی داشته‌اند. با توجه به فیلم‌های حاضر در جشنواره در سال 1403 و تعدد و تنوع تولیدات سینمایی که بخشی از آنها در جشنواره چهل‌وسوم فیلم فجر ملاحظه شد، نشانه‌های بهبود وضعیت آماری تولید فیلم نسبت به پنج سال گذشته مشخص بود. تولید بیش از صد فیلم با فرض اینکه اگر به طور متوسط در هر فیلم 50 سینماگر مشغول شده باشند، یعنی حداقل پنج هزار نفر در فرایند تولید فیلم‌های سینمایی مشارکت داشته‌اند که تقریبا معادل دوسوم اعضای سینماست. البته تعدادی از فعالان سینمایی ممکن است چند قرارداد کاری در سال داشته باشند و تعدادی از سینماگران موفق به انجام کار نشوند که لازم است این مسئله را حل کنیم تا شرایط کار برای همه سینماگران مهیا شود. خانه سینما این مهم را به‌جد در دستور کار قرار داده است. خوشبختانه سرمایه انسانی متخصص در سینما، که مهم‌ترین سرمایه در تولید فیلم است، در کشور وجود دارد و تولید این تعداد فیلم نشان می‌دهد که چشم‌انداز شرایط تولیدات سینمایی مثبت است و می‌تواند بسیار بهتر شود.
در کنار ساخت آثار سینمایی، پلتفرم‌ها هستند که سریال‌های متعددی را برای نمایش خانگی تولید می‌کنند و بسیاری از اعضای صنوف در رشته‌های مختلف مشغول همکاری با آنها هستند. سریال‌های تلویزیونی که برخی از آنها سریال‌های بزرگی هستند نیز تعداد زیادی از متخصصان و هنرمندان سینما را مشغول به کار کرده است. بنابراین برای اعضای خانه سینما و حتی فعالانی که عضو خانه سینما هم نیستند، فرصت کار فراهم است. فکر می‌کنم در حال حاضر تعداد تولیدات قابل قبول است و اگر برنامه‌ای برای میزان و شرایط حضور فعالان سینما در پروژه‌ها وجود داشته باشد، نباید کسی در سینما بی‌کار بماند، مگر به دلایل سلیقه‌ای و وجود محدودیت‌های بخش‌نامه‌ای که برای تولید فیلم وجود دارد. تعدادی از هنرمندان و سینماگران، خصوصا در صنوف مؤلف سینما شرایط را برای کار مناسب نمی‌دانند و دلیل آن، محدودیت‌ها و بخش‌نامه‌های غیرضروری است و از طرفی تعدادی با بیش‌فعالی فرصت را از دیگران می‌گیرند. این مسائل آسیب‌شناسی شده و قابل اصلاح است. در مجموع می‌توانم بگویم شرایط خوبی برای فعالیت‌های سینمایی و سریال‌سازی در کشور داریم و با سپردن کار به صنوف سینمایی و بخش خصوصی و کم‌کردن تصدی‌گری دولت و صرفا حمایت و سیاست‌گذاری توسط دولت در سال 1404 شرایط کار می‌تواند بهتر شود.
آماری از اینکه چند درصد از اهالی سینما در سینما یا شبکه نمایش خانگی مشغول به کار هستند وجود دارد؟
آمار دقیق خیر، ولی شرایط خوب است و تعدد تولیدات نمایش خانگی و استقبال مخاطبان از آنها و میزان حضور سینماگران در جلوی دوربین و پشت دوربین و اسامی مندرج در تیتراژها بیانگر حضور قابل توجه همکاران در تولیدات نمایش خانگی است. البته اگر حمایت کافی از ساخت فیلم کوتاه و فیلم مستند و انیمیشن و فیلم‌های فرهنگی برای پخش از شبکه‌های نمایش خانگی و اکران در سینما و پخش بین‌المللی بشود، خواهیم دید که برای هزاران نفر دیگر در سینما ایجاد اشتغال خواهد شد و مشکلی به نام بی‌کاری یا کم‌کاری برای سینماگران ایران وجود نخواهد داشت. بسیاری از فیلم‌سازان حرفه‌ای سینمای ایران از فیلم‌سازان فیلم کوتاه و مستندسازان و انیمیشن‌سازانی هستند که در دهه 70 و 80 کار خود را آغاز کردند و به قله‌های جهانی رسیده‌اند و بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده و متخصص سینما نیز در حال حاضر در سینمای مستند و فیلم کوتاه و انیمیشن مشغول به کار هستند ولی بودجه مناسبی برای تولید اثر ندارند و حمایت لازم از آنها نمی‌شود که سیاست‌گذاری درست دولت می‌تواند این مشکل را حل کند. برای مثال برای حدود 500 نفر مستندساز عضو خانه سینما در دولت دوازدهم طرحی در دولت تصویب شد که وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها را مکلف به مستندنگاری و مستندسازی از پروژه‌های ملی کرده است و در دولت چهاردهم این طرح باید اجرا شود و اکنون شرایط آن آماده است.
اجرائی‌شدن این طرح می‌تواند بسیاری از مستندسازان و سینماگران را مشغول به کار کند و برای ثبت پروژه‌های ملی کشور از مرحله طرح تا به سرانجام رسیدن پروژه‌های ملی مستندنگاری کند و تجربه حاصل را به آیندگان منتقل کند. همچنین حمایت از تولیدات فیلم کوتاه توسط بخش‌های مختلف در کشور می‌تواند هزاران فیلم‌ساز را مشغول به کار کند یا حمایت از تولید فیلم انیمیشن که مشاهده کردید چه موفقیت بزرگی را برای سینمای ایران در اسکار کسب کرده است. اینها بیانگر فعالیت‌های درست و حرفه‌ای اعضا و صنوف خانه سینماست. کافی است محدودیت‌های دست‌وپاگیر و قوانین بی‌خاصیت حذف شود تا شاهد رشد کمی و کیفی آثار سینمایی در سینمای اکران و مستند و فیلم کوتاه و انیمیشن باشیم. خانه سینما نیز به عنوان جامعه اصناف سینمای ایران پیگیر این مطالبات برای صنوف است.
آیا از سینماگران کسی ممنوع‌الکار است؟
اصلا در سینما و برای هنرمندان ممنوع‌الکار معنی ندارد. کسی حق ندارد هنرمندی را ممنوع‌الکار کند. فقط دادگاه و به حکم قاضی، آن هم با دلایل محکمه‌پسند می‌تواند هنرمندی را برای مدتی محدود از فعالیت منع کند یا محدودیت ایجاد کند که خوشبختانه هیچ‌کسی از سینماگران در شرایط حاضر چنین محکومیتی از طرف دادگاه‌های قوه قضائیه ندارد. اگرچه متأسفانه وجود بخشی از مقررات و ایجاد محدودیت‌ها باعث شده است تعدادی از هنرمندان سینما در حال حاضر وقفه‌ای ناخواسته برای حضور در فعالیت‌های سینمایی داشته باشند. اما خوشبختانه در حال حاضر رسما و طبق قانون توسط دادگاه‌ها و قوه قضائیه سینماگر ممنوع‌الکار نداریم.
شاید به صورت مکتوب ممنوع‌الکاری وجود ندارد، اما برخی از همکاران شما امکان کارکردن ندارند؛ مثلا ترانه علیدوستی.
تعدادی از بازیگران و همکاران ممنوعیت قانونی برای کار ندارند ولی همان‌طور که قبلا اشاره شد، محدودیت‌های موجود امکان حضور در کار را برای آنها ایجاد کرده است؛ مثل خانم ترانه علیدوستی که شما اشاره کردید. اگر تهیه‌کننده یا کارگردانی از او برای کار دعوت کند و ایشان بپذیرند، کسی نمی‌تواند جلوی کارکردن ایشان را بگیرد. خانم علیدوستی هم می‌تواند کارش را انجام بدهد. در دو سال و نیم گذشته کمیته حمایت حقوقی و قضائی از هنرمندان در خانه سینما در کنار هنرمندان بوده است و خواهد بود. هنرمند را نباید از شغل و زندگی حرفه‌ای محروم کرد. امیدواریم محدودیت‌های غیرضروری پایان یابد و شرایط کار برای همه هنرمندان فراهم شود.
برگردیم به صحبت‌های ابتدایی شما. مسئله قرارداد «تیپ» موضوعی است که بسیاری از صنوف خانه سینما سال‌هاست خواستار اجرائی‌شدن آن بودند. به محض اجرائی‌شدن آن فکر می‌کنید تا چه حد امنیت شغلی صنوف را تضمین می‌کند؟
وقتی از قرارداد تیپ با همکاران صحبت می‌کنیم، هم نظرات و خواسته‌های مشترک زیادی مطرح می‌شود و هم خواسته‌های متنوع و متفاوت. قرارداد تیپ باید بتواند شرایط و استانداردهای لازم برای ایجاد امنیت شغلی همه سینماگران را تأمین کند و برای تنظیم آن نیاز به گفت‌وگو و رایزنی با نمایندگان همه صنوف است که تاکنون با 10 صنف جلساتی را برگزار کرده‌ایم و با دیگر نمایندگان صنوف نیز در دو ماه پیش‌رو جلسه مشورتی خواهیم داشت تا نظر همه صنوفی که به عنوان طرف اول و دوم در قراردادهای کاری حضور دارند، شنیده شود.
مواردی مانند رعایت پرداخت حداقل دستمزد متناسب با کار محول‌شده، بیمه، استفاده از تجهیزات ایمن و رعایت امنیت شغلی و مواردی مثل ساعات کاری و تعطیلات و استراحت کاری، لزوم تحویل نسخه قرارداد به طرف دوم، اضافه‌کاری، کار در شرایط سخت و بسیاری از مسائل و مشکلات و خواسته‌های مشاغل سینمایی موضوعاتی است که طرف‌های قرارداد مطرح می‌کنند. مثلا به ازای 10 روز کار، یک روز مرخصی وجود داشته باشد یا ساعت اضافه‌کاری عوامل چطور محاسبه می‌شود. البته هم‌زمان شخصی نتواند در چند کار حضور داشته باشد یا امکانات رفاهی مناسب باید برای عوامل فراهم باشد. اقامت گروه باید استاندارد و متناسب باشد. وضعیت بیمه و مالیات چیزهایی است که در قرارداد تیپ می‌تواند لحاظ شود. کارهای تخصصی، در هر صنفی و هر پروژه و برای هر شخصی شرایط خاص خودش را دارد. قطعا مسائلی وجود دارد که هر شخص متناسب با شرایط خودش در قرارداد لحاظ می‌کند، اما اصولی در کار و قرارداد هست که همه باید رعایت کنند. چند نمونه آن را اشاره کردم. حرف‌ها و دغدغه‌های طرف اول قرارداد هم باید کامل شنیده و همه چیز برای دو طرف قرارداد در نگارش قرارداد تیپ لحاظ شود.
شما تحلیلی داشتید مبنی بر اینکه سال 1403 به نسبت سال‌های قبل سال بهتری برای تولید در سینما بود. تحلیل شما در سال پیش‌رو برای سینمای ایران چیست؟
می‌خواهم با مقدمه به سؤال شما پاسخ بدهم. متأسفانه در سال‌های گذشته در بسیاری از مشاغل برای مردم مشکلات اقتصادی به وجود آمده است و تاکنون ادامه پیدا کرده است، اما مسئله آزاردهنده‌تر، تظاهر معدود افرادی است که به رویه زندگی لاکچری خود در شرایط بحران اقتصادی می‌بالند و از نمایش آن واهمه ندارند. از این موضوع می‌خواهم به تولیدات سینما برگردیم. مدیریت بودجه و هزینه تولید و میزان فروش فیلم‌ها فاکتورهای مهمی در اقتصاد سینماست، اما رعایت اصول هنری و کیفی و خلاقیت در تولید اثر هنری در سینما مهم‌‌تر است. اعلام رکورد مبلغ فروش فیلم و بیان رکوردزدن فیلم در روز اول نمایش و در زمان محدود و توجه به مبالغ زیاد و غیرضروری در تولید فیلم افتخار نیست، ولی در تبلیغات فضای مجازی به آن دامن زده می‌شود. هزینه‌هایی که در اکثر موارد کمکی به افزایش کیفیت فیلم‌ها نکرده است و فقط برای اعلام دستمزد بالا و هزینه‌های بی‌مورد برای فیلم و افراد صرف شده است و تبلیغ می‌شود. این رویه تأثیر خوبی در جامعه و سینما نداشته است.
تا چند سال پیش، ساخت فیلم با بودجه کم، یک ویژگی بود و با هزینه کم فیلم‌سازان نسل دوم و سوم چه کارهای ارزشمندی ساخته‌اند و موفق به کسب جوایز ارزشمندی نیز از جشنواره‌های معتبر داخل و خارج کشور شده‌اند و تعداد این فیلم‌ها و فیلم‌سازان کم نیستند. فروش بالا یا هزینه تولید زیاد ملاکی برای کار فرهنگی نیست. خیلی از فیلم‌هایی که خوب می‌فروشند، حکم سرگرمی برای مخاطب دارد و در تمام دنیا این ویژگی برای فیلم‌های تجاری و سرگرم‌کننده وجود دارد و مخاطبان خاص خودش را هم دارد. هیچ ایرادی هم ندارد که فیلم‌های سرگرم‌کننده ساخته شود. ساخت فیلم‌های مفرح نیاز جامعه است. اتفاقا تعداد این فیلم‌ها در ایران کم است و جا دارد فیلم‌های سرگرم‌کننده بیشتری ساخته شود. هر چقدر تعداد تولیدات سینمایی بیشتر باشد، مخاطبان فیلم‌های بیشتری برای انتخاب دارند و به نفع سینماست. البته بعضی از فیلم‌های سرگرم‌کننده‌ای که ساخته می‌شود، یک مشکل بزرگ ساختاری دارند و آن استفاده از عوامل و سوژه‌های تکراری است که با اعلام و تبلیغ هزینه تولید زیاد که ضرورتی هم نداشته است و تبلیغات فروش بالا به عنوان یک افتخار منجر به افزایش دستمزدها و هزینه‌های تولید فیلم شده است و به سینماگران و سینمای حرفه‌ای و فرهنگی و هنری صدمه وارد می‌کند.
اگر اراده سازندگان این‌گونه آثار این باشد که به مخاطب احترام بگذارند و نیاز آنها را به دیدن فیلم‌های مفرح یا سرگرم‌کننده مرتفع کنند و اوقات خوبی برای مخاطب ایجاد کنند، کار پسندیده‌ای است و ساخت فیلم‌های سرگرم‌کننده و طنز این موقعیت را حداقل برای سینما‌داران و پخش‌کنندگان ایجاد می‌کند که شرایط اقتصادی خوبی داشته باشند و عوامل تولید بیشتری مشغول به کار باشند، ولی ساخت چنین فیلم‌هایی به این معنی نیست که فیلم‌هایی که با بودجه کم تولید می‌شود یا کم می‌فروشد، فیلم خوبی نیست. در حال حاضر فیلم‌هایی داریم که با بودجه کم ساخته شده‌اند و فروش مناسبی هم دارند و اتفاقا فیلم خوبی هم هستند.
سینما به چنین فیلم‌هایی بیشتر نیاز دارد. سیاست‌گذاری و حمایت‌های فرهنگی نیز باید به تولید فیلم‌های هنری معطوف باشد. بسیاری از صنایع و مؤسسات خصوصی و دولتی و اقتصادی در دنیا موظف هستند که کار فرهنگی انجام بدهند و بابت آن معافیت مالیاتی برای آنان در نظر گرفته می‌شود. امیدوارم در سال 1404 شاهد اتفاقات خوبی در سینمای ایران باشیم و میزان توجه به ساخت فیلم‌های هنری و اجتماعی بیشتر شود و از آنها حمایت شود تا ما شاهد تنوع خوبی در اکران‌های سال بعد باشیم. هیچ ایرادی ندارد که فیلم کمدی و سرگرم‌کننده ساخته شود، به شرط اینکه استانداردها رعایت شود و همچنان تولید فیلم‌های فرهنگی و هنری برای اکران در سینما و تولید فیلم مستند، کوتاه و انیمیشن در سینمای ایران جایگاه ویژه‌ای در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و هنری داشته باشد. رعایت این اصول، حال سینما و سینماگران و مخاطبان سینما را بهتر خواهد کرد.
