چالش آب تهران به کجا می‌انجامد؟

چهارشنبه 11 آبان 1401 اعلام شد تهران دچار کمبود آب است و درصورتی‌که باران نبارد، در زمستان دچار مشکل خواهیم شد. رئیس شورای شهر تهران می‌گوید که طرح بازچرخانی آب را تهیه کرده‌ایم و به‌زودی در شورا بررسی می‌شود. شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام کرد فقط 18 درصد سدهای تهران آب دارند. کشور در سال آبی 1400-1399 رتبه سوم خشک‌سالی را در طول 50 سال گذشته و در سال آبی 1401-1400 رتبه یازدهم خشک‌سالی را داشته است. براساس آمار دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور میزان حجم آب در 30 روز از سال آبی 1402-1401 حدود 18.12 میلیارد مترمکعب بوده و شاهد کاهش 14 درصدی ورودی به مخازن نسبت به سال آبی گذشته هستیم. مصرف آب شرب روزانه تهران حدود سه میلیون مترمکعب است. آب استان تهران با جمعیت حدود 13.5 میلیون نفر از آب‌های سطحی و همچنین آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود.

براساس گزارش آب منطقه‌ای تهران، قنات‌ها در دوره احمدشاه قاجار، حدود 48 رشته وقفی و خصوصی بود که در مجموع حدود 60 تا 70 سنگ آب‌دهی داشتند و میراب‌ها در نوبت‌های 10 الی 15‌روزه آب را در محلات مختلف شهر توزیع می‌کردند؛ اما آب قنات‌ها به سبب آلودگی، موجب بروز بیماری‌های مسری و خطرناک می‌شد. به همین منظور در سال 1301 مسئولان درصدد بررسی لوله‌کشی آب تهران برآمدند؛ اما بلدیه آن زمان چندان پیگیر امر لوله‌کشی نشد و تا حدود سال 1306، مردم تهران از آب لوله‌کشی بی‌بهره بودند. سپس در آغاز دهه 1330، در منطقه جلالیه تهران (بلوار کشاورز، خیابان فاطمی) که میدان مشق نظامی بود، تأسیسات اولیه تصفیه‌خانه آب احداث شد و آبی که از سمت کرج به تهران سرازیر بود و در مسیری به نام بلوار کرج (بلوار کشاورز امروزی) جریان داشت، به حوضه‌های آب‌گیری تأسیسات هدایت شد.

اجرای طرح اولیه لوله‌کشی آب تهران برای جمعیتی معادل 900 هزار نفر در سال 1329 آغاز شد. زنده‌یاد مهندس مهدی بازرگان در سال 1331 با درخواست مرحوم دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر وقت، مدیرعامل سازمان (لوله‌کشی) آب تهران شد و به همین منظور دو خط فولادی به قطر 40 اینچ با ظرفیت 242 هزار مترمکعب در شبانه‌روز، برای انتقال آب از آب‌گیر بیلقان ساخته شد. با تکمیل شبکه لوله‌کشی در شهر تهران، دومین تصفیه‌خانه در کن در سال 1342 و سومین تصفیه‌خانه نیز برای بهره‌برداری از آب‌های سد لتیان در منطقه حکیمیه تهرانپارس احداث شد. آب حوضه لتیان (جاجرود) در شمال‌ شرقی شهر تهران سهم درخور‌توجهی از نیاز آبی شهر تهران را تأمین می‌کند. سد بتونی لتیان 30 درصد از آب شرب شهر تهران را تأمین می‌کند.

تأمین و انتقال آب استان تهران از طریق دو سامانه شرق و غرب صورت می‌گیرد که سامانه شرق شامل سدهای لار، لتیان و ماملو و سامانه غرب شامل سدهای امیرکبیر و طالقان می‌شود. براساس آمار در سال آبی گذشته حدود یک‌میلیارد‌و ۲۵ میلیون مترمکعب آب از منابع آبی سطحی و زیرزمینی برای تأمین آب شرب استان تهران اختصاص یافت.

سدهای پنج‌گانه تهران بخش عمده‌ای از آب شرب شهر تهران و شهر کرج را تأمین می‌کنند، آب سد طالقان از طریق یک خط لوله ۶۲‌کیلومتری به قطر هزارو 800 میلی‌متر به آبگیر بیلقان کرج منتقل و همراه با آب انتقالی از سد امیرکبیر به سمت تصفیه‌خانه‌های تهران هدایت می‌شود.

آب شرب انتقالی از سد لار نیز از طریق تونل و خط لوله به سمت تهران ارسال می‌شود که بخشی از آن به تصفیه‌خانه پنجم تهران و بخشی دیگر نیز به دریاچه سد لتیان منتقل می‌شود و آب انتقالی از سد لتیان به تصفیه‌خانه‌های شماره ۳ و ۴ تهرانپارس و آب شرب انتقالی از ماملو به تصفیه‌خانه شماره هفتم منتقل شده و پس از انجام فرایندهای تصفیه به شبکه توزیع آب شرب شهر تهران تزریق می‌شود. افزایش جمعیت بی‌شک اقلیم و منابع آبی منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و دستخوش تغییر می‌کند. تغییرات اقلیمی بر منابع آبی تهران اثرگذار است.

کارایی پایین مصرف آب در مصارف شهری و روستایی، مشارکت محدود ذی‌نفعان در برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه، لزوم بازسازی و توسعه زیرساخت‌های هیدرولیکی برای استفاده پایدار از آب، مشکلات آلودگی ناشی از تخلیه فاضلاب تصفیه‌نشده به آبراهه‌ها و سفره‌های آب عمومی از چالش‌های مهم تأمین آب برای تهران است. دفع فاضلاب در محل، باعث افزایش خطر برای آلودگی آب‌های زیرزمینی و سطحی و خطرات بهداشتی و محیط‌زیستی ناشی از استفاده مجدد از پساب‌های تصفیه‌نشده می‌شود.

مسئله آب تهران به‌تدریج به یکی از اساسی‌ترین چالش‌های پایتخت ایران تبدیل شده است. اگر از همین حالا برای کاهش بار جمعیتی در استان تهران و به‌تدریج مدرنیزه‌کردن سامانه آب و فاضلاب فکری نشود، به‌تدریج گرفتاری در این بخش در دهه‌های پیش‌رو به مشکلات لاینحلی تبدیل می‌شود.