موجودیت زن در برخورد شخصی

رضا امیرزاده: اگرچه الهام خاکپاش نمایشگاه‌های متعددی را به نمایش گذاشته اما بعد از نمایش مجموعه «شبه‌مجسمه» به سال 1398 در گالری شیرین، آثار این مجموعه بارها در نمایشگاه‌های دیگر مورد توجه قرار گرفتند؛ آخرین نمایشگاه‌ها، «منتخبی از 70 سال مجسمه‌سازی ایران» و نمایشگاه گروهی «تداخل» بود که اولی مروری بر تاریخ مجسمه‌سازی ایران در گالری آرت‌سنتر و دومی در گالری شمیس نتیجه‌ و حاصل دقت و مطالعه کامبیز صبری است. به این بهانه زندگی و هنر الهام خاکپاش را بررسی می‌کنیم.

الهام خاکپاش مجسمه‌ساز معاصر ایرانی، فارغ‌التحصیل کارشناسی رشته مجسمه‌سازی از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی‌ارشد رشته پژوهش هنر از دانشگاه تربیت مدرس تهران است. فعالیت مجسمه‌سازی حرفه‌ای خود را از سال 1387 آغاز کرد و آثارش به جشنواره‌ها و سمپوزیوم‌های مجسمه‌سازی متعددی راه یافته‌اند و این آثار در گالری‌ها‌ و آرت‌فر‌های داخلی و خارجی مختلفی در آمریکا و اروپا به نمایش درآمده‌اند. خاکپاش علاوه بر کارهای نمایشگاهی در هنرهای شهری نیز موفقیت بسیاری کسب کرده و مجسمه‌هایش در شهرهای مختلف نصب شده‌اند. موضوع الهام‌بخش بیشتر آثار خاکپاش با چیستی و کیستی جهان و انسان قرابت دارد و با آثارش مفاهیمی این‌چنینی را رقم زده است. او علاقه عمیقی به علوم باطنی و معنوی دارد که باعث خلق آثاری با چنین مضامینی شده است.

الهام خاکپاش از کودکی به دلیل اشتغال مادرش به هنرهای کاربردی بسیاری در زمینه‌های مختلف مانند قالی‌بافی، خیاطی و گلدوزی و... با هنر آشنا شد. این هنرمند از کودکی روحیه جست‌وجوگری داشته و دارای عطشی بود که او را به سمت رسانه‌های مختلف هنری کشانده است. با آنکه تحصیلات متوسطه را در رشته ریاضی فیزیک به اتمام رساند اما گرایش عمیق به هنر و این روحیه جست‌وجوگری او را واداشت که در رسانه‌های مختلف هنری جست‌وجو کرده و تجربه کسب کند؛ این تجربیات در رشته‌های مختلفی مانند نقاشی، طراحی لباس، طراحی زیورآلات و... بود که او توانایی و استعداد خود را نشان داد. به گفته خود هنرمند: «هرچه سطح تجربیات افزایش یابد، ظرفیت وجودی وسیع‌تر می‌شود و شعاع دید وسعت می‌یابد و گزینه‌ها و انتخاب‌های بسیاری در پیش‌روی قرار می‌گیرد که اهمیتش در فرایند خلق معلوم می‌شود و از همه مهم‌تر اینکه این تجربیان در رشد و تعالی شخصی نیز تأثیرگذار است».

مجسمه‌های او تحت‌تأثیر مفاهیم و کانسپت‌هایی است که حول محور وجود انسان می‌چرخند؛ انسانی که در روند متمدن‌شدن، محصور و به محصول مبدل  می‌شود و تبدیل به کالایی خودساخته می‌شود و از آنجایی که هنرمند در اتمسفر ذهنی‌ای زیست می‌کند که تنیده با حکمت و عرفان شده است، در میان انسان دچار دگردیسی به دنبال جوهره وجودی می‌گردد؛ این جست‌وجو در آثارش وجهی وهمناک و غریب را ایجاد می‌کند که در نگاه اول تکانه‌هایی را به مخاطب منتقل می‌کند. به گفته هنرمند: «می‌خواهم حتی لحظه‌ای با القای هراس، مخاطب را به درون و به تفکرکردن بکشانم».

الهام خاکپاش در بیان تجربیات از فرم‌های فیگوراتیو و فرم‌های سیال در کنار خطوط مش برای انتقال ایده‌هایش بهره فراوانی برده است. این هنرمند از خطوط شکسته و تنیده در آثارش استفاده می‌کند که نور و سایه مطلوبی را پدید می‌آورند و با بهره‌بردن از این تنیدگی، ابهام و پیچیدگی را در احجامش ایجاد می‌کند که در ذهن بیننده سؤال‌برانگیز می‌شود و مگوهای بسیاری را با خود به همراه می‌آورد.

این هنرمند در بیش از 50 نمایشگاه گروهی داخلی و بین‌المللی و آرت‌فیرها و چندین نمایشگاه انفرادی حضور داشته و بیش از 20 مجسمه شهری در شهرهای مختلف اجرا کرده است.

خاکپاش در خلق مجسمه‌های شهری‌اش به تعامل بین مجسمه و مخاطب می‌اندیشد و فضای عمومی‌تری را به نسبت آثار نمایشگاهی‌اش خلق می‌کند، مجسمه‌های این هنرمند که در نمایشگاه‌ها به‌ نمایش درمی‌آیند، حس‌و‌حال شخصی‌تری دارند که ممکن است باعث شود تعامل بین اثر و مخاطب کندتر رخ دهد. در آثاری که در گالری‌ها به نمایش درمی‌آیند، هنرمند رویکرد فلسفی‌تری نسبت کارهای شهری‌اش دارد اما آثار این هنرمند جهان‌شمول هستند و مفاهیمی را دنبال می‌کنند که مربوط به جغرافیا و خطه‌ای خاص نیستند؛ مفاهیمی که با چیستی و کیستی بشر قرابت دارد و در میان تمام مردم دنیا مشترک هستند.

مجموعه‌ جدید آثار متأخر این هنرمند با برخوردی شخصی‌تر همراه است. این مجموعه که هنوز به‌ نمایش در نیامده، الهام گرفته از موجودیت زن است؛ دغدغه‌ای که از حدود سه سال پیش با او همراه است که موجب جست‌وجو و مطالعه در باب این موضوع شده است. حاصلش در این تفحص کتابی با عنوان «جوهره زنانگی» است که زیر چاپ قرار دارد. او در این کتاب جنسیت را از زاویه متفاوت‌تری مورد واکاوی قرار داده و در راستای این مطالعه در حال کار روی مجموعه‌ای نقاشی و مجسمه‌ است که با همین مضمون اجرا و آماده نمایش می‌شوند. الهام خاکپاش عضو فعال انجمن مجسمه‌سازان ایران است، درحال‌حاضر در دانشگاه تدریس می‌کند و در استودیوی شخصی‌اش در کرج مشغول مجسمه‌سازی است.