مدت‌زمان مشاهده اثر هنری
نظریه‌پردازی، تحقیق و مطالعات نظری مختلف درباره هنر و چیستی هنر از دیرباز مورد توجه هنرمندان و فلاسفه بوده است. در طول تاریخ، این بحث‌ها گسترش یافته و جدای از مفاهیم اولیه‌ای مثل زیبایی‌شناسی که هنوز هم مورد بحث و مناقشه است، به مفاهیم پیچیده و حتی بینارشته‌ای رسیده است.
ترانه سلطانی
نظریه‌پردازی، تحقیق و مطالعات نظری مختلف درباره هنر و چیستی هنر از دیرباز مورد توجه هنرمندان و فلاسفه بوده است. در طول تاریخ، این بحث‌ها گسترش یافته و جدای از مفاهیم اولیه‌ای مثل زیبایی‌شناسی که هنوز هم مورد بحث و مناقشه است، به مفاهیم پیچیده و حتی بینارشته‌ای رسیده است. گفت‌وگو درباره این مباحث منجر به به‌وجودآمدن سبک‌ها و نظریات مختلفی در هنر شد که درنهایت حتی جنبش‌های هنری مختلفی را در تاریخ هنر رقم زد. پژوهش، تفسیر، نقد و در شکل کلی، مطالعات هنری همسو با تولیدات هنری پیش رفته و همچنان که از هم تأثیر گرفته، بر هم نیز تأثیر گذاشته‌اند. به گونه‌ای شاید بتوان ادعا کرد که زیستن در جهان هنری بدون پشتوانه پژوهشی، شبیه جهانی خواهد بود که تاریخش به سر آمده است.
امروزه یکی از مباحث مهم و مورد علاقه پژوهشگران حوزه هنری، رفتارشناسی یا بررسی رفتار مخاطب در مواجهه با اثر هنری است. این پژوهش‌ها این امکان را فراهم می‌کنند تا بتوان به شناخت بهتری از اثر هنری، هنرمند و مخاطب دست یافت.
یکی از بی‌شمار پرسش‌هایی که فراروی پژوهشگران هنری قرار گرفته است، مدت‌زمانی است که فرد صرف مشاهده آثار هنری می‌کند. آیا این زمان سپری‌شده ارتباطی با ویژگی‌های اثر هنری یا حتی محل نمایش آن دارد؟ چه فاکتورهایی باعث افزایش یا کاهش زمان نگاه‌کردن به یک اثر هنری می‌شود؟
در سال 2001 پژوهشی در موزه متروپلیتن انجام شد (J. K. Smith & Smith, 2001) که در آن از 150 نفر بازدیدکننده خواسته شد به شش اثر هنری مختلف نگاه کنند. در این پژوهش، سن هنرمندان و جنسیت آنها ذکر نشده بود و صرفا اندازه آثار متفاوت بود. شاید عجیب نباشد که مدت‌زمان مشاهده آثار بزرگ بیشتر از آثار کوچک گزارش شده است. براساس این پژوهش، میانگین زمان مشاهده اثر هنری 17 ثانیه بود که بیشترین زمان 27.2 ثانیه صرف تماشای اثر بزرگ و 10 ثانیه کوتاه‌ترین زمان مشاهده برای اثر کوچک بود. همچنین در سال 2017 پژوهش دیگری برای بررسی مجدد نتایج متروپلیتن در مؤسسه هنر شیکاگو انجام شد که در این پژوهش از جامعه آماری بیشتر و تنوع بیشتری از آثار هنری استفاده شد. اما نتایج به طور درخور توجهی مشابه نتایج مقاله سال 2001 بود.
در ادامه پژوهشی دیگر (On the mutual relation between art experience and viewing time (2020)) که در سال 2020 انجام شد و فاکتورهایی را به عنوان عوامل مؤثر در افزایش مدت‌زمان مشاهده اثر هنری معرفی کرد. در این پژوهش از سه گروه دانشجویان رشته روان‌شناسی در مقطع لیسانس خواسته شد آثار هنری را براساس قدردانی (appreciated)، درک (understood)، مدت‌زمانی که دوست دارند اثر را تماشا کنند و همچنین پیچیدگی (complexity) اثر تقسیم کنند. آثار هنری بسته به هر گروه به مدت‌زمان 5، 17 و 30 ثانیه نمایش داده شد.
در هفته بعد همین آثار به دانشجویان نمایش داده شد و از آنها خواسته شد تا خودشان بازه زمانی مشاهده را مشخص کنند. نتایج به طور شگفت‌انگیزی نشان داد مخاطبانی که مدت‌زمان میانگین 17 ثانیه را مشاهده کردند، بالاترین امتیاز قدردانی (پسندیده‌شدن) را از اثر هنری داشته‌اند. این مطالعه نشان داد که طولانی‌شدن مدت‌زمان مشاهده نشان از مورد پسند بودن بیشتر نیست؛ زیرا بیشترین امتیاز قدردانی برای زمان متوسط 17 ثانیه بود. زمان 30 ثانیه صرف مشاهده آثاری شد که از نظر مخاطب پیچیده‌تر بودند.
در ادامه این مسیر، پژوهشی از سوی نویسنده این مقاله در بهار سال 2024 در محیط گالری انجام شد که از 40 نفر مخاطب گالری خواسته شد 12 اثر هنری مختلف را مشاهده کرده و به آنها براساس میزان پیچیدگی و اینکه چقدر اثر هنری را درک کرده‌اند، از یک تا هفت امتیاز دهند. همچنین از مخاطبان خواسته شد آثار را براساس مدت‌زمانی که صرف تماشای آن کردند، به ترتیب از بیشترین تا کمترین قرار دهند.
نتایج به‌دست‌آمده در این آزمون در راستای داده‌های مقاله‌های بالا بود. چنانچه مشاهده شد، آثاری که بیشترین امتیاز پیچیدگی را گرفته و مخاطب کمتر توانسته اثر هنری را درک کند، مدت‌زمان بیشتری از طرف او مشاهده شده است.
می‌توان نتیجه گرفت هرچه اثر از نظر مخاطب پیچیده‌تر باشد و البته جزئیات بیشتری داشته باشد، زمان بیشتری را هم صرف تماشای اثر هنری می‌کند.
در قسمت بعدی برای بررسی میزان تأثیر محیط گالری و مشاهده مستقیم اثر در مقابل مشاهده تصویر اثر هنری، تصویر عکاسی‌شده آثار به گروه 40نفره دیگری از افراد نشان داده شد. از این افراد هم خواسته شد تا به این 12 تصویر از یک تا هفت براساس میزان درک‌شدگی اثر و میزان پیچیدگی آن امتیاز داده و سپس آثار را به ترتیب مدت‌زمانی که مشاهده کردند، از بیشترین تا کمترین قرار دهند. در این قسمت نتیجه با آنچه در گالری رخ داد، متفاوت بود. آثاری که از نظر مخاطب پیچیده‌تر بودند و فهم سخت‌تری داشتند، بیشترین زمان مشاهده را دریافت نکردند. همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، این نتایج نشان داد محیط گالری و مشاهده خود اثر در مقابل تصویر آن بر تجربه هنری و رفتار تماشای افراد تأثیر مستقیم دارد.
