حسین نصر و ابراهیم کالین

ابراهیم کالین (متولد ۱۹۷۱)، شاگرد حسین نصر، در خردادماه 1402 به‌عنوان رئیس اطلاعات ترکیه منصوب شد. کالین دیوان‌سالار، محقق مطالعات اسلامی، فیلسوف، شاعر و نوازنده معروفی است که پست‌های مهمی از این قبیل داشته است: عضو هیئت علمی گروه مطالعات مذهبی کالج صلیب مقدس در ماساچوست، عضو بنیان‌گذار و مدیر بنیاد SETA برای تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مستقر در آنکارا، اولین دبیر مطبوعاتی رسمی رئیس‌جمهوری ترکیه، هماهنگ‌کننده دیپلماسی عمومی نخست‌وزیر ترکیه، نایب‌رئیس شورای امنیت و سیاست خارجی ریاست‌جمهوری ترکیه و مشاور ارشد رئیس‌جمهوری این کشور. احتمالا انتصاب اخیر پیامی ویژه برای جهان اسلام و جهان غرب به همراه دارد. سؤالی که ممکن است در این زمینه به وجود آید، این است که: «چه ارتباطی بین تخصص صدرایی او (زیر نظر نصر) و پست‌های کلیدی- به‌ویژه امنیتی- در دولت اردوغان وجود دارد؟». در پاسخ به این سؤال سه احتمال وجود دارد:

1- اینکه نسبت مشخص (معرفتی) بین مطالعات صدرایی او با تصدی ریاست اطلاعات ترکیه وجود نداشته باشد.

2- براساس احتمال دوم، فلسفه سیاسی ملاصدرا دارای چنان ظرفیتی است که یکی از نمودهای عملی آن نزدیکی کالین به اردوغان است.

3- احتمال سوم آن است که در مطالعات کالین، زیر نظر نصر، نوعی تجددستیزی یا نقد غرب وجود دارد که به مذاق هیئت حاکمه ترکیه خوش آمده است.

احتمال اول بعید به نظر می‌رسد؛ چرا‌که شخصیت، تحصیلات و سوابق یک شخصیت آکادمیک، طبق قاعده، نمی‌تواند بی‌ارتباط با یک «پست امنیتی» باشد.

احتمال دوم نیز به دو دلیل تأیید نمی‌شود: اولا از نظر تئوریک، آن‌گونه که دکتر طباطبایی و دکتر فیرحی و صاحب این قلم نگاشته‌اند، حکمت سیاسی متعالیه نه به خودی خود اهمیت چندانی دارد، نه دارای چنان ظرفیتی است که بتواند نقش مهمی در سیاست -به معنای دانش سیاسی و امر سیاسی- ایفا کند. ثانیا آثار و علایق نصر و کالین نشان می‌دهد عمدتا به ابعاد غیرسیاسی صدرا توجه داشته‌اند: «فلسفه اسلامی ملاصدرا درباره وجود، عقل و شهود» (انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۰). مبنای احتمال سوم، تقابل سنت و تجدد است. به نظر می‌رسد نقد سنت هم در سنت‌گرایانی مانند نصر -و دانشجوی او- وجود دارد، هم در اخوانی‌هایی مانند اردوغان. دال‌های مهم گفتمان سنت‌گرایی- «حکمت خالده»، «وحدت متعالیه ادیان»، «تکثرگرایی دینی»، «گرایش به عرفان و تصوّف»، «احیای علم و هنر مقدس»، «نفی ساختارگرایانه غرب و طرد دنیای مدرنیته» و «پروژه اسلامی‌سازی علوم» حاکی از نوعی غیریت‌سازی با گفتمان تجدد -و در تقابل با علوم، فرهنگ و هنر مدرن- ارزیابی می‌شود. 

‌برخی از آثار کالین -همانند «اسلام و غرب» (دارای جایزه ۲۰۰۷ انجمن نویسندگان ترکیه برای بهترین کتاب) و «دایرةالمعارف فلسفه، علم و فناوری آکسفورد در اسلام» (انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۴)- نشان می‌دهد توجه اساسی او به رویارویی اسلام و غرب است. همکاری او با جان اسپوزیتو در نگارش «اسلام‌هراسی: چالش پلورالیسم در قرن ۲۱» (انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۱) نشان می‌دهد این رویارویی به معنای تقابل و نقد است، نه صرف تعامل.

در مجموع، می‌توان ادعا کرد که تصدی ریاست اطلاعات ترکیه از سوی ابراهیم کالین به نوعی حاکی از اتحاد مبنا و تفکر سنت‌گرایان و اخوان‌المسلمین است. این دو جریان فکری، در عین تفاوت‌هایی که دارند، در نقد تجدد غربی همصدا هستند. این نوع تقریب افق‌ها می‌تواند برای جهان اسلام -و حتی برای خود غرب- حاوی پیامی مهم باشد.