گزارش «شرق» از مواضع متفاوت برخی مقامات اجرائی در قبال تغییر راهبردهای هسته‌ای در عین استقبال از گفتوگو
مانور دکترین
در‌حالی سیدکمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، در مصاحبه با شبکه المیادین از آمادگی ایران برای گفتوگو با آمریکا خبر داد که پیش‌تر این مقام کشورمان مرتب از تغییر دکترین هسته‌ای سخن می‌گفت. البته خرازی در مصاحبه جدید خود متذکر شد: «برای هر دو وضعیت آماده‌ایم؛ هم گفتوگو و هم مقابله با فشارها.
عبدالرحمن فتح‌الهی: در‌حالی سیدکمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، در مصاحبه با شبکه المیادین از آمادگی ایران برای گفتوگو با آمریکا خبر داد که پیش‌تر این مقام کشورمان مرتب از تغییر دکترین هسته‌ای سخن می‌گفت. البته خرازی در مصاحبه جدید خود متذکر شد: «برای هر دو وضعیت آماده‌ایم؛ هم گفتوگو و هم مقابله با فشارها.
لذا تهران گام‌های خود را متناسب با نوع سیاست دولت جدید آمریکا مشخص خواهد کرد». پیش از این، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، اعلام کرده بود: «دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب این کشور، می‌تواند در رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران نقشی کلیدی ایفا کند». سالیوان درعینحال، مدعی تضعیف ایران و جریان‌های همسو با تهران بعد از سقوط دولت سوریه شد و درباره تغییر دکترین هسته‌ای جمهوری اسلامی ابراز نگرانی کرد و هشدار داد: «ایران در موقعیت فعلی خود ممکن است اکنون به سمت تولید سلاح اتمی حرکت کند».
اگرچه خرازی این بار ادبیات خود را ملایم‌تر کرده و نیم‌نگاهی به مذاکره ولو با دولت دوم ترامپ دارد، در مصاحبه جنجالی اول نوامبر خود با المیادین، چنان لحن تندی را برای تغییر دکترین هسته‌ای و حتی موشکی ایران به کار برد که کار به واکنش وزارت امور خارجه رسید. تلویزیون المیادین لبنان، اول نوامبر سال جاری میلادی (۱۱ آبان) در مصاحبه‌ای با کمال خرازی، احتمال تغییر سیاست‌های موشکی و هسته‌ای ایران را بررسی کرد و رئیس شورای راهبردی روابط خارجی با تکرار سخنان خود در ماه مِی ۲۰۲۴ بار دیگر اعلام کرد: «ایران اگر با تهدیدی وجودی روبه‌رو شود، دکترین هسته‌ای خود را تغییر خواهد داد». او با اشاره به پیشرفت در برنامه هسته‌ای ایران گفت: «تهران آماده ساخت سلاح هسته‌ای است، اما فتوای رهبری چنین فعلی را ممنوع اعلام کرده است». دیپلمات ارشد پیشین ایران همچنین عنوان کرد: «محدودیت برد دو هزار کیلومتری (هزارو ۲۴۳ مایلی) موشک‌های ایران به واسطه حساسیت‌های غرب، به‌ویژه اروپا لحاظ شده است و از همین رو در صورت تهدیدی وجودی، احتمال افزایش برد موشک‌های ایران وجود دارد».
سه روز بعد بود که اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، درباره تحلیل‌های منتشر‌شده از صحبت‌های اخیر کمال خرازی در رسانه‌ها، در مورد احتمال تغییر دکترین هسته‌ای ایران و افزایش برد موشک‌های ایرانی مجبور به واکنش شد و برخلاف ادعاهای خرازی عنوان کرد: «موضع رسمی ما در رد سلاح‌های کشتار جمعی و در رابطه با ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران کاملا واضح است». این دیپلمات ارشد کشورمان همچنین در بخش دیگری از واکنشش به این موضوع، ارجاعی به گفته‌های رهبری داشت و متذکر شد: «همان‌طور که در سخنرانی اخیر مقام معظم رهبری هم تأکید شد، ما به هر‌چه برای دفاع از ایران لازم باشد، مجهز خواهیم شد».
ادامه خط‌و‌نشان‌های خرازی
در سال‌های اخیر، کمال خرازی در مقام رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، به تکرار از تغییر دکترین هسته‌ای گفته است که علاوه‌بر واکنش دستگاه دیپلماسی ایران، حتی کار به واکنش وزارت امور خارجه ایالات متحده نیز کشیده شد. اردیبهشت سال جاری، سیدکمال خرازی در مصاحبه با الجزیره هشدار داده بود: «ما به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیستیم، اما درصورتی‌که رژیم صهیونیستی جسارت کند و به تأسیسات هسته‌ای ایران لطمه بزند، سطح بازدارندگی ما متفاوت خواهد شد و اگر موجودیت ایران تهدید شود، ناچاریم دکترین هسته‌ای خود را تغییر دهیم». همین گفته‌های سیدکمال خرازی، واکنش کاخ سفید را هم به دنبال داشت؛ چنان که متیو میلر ۲۰ اردیبهشت در جمع خبرنگاران و در پاسخ به پرسشی درباره اظهارات رئیس شورای راهبردی روابط خارجی دال بر احتمال تغییر سیاست هسته‌ای ایران در صورت تهدید موجودیت نظام، این‌دست اظهارات را غیرمسئولانه توصیف کرد و در ادامه روی ادعای همیشگی واشنگتن مانور داد: «همان‌طور‌که رئیس‌جمهوری و وزیر امور خارجه آمریکا بارها به‌صراحت گفته‌اند، ایالات متحده به هر طریقی اجازه نخواهد داد ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند».
میلر این را نیز افزود: «ما همچنان معتقدیم دیپلماسی بهترین راه برای دستیابی به راه‌حلی پایدار و مؤثر با حکومت ایران است و به استفاده از ابزارهای مختلف برای دستیابی به آن هدف ادامه می‌دهیم، اما تأکید می‌کنیم که همه گزینه‌ها همچنان روی میز هستند و در صورت لزوم مورد استفاده قرار خواهند گرفت». سخنگوی وزیر امور خارجه ایالات متحده درعینحال ادعا کرد: «با توجه به تشدید اقدامات ایران در سراسر جهان و خودداری آنها از همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در‌حال‌‌حاضر از دستیابی به راه‌حلی بر‌اساس دیپلماسی، دور شده‌ایم».
خط‌و‌نشان عراقچی با طعم تغییر دکترین هسته‌ای
اگرچه کمال خرازی در جدیدترین اظهارنظر خود یک پوست‌اندازی جدید را تجربه کرده و برخلاف دیگر مصاحبه‌ها، این بار از تغییر دکترین هسته‌ای و تهدید اتمی نگفت، اما برخلاف او، عباس عراقچی اخیرا ادبیاتش را به سمت دیگری برده و روی تغییر دکترین هسته‌ای مانور می‌دهد. چنان که روزنامه انگلیسی گاردین در گزارشی از نشست عراقچی با خبرنگاران خارجی در لیسبون، پایتخت پرتغال، نوشت: «عراقچی در لیسبون، قبل از دیدار مذاکره‌کنندگان ایرانی و اروپایی در ژنو، صحبت کرد و نشست روز جمعه (۹ آذر) را یک جلسه توفان فکری توصیف کرد تا ببینند آیا راهی برای خروج از بن‌بست آنها وجود دارد یا خیر.
ضمنا او (عراقچی) اعتراف کرد نسبت به این دیدار بدبین است و گفت مطمئن نیست ایران با طرف راست صحبت می‌کند». رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به خبرنگاران گفت: «اگر غرب تهدید به اعمال مجدد همه تحریم‌های سازمان ملل متحد را ادامه دهد، احتمالا بحث هسته‌ای در داخل ایران به سمت در اختیار داشتن تسلیحات (هسته‌ای) گرایش پیدا خواهد کرد». عراقچی درعینحال یادآور شد: «ایران پیش‌تر نیز توانایی و دانش ساخت سلاح هسته‌ای را داشته، اما این موضوع بخشی از راهبرد امنیتی این کشور را تشکیل نمی‌دهند».
البته عراقچی هفته گذشته و در مصاحبه‌ای با شبکه الغد مصر در جریان سفرش به قاهره برای حضور در نشست D8، لحنی کاملا متفات داشت و به‌جای خط‌و‌نشان‌کشیدن هسته‌ای، تأکید کرد: «ما به صلح‌آمیز‌بودن پرونده هسته‌ای خویش اطمینان کامل داریم و هیچ مخالفتی با مشارکت و همکاری دیگران نداریم و حتی پس از خروج آمریکا به‌هیچ‌وجه میز مذاکره را رها نکرده‌ایم و آماده‌ایم تا وارد مذاکرات شرافتمندانه بر‌اساس احترام و منافع متقابل شویم». به گفته مسئول سیاست خارجی کشورمان: «دکترین نظامی و امنیتی ایران به‌هیچ‌وجه مبتنی‌بر تملک سلاح هسته‌ای نبوده است و برای جلوگیری از تشدید تنش و در چارچوب اقدامات دیپلماتیک می‌توان از راه‌های مسالمت‌آمیز به راه‌حل‌هایی دست یافت». وزیر خارجه ایران درباره برنامه هسته‌ای کشور نیز بیان کرد: «ما همچنان منتظر تصمیم طرف‌هایی هستیم که با آنها وارد مذاکره شده‌ایم که متشکل از سه کشور اروپایی، چین، روسیه و طرف آمریکایی است که از برجام خارج شد».
واکنش تند حسن روحانی به تغییر دکترین هسته‌ای ایران
پیرو مبحث تغییر دکترین هسته‌ای و جدا از این تناقض در کلام چهرهایی همچون خرازی، عراقچی و... که گاهی از مذاکره می‌گویند و گاهی هم ادبیات خود را به سمت تهدید اتمی می‌برند، حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسن روحانی روز دوشنبه ۲۶ آذر در جلسه دوره‌ای خود با وزیران و معاونان رئیس‌جمهور در دولت‌های یازدهم و دوازدهم نقد تندی به طرح ادعای تغییر دکترین هسته‌ای ایران داشت و متذکر شد: «با توجه به شرایط حساس منطقه‌ای و بین‌المللی، نباید بهانه‌ای دست دشمنان داد. حرف‌هایی که این روز‌ها توسط برخی افراد گفته می‌شود که دکترین هسته‌ای ایران تغییر خواهد کرد، همان چیزی است که تندرو‌های آمریکا و اسرائیل می‌خواهند تا زمینه را برای جنگ آماده کنند و به افکار عمومی دنیا بگویند اگر ما درباره ایران وارد عملیات نظامی نشویم، آنها فقط چند روز با بمب اتمی فاصله خواهند داشت. متأسفانه افراد ناآگاه در رسانه‌ها و حتی در صداوسیما حرف‌هایی می‌زنند که در این مقطع به‌ضرر ماست و به دست دشمنان بهانه می‌دهد».
علی‌اکبر فرازی: مونولوگ در سیاست خارجی به یک آفت تبدیل شده است
پیرو همین نگاه انتقادی حسن روحانی درباره طرح ادعای تغییر دکترین هسته‌ای ایران از سوی مقامات، علی‌اکبر فرازی هم در گفت‌وگوی خود با «شرق» خاطرنشان کرد: «اگرچه برخی تحلیلگران و ناظران معتقدند این نوع ادبیات مقامات برای مانور‌دادن روی تغییر دکترین هسته‌ای، نظامی، موشکی و دفاعی جمهوری اسلامی ایران به تناسب فضای دیپلماتیک می‌تواند کارکردی در جهت موازنه قوا داشته باشد»، اما به زعم سفیر پیشین ایران در قبرس: «تبعات و آثار مخرب این‌دست موضع‌گیری‌ها به مراتب بیشتر از جنبه‌های مثبت آن است»؛ چرا‌که از نظر این تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی: «مناسبات نظام بین‌الملل دیگر با خط‌و‌نشان‌کشیدن، تهدید، هشدار و ادبیات تحکم‌آمیز جلو نخواهد رفت». سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در یونان، ذیل ارزیابی انتقادی به سیاست خارجی فعلی و موضع‌گیری‌های مقامات به گزاره «رفتار و فرهنگ مونولوگ» در عرصه دیپلماسی سیاست ایران اشاره دارد و معترف است: «این فرهنگ مونولوگ به بزرگ‌ترین آفت در موضوع سیاست خارجی ایران تبدیل شده است.
به این معنا که از یک سو مقامات و دیپلمات‌ها به سمت تعریف بایدها و نبایدها، استفاده ادبیات تهدیدآمیز و نظایر آن خواهند رفت». از سوی دیگر فرازی، اذعان دارد که به واسطه این فرهنگ مونولوگ و آفت‌هایی که به سیاست خارجی ایران زده است: «مقامات و دیپلمات‌ها به‌جای برقراری دیالوگ و رفتن به سمت مذاکره، دیپلماسی، گفتوگو، توافق و برقراری یک رابطه متوازن و بر‌اساس احترام متقابل، مرتب به دنبال مصاحبه، سخنرانی و اظهارنظرهای یک‌سویه‌ای هستند که تبعات مخربی را برای منافع و امنیت ملی به دنبال دارد». با توجه به آنچه گفته شد، مفسر ارشد حوزه سیاست خارجی، تغییر ادبیات خرازی در مصاحبه اخیر و اشاره‌نکردن به دکترین هسته‌ای و نظامی و آمادگی برای گفتوگو با دولت دونالد ترامپ را از این رو مثبت و حائز اهمیت ارزیابی می‌کند: «او (خرازی) جزء مهم‌ترین تریبون‌هایی بود که در چند سال گذشته به شکل مستمر و مداوم بر این موضوع (تغییر دکترین هسته‌ای) مانور سیاسی می‌داد». ضمن آنکه این کارشناس در سایه اشاره به جایگاه حقوقی خرازی در ساختار تصمیم‌گیری و نظام حکمرانی، مواضع جدید رئیس شورای‌عالی روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران را «به‌‌مثابه چراغ سبز تهران برای گفت‌وگوهای پیش‌رو با دولت دونالد ترامپ تلقی می‌کند».
با‌این‌حال، سفیر اسبق ایران در قبرس، وارد‌شدن برخی کلیدواژه‌ها مانند خروج از ان‌پی‌تی و تغییر دکترین هسته‌ای به ادبیات فردی مانند عباس عراقچی را تحت هیچ عنوانی و با هیچ توجیهی قابل دفاع نمی‌داند؛ چون به باور فرازی: «دولت پزشکیان اساسا با شعار مذاکره، گفتوگو و تنش‌زدایی داخلی، منطقه‌ای و جهانی روی کار آمد و در ادامه همین نگاه، قرار بود عباس عراقچی بحران‌های جاری در سیاست خارجی را مدیریت کند، نه اینکه در شرایط حساس کنونی صرفا با هدف اینکه بخواهد فشاری از روی ایران برداشته شود یا به‌اصطلاح سعی داشته باشد با این‌دست ادبیات تهدیدآمیز، کشورهای اروپایی را از فعال‌کردن احتمالی مکانیسم ماشه باز‌دارد، سراغ ادبیات تهدیدآمیز برود». به گفته سفیر اسبق ایران در یونان: «این ادبیات کارکرد و نتیجه کاملا عکس دارد و هیچ‌گاه اروپایی‌ها و حتی آمریکایی‌ها با تهدید ایران، ولو خروج از ان‌پی‌تی و تغییر دکترین هسته‌ای و نظامی به سمت فعال‌نکردن مکانیسم ماشه نخواهند رفت، بلکه اهداف غربی‌هاست که تعیین می‌کند آنها چه رفتاری را در قبال پرونده هسته‌ای، نظامی و دیگر موضوعات و اختلافات با ایران داشته باشند».
