‌جانمایی اشتباه نبود

فولاد یکی از زیرساخت‌های لازم برای صنعتی‌شدن هر کشوری است و حالا قلب فولاد ایران در اصفهان می‌تپد. با این حال گاهی در سال‌های گذشته انگشت اتهام بحران آب در نصف جهان، به سمت فولاد مبارکه نشانه رفته است.‌‌محمدکاظم صباغی‌هرندی، مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی فولاد مبارکه معتقد است شبه‌اطلاعات و داده‌های نادرست این موج هجمه را برای فولاد مبارکه ایجاد کرده، اما واقعیات چیز دیگری است. او توضیح می‌دهد که بالای ۹۰ درصد مصرف آب در کشور و استان اصفهان، در بخش کشاورزی است و شش درصد برای آب شرب مصرف می‌شود و صنایع فقط چهار درصد از منابع آب را مصرف می‌کنند.

 

در این میان فولاد مبارکه کمتر از یک درصد از حوضه آبریز زاینده‌رود برداشت آب دارد که آن هم به‌زودی و با طرح‌های متعددی که در دست اجرا دارد، بی‌نیاز از آب زاینده‌رود می‌شود.‌‌به گفته او تولیدات فولاد مبارکه در رده فولاد سبز جهان است و با به‌روزترین استانداردهای محیط زیست جهان تولید می‌شود. بنابراین کمی مطالعه درباره شاخص‌های تولید فولاد مبارکه به‌خوبی اثبات می‌کند که اتهامات به فولاد مبارکه تا چه اندازه نادرست است و شبه‌اطلاعات تا چه اندازه فولاد مبارکه را به حاشیه کشانده است. کارخانه‌ای که حالا اصفهان را به یک قطب صنعتی بزرگ تبدیل کرده و می‌تواند موتور محرکه توسعه ایران شود.

 

جانمایی فولاد مبارکه اشتباهی نبود

 

محمدکاظم صباغی‌هرندی، درباره اینکه چرا فولاد مبارکه به اصفهان آمد، توضیح می‌دهد: «فولاد مبارکه از ابتدا بنا بود در مرکز ایران ساخته شود. طبق مطالعاتی که انگلیسی‌ها در ایران انجام داده بودند، بنا بود کارخانه‌ای با عنوان بریتیش‌استیل در اصفهان ایجاد شود که بعد به جای بریتیش‌استیل، فولاد مبارکه احداث شد.

 

ضمن اینکه باید تأکید کنم حجم آبی که فولاد مبارکه از زاینده‌رود برداشت می‌کند 19 میلیون مترمکعب است که کمتر از یک درصد برداشت از حوضه آبی زاینده‌رود به شمار می‌آید. نکته دیگر اینکه فولاد مبارکه از بدو تأسیس با احداث تصفیه‌خانه پساب در هیچ زمانی پساب‌های خود را در محیط رها نکرده است. این برنامه‌ریزی‌های صنعتی نسبت به زمان خود بسیار پیشرو بود و بر اساس استانداردهای روز صنایع دنیا پیش‌بینی شده بود». او تأکید می‌کند که مصرف بالای آب در کشاورزی سنتی، بزرگ‌ترین عامل بحران آب است و صنعت و آب شرب سهم کوچکی از مصرف آب دارند.

 

مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی فولاد مبارکه در این زمینه توضیح می‌دهد: «حدود ۹۰ درصد مصارف آب کشور در بخش کشاورزی است و صنایع استان فقط چهار درصد منابع آب را به خود اختصاص می‌دهند. بنابراین باید بگویم واقعیت آن است که اگر فولاد مبارکه در اصفهان نبود، شاید اتفاقی که در شرق اصفهان رخ داده است، در جنوب غرب استان هم رخ می‌داد. چون قبل از احداث فولاد مبارکه، تنها منبع درآمد مردم این منطقه از کشاورزی بود و کشاورزانی که اتفاقا شالیکار بودند و برنج می‌کاشتند».

 

صباغی‌هرندی در ادامه تأکید می‌کند جایگزینی مشاغل صنعتی به جای مشاغل کشاورزی در شرایطی رخ داده که ارزش افزوده فولاد در مقایسه با محصولات کشاورزی قابل مقایسه نیست و بسیار بالاتر و به‌صرفه‌تر است. او توضیح می‌دهد: «فولاد مبارکه حداقل برای بیشتر از ۳۰ هزار نفر از مردم منطقه، اشتغال مستقیم و برای ۳۵۰ هزار نفر اشتغال غیرمستقیم ایجاد کرده است. تعداد شرکت‌هایی که چنین مزیتی در کشور ایجاد کنند خیلی نیست ضمن اینکه حضور فولاد مبارکه باعث شده استان اصفهان، به یک منطقه و قطب صنعتی کشور تبدیل شود».

 

کارخانه از آب زاینده‌رود بی‌نیاز می‌شود

 

این مدیر ارشد فولاد مبارکه معتقد است که برخی تلاش کرده‌اند با ترویج اطلاعات نادرست و غیرعلمی، مطالبات مردم اصفهان را به حاشیه ببرند؛ چراکه آبی که توسط فولاد مبارکه مصرف می‌شود به هیچ عنوان قابل مقایسه با میزان آبی نیست که از بالادست زاینده‌رود برداشت می‌شود.

 

صباغی‌هرندی در ادامه با اشاره به اینکه فولاد مبارکه تا سال ۱۴۰۴ از زاینده‌رود بی‌نیاز می‌شود، توضیح می‌دهد: «فولاد مبارکه برای قطع وابستگی به زاینده‌رود، پروژه‌های مختلفی در دستور کار دارد که یکی از این پروژه‌ها موضوع انتقال آب از دریای عمان است و پروژه دیگری که فولاد مبارکه از ابتدای تأسیس تا امروز دنبال کرده و فرایندهای خود را ارتقا داده، بحث تصفیه و بازچرخانی آب است».

 

‌مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی فولاد مبارکه ادامه می‌دهد: «یکی از قسمت‌هایی که در زمان طراحی و احداث فولاد مبارکه ایجاد شد، تصفیه‌خانه بود. در واقع ایجاد تصفیه‌خانه از ابتدای احداث فولاد مبارکه مورد توجه مؤسسان این برند بود. در آن زمان بزرگ‌ترین تصفیه‌خانه صنعتی کشور، متعلق به فولاد مبارکه بود و نگاه فولاد مبارکه از همان دهه 60 استفاد حداکثری از آب موجود در کارخانه بود و موضوع بازچرخانی آب مورد توجه قرار گرفته بود. در حال حاضر با پیشرفته‌ترین تجهیزات بازچرخانی آب، فولاد مبارکه پساب صنعتی و پساب شهری را تصفیه می‌کند و ۹۰ درصد از این پساب را تبدیل به آب کیفی کرده و 10 درصد باقی‌مانده را برای فراوری سربار حاصل از تولید مذاب استفاده می‌کند».

 

‌خرید فاضلاب شهری

 

بنا به گفته صباغی‌هرندی، فولاد مبارکه برای تأمین آب مورد نیاز خود به تصفیه آب صنعتی و انتقال آب از دریای عمان اکتفا نکرده و هم‌اکنون فاضلاب شهری ۹ شهر اصفهان را خریداری کرده و آن را برای مصرف در کارخانه تصفیه می‌کند.

 

او در این زمینه می‌گوید: «سال ۹۲ که فولاد مبارکه پروژه را شروع کرد، پساب ۹ شهر اطراف کارخانه به فولاد مبارکه منتقل شد. پروژه‌ای که به گفته خود مسئولان آب و فاضلاب کشور و منطقه، اگر بنا بود توسط دولت اجرا شود، شاید بیش از صد سال زمان می‌برد ولی فولاد مبارکه این پروژه را ظرف چهار سال به بهره‌برداری رساند و در حال حاضر بالای هشت میلیون مترمکعب پساب شهری وارد فولاد مبارکه می‌شود و پس از تصفیه، بخشی از آب موردنیاز کارخانه را تأمین می‌کند. گذشته از این بنا داریم ظرف مدت سه سال آینده بتوانیم پساب شش شهر دیگر اطراف کارخانه را هم جمع‌آوری کرده و به کارخانه انتقال دهیم».

 

مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی فولاد مبارکه همچنین به پروژه انتقال آب از دریای عمان اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «انتقال آب از دریای عمان، در فاز اول فقط به میزان برداشت صنعت از رودخانه زاینده‌رود انجام می‌شود. یعنی در گام اول سالیانه حدود ۷۰ میلیون مترمکعب آب به اصفهان منتقل می‌شود و این آب معادل مصرف توسط صنایع استان است. باید گفت که آب منتقل‌شده از دریای عمان، آب گران‌قیمتی است اما برداشت صنایع استان از زاینده‌رود را به صفر می‌رساند و درواقع برداشت از زاینده‌رود به مقدار ۷۰ میلیون مترمکعب در سال را کم می‌کند».

 

تأمین ۴۵ درصد از آب فولاد مبارکه از پساب

 

صباغی‌هرندی توضیح می‌دهد که فولاد مبارکه فقط برای تأمین آب مورد نیاز خود برنامه‌ریزی نکرده و برای تأمین انرژی کارخانه هم برنامه‌ریزی‌هایی به منظور تولید انرژی پاک داشته است. او توضیح می‌دهد که ناترازی انرژی در کشور موجب شده فولاد مبارکه به فکر احداث نیروگاه‌های برق بیفتد تا بتواند بخشی از برق مورد نیاز خود را تأمین کند.

 

مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی فولاد مبارکه در این زمینه توضیح می‌دهد: «قیمت پایین حامل‌های انرژی در ایران باعث شده بسیاری از صنایع و کارخانجات به افزایش بهره‌وری و مدیریت مصرف انرژی اهمیت ندهند. حالا با موضوع ناترازی انرژی که کشور در حوزه برق و گاز با آن مواجه شده است و همچنین با توجه به افزایش نرخ حامل‌های انرژی، یک مقدار اولویت جابه‌جا شده و برای خیلی از شرکت‌ها، انرژی آرام‌آرام به اولویت اول‌ تبدیل می‌شود و شرکت‌ها در حال حاضر درباره بحث انرژی حساس شده‌اند و پروژه‌هایی در این زمینه تعریف کرده‌اند. این در شرایطی است که فولاد مبارکه از زمانی که راه‌اندازی شد، برای تأمین پایدار انرژی برنامه‌ریزی داشت و پروژه‌های متعددی را تعریف کرد. طوری که هم‌اکنون تقریبا ۴۵ درصد آب مورد نیاز فولاد مبارکه از طریق پساب‌ صنعتی کارخانه و فاضلاب شهری تأمین می‌شود».

 

صباغی‌هرندی ادامه می‌دهد: «گذشته از این، فولاد مبارکه سال ۸۷ به سمت احداث نیروگاه برق رفت و در حال بستن قرارداد احداث نیروگاه با شرکت مپنا بود که متولیان وقت مانع این کار شدند و گفتند که فولاد مبارکه فقط تولید فولاد داشته باشد و تأمین برق وظیفه شرکت‌های دیگر است، اما با تداوم ناترازی در حوزه انرژی، فولاد مبارکه دوباره به این بخش وارد شد و در حال حاضر قدم‌های بزرگی برای تأمین انرژی پاک و تجدیدپذیر برداشته است». این مدیر ارشد فولاد مبارکه معتقد است که صنایع کشور ناچارند خود را با استانداردهای روز جهان انطباق دهند، زیرا معضلات محیط زیستی در حال حاضر یک بحث رایج در اقتصاد و صنایع جهان است و اگر کارخانه‌ای نخواهد استانداردهای محیط زیستی خود را بالا ببرد به ناچار از صحنه تولید حذف می‌شود.

 

احداث بزرگ‌ترین مزرعه خورشیدی ایران توسط فولاد مبارکه

 

این مدیر ارشد فولاد مبارکه توضیح می‌دهد که این کارخانه گام‌های مهمی برای تولید برق به‌ویژه برق خورشیدی و انرژی بادی برداشته است و توضیح می‌دهد: ناترازی انرژی سبب شده فولاد مبارکه مانند دیگر صنایع زیان کند. فولاد مبارکه سال گذشته و امسال چند هزار میلیارد تومان ضرر یا بهتر بگویم عدم نفع تولید به خاطر محدودیت برق داشته است. برای همین کارخانه تصمیم گرفت که برای جبران ناترازی انرژی پروژه‌هایی برای تولید برق تعریف کند که یکی از این پروژه‌ها بحث نیروگاه ۹۱۴ مگاواتی است که از اوایل سال 1401 احداث آن شروع شد و مهرماه ۱۴۰۲ به بهره‌برداری رسید».

 

صباغی‌هرندی تأکید می‌کند که در احداث نیروگاه، فولاد مبارکه روی افزایش بهره‌وری نیروگاه اصرار و دقت زیادی داشته است. به گفته او «فولاد مبارکه از ابتدای ورود به حوزه تولید انرژی، تأکید داشته نیروگاهی احداث و انتخاب شود که بیشترین راندمان را داشته باشد و البته این نیروگاه‌ها کمترین میزان مصرف سوخت‌های فسیلی را داشته باشند. به همین دلیل، فولاد مبارکه نیروگاه‌های کلاس F و با راندمان بالای ۵۸ درصد را انتخاب کرده است. علاوه بر آن بحث استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را در برنامه‌ کاری قرار داد و در حال‌ حاضر نیروگاه ۶۰۰ مگاواتی خورشیدی در حال احداث است. نیروگاه ۶۰۰ مگاواتی خورشیدی فولاد مبارکه، بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی متمرکز کشور است.

 

این نیروگاه باعث خواهد شد که سالانه حداقل ۸۰۰ هزار تن کربن کمتری تولید شود. این در حالی است که اگر بخواهیم این نیروگاه را با نیروگاه‌های راندمان متوسط کشور مقایسه کنیم، سالانه یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار تن کربن کمتر تولید شده است. همچنین فولاد مبارکه برای احداث نیروگاه بادی اقدام کرده است و یک نیروگاه ۱۰۰ مگاواتی در منطقه خواف در شرق کشور در دستور کار دارد که مطالعاتش انجام شده و در مرحله انتخاب پیمانکار است و امیدواریم بتوانیم تا سه سال آینده از این نیروگاه بهره‌برداری کنیم».‌

 

او در ادامه به فرهنگ‌سازی فولاد مبارکه در حوزه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر اشاره می‌کند و می‌گوید: «هدف فولاد مبارکه از احداث نیروگاه تجدیدپذیر، ورود به حوزه تولید فولاد سبز و انرژی‌های تجدیدپذیر است، کاری که تقریبا در تمام دنیا اتفاق می‌افتد و من فکر می‌کنم اقدامات فولاد مبارکه در زمینه تولید انرژی پاک، انقلابی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور ایجاد می‌‌کند و بعد از رسانه‌ای‌شدن پروژه‌های فولاد مبارکه در این زمینه، می‌بینید خیلی از شرکت‌ها و صنایع به حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر ورود کردند و بلافاصله بعد از فولاد مبارکه، شرکت‌های دیگر اعلام آمادگی کردند که حاضرند برای تولید ۱۰۰۰ مگاوات انرژی پاک سرمایه‌گذاری کنند. فولاد مبارکه به نوعی پیشرو در صنعت تولید برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر است».

 

‌مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی فولاد مبارکه همچنین توضیح می‌دهد: «در کل کشور از قبل از انقلاب تاکنون مجموع تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور حدود ۴۵۰ مگاوات است که آن هم به صورت پراکنده تولید می‌شود. این در حالی است که فولاد مبارکه به صورت متمرکز ۶۰۰ مگاوات انرژی خورشیدی در کشور تولید خواهد کرد که خودش یک رکورد است».

 

مصرف آب خام فولاد مبارکه کمتر از نصف میانگین جهان

 

صباغی‌هرندی معتقد است فولاد مبارکه در حال حاضر در رده یکی از فولادسازان سبز جهان است. او در این زمینه توضیح می‌دهد: «در حال حاضر میانگین آب خام که برای هر تن فولاد مذاب استفاده می‌شود، در جهان ۵.۳ مترمکعب برای هر تن فولاد مذاب است، اما رکورد این شاخص برای فولاد مبارکه ۲.۲ مترمکعب به ازای هر تن رسیده است. به عبارتی میزان مصرف آب خام فولاد مبارکه کمتر از نصف میانگین جهانی است. همچنین درباره میزان انرژی مصرفی به ازای هر تن فولاد مذاب، فولاد مبارکه مصرفی نزدیک به استاندارد جهانی دارد».

 

او ادامه می‌دهد: «یکی دیگر از شاخص‌های مهمی که در بحث صنعت سبز مطرح می‌شود، موضوع میزان کربنی است که در فرایند تولید می‌شود. فولاد مبارکه با پروژه‌های متعددی که در این زمینه تعریف کرده، توانسته به کمترین میزان کربن تولیدی برسد. من فکر می‌کنم با توجه به داغ‌شدن مباحث اقلیمی و محیط زیستی در جهان، یکی از محدودیت‌هایی که قطعا در آینده برای صنعت فولاد اعمال خواهد شد، مخصوصا در بخش صادرات محصولات فولادی، بحث میزان کربن تولیدی است و به گمانم از سال ۲۰۲۵ و حداکثر ۲۰۳۰ اگر میزان کربن تولیدی توسط کارخانجات فولادی به یک حداقل مجازی نرسد، قطعا صادرات بسیاری از فولادسازان متوقف می‌شود.

 

در فولاد مبارکه برای تولید فولاد سبز پروژه‌هایی تعریف کردیم و مطالعاتی برای میزان گاز مصرفی داشتیم. در حال حاضر فولاد مبارکه به دنبال روش‌هایی برای جایگزین گاز در بخش احیا‌ی مستقیم یا احیای هیدروژنی است و مطالعاتی شروع کرده است و همان‌گونه که پیش‌تر اشاره کردم، در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر هم به نوعی پیشگام بوده و تقریبا می‌توان گفت در تمام شاخص‌های مرتبط با حوزه‌های انرژی، آب و سیالات از استانداردهای ملی خیلی بالاتر است و نزدیک به استانداردهای جهانی است».