زلنسکی معلق میان امید و واقعیت

در حالی که سه سال از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین می‌گذرد، کی‌یف اکنون بیش از هر زمان دیگری نگران شکست در برابر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه است. این نگرانی‌ها زمانی تشدید شد که به نظر می‌رسد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، به‌طور ضمنی از پوتین حمایت کرده و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین را «دیکتاتور» خوانده است. در این میان، اتحادیه اروپا همچنان بر حمایت خود از اوکراین تأکید دارد و رهبران اروپایی به مناسبت سالگرد جنگ به کی‌یف سفر کرده‌اند.

ولودیمیر زلنسکی روز گذشته و در سومین سالگرد جنگ اوکراین میزبان رهبران اتحادیه اروپا بود که تأکید کردند در این جنگ کنار کی‌یف ایستاده‌اند و حتی با کناررفتن احتمالی ایالات متحده از جمع حامیان اوکراین، این کشور را تنها نمی‌گذارند. از جمله رهبران خارجی که به مناسبت سالگرد جنگ به اوکراین سفر کردند، می‌توان به این مقام‌ها اشاره کرد: اورسولا فون در لاین رئیس کمیسیون اروپا، آنتونیو کاستا رئیس شورای اروپا، رهبران کانادا، فنلاند، دانمارک، نروژ و سوئد.

فون در لاین در نهمین سفر خود به اوکراین، بسته کمک مالی 3.5 میلیارد یورویی را معرفی کرد که بخشی از بسته بزرگ‌تر ۵۰ میلیارد یورویی تحت عنوان «برنامه کمک به اوکراین» است. این کمک‌ها برای تقویت بودجه تحت فشار اوکراین و تأمین تجهیزات نظامی در نظر گرفته شده است. اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا که همراه با دیگر مقامات ارشد اروپایی با قطار از لهستان وارد کی‌یف شده بود، بر نقش حیاتی اوکراین در امنیت اروپا تأکید کرد و گفت:

«اوکراین، اروپاست. ما اینجا هستیم چون این جنگ نه‌تنها سرنوشت اوکراین، بلکه آینده کل اروپا را تهدید می‌کند».

رهبران اروپایی در این نشست با زلنسکی درباره راهکارهای مذاکرات احتمالی با روسیه و تضمین‌های امنیتی مورد نیاز اوکراین گفت‌وگو کردند. این حضور و اظهارات، تعهد اروپا به پشتیبانی از کی‌یف را به نمایش گذاشت.

جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، اعلام کرد که این کشور نخستین بخش از دارایی‌های مسدودشده روسیه به ارزش پنج میلیارد دلار را به اوکراین منتقل کرده است. او همچنین از تحویل تجهیزات نظامی جدید خبر داد که شامل این تجهیزات است: ۲۵ خودروی زرهی پیاده‌نظام LAV II، چهار شبیه‌ساز پرواز اف-۱۶ و سامانه‌های فرود و مهمات.

ولودیمیر زلنسکی در کنفرانسی در کی‌یف با حضور رهبران اتحادیه اروپا، پیشنهادی برای تبادل گسترده اسیران جنگی با روسیه مطرح کرد. او این اقدام را گامی برای اعتمادسازی توصیف کرد، اما هم‌زمان نسبت به امکان دستیابی به صلح از طریق مذاکره با مسکو ابراز تردید جدی داشت. زلنسکی با لحنی قاطع اظهار کرد: «پوتین صلح را به ما هدیه نخواهد داد و آن را با چیزی مبادله نمی‌کند. صلح تنها از طریق قدرت، خرد و اتحاد به دست می‌آید».

زلنسکی در نشست کی‌یف، تبادل اسیران را به‌عنوان فرصتی برای ایجاد حداقل اعتماد با روسیه مطرح کرد. اما تردید او نسبت به حسن نیت مسکو نشان می‌دهد که این پیشنهاد شاید بیش از آنکه خطاب به کرملین باشد، پیامی به متحدان غربی اوکراین برای تقویت حمایت‌هایشان است. او با تأکید بر لزوم «قدرت و اتحاد»، به‌طور ضمنی از حامیان خود خواست تا تعهد بیشتری به خرج دهند.

در مقابل، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در سفر به ترکیه پیامی روشن ارسال کرد و گفت: «ما درگیری‌ها را تنها زمانی متوقف می‌کنیم که مذاکرات به نتیجه‌ای پایدار و مطلوب برای فدراسیون روسیه منجر شود».

هم‌زمان، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، از ادامه گفت‌وگوها با ایالات متحده در هفته جاری خبر داد و اعلام کرد که این مذاکرات بر «مسائل تنش‌زا» در روابط دوجانبه متمرکز خواهد بود. این مواضع نشان‌دهنده آن است که مسکو حاضر به عقب‌نشینی بدون تحقق شروط خود نیست و هرگونه توقف درگیری را مشروط به دستاوردهای قاطع می‌داند.

جدال لفظی زلنسکی و ترامپ

در مقابل، روابط کی‌یف با واشنگتن تیره‌تر شده است. دونالد ترامپ هفته گذشته زلنسکی را «دیکتاتور» خطاب کرد و هشدار داد که او یا باید به‌سرعت توافق صلح را بپذیرد یا کشورش را از دست خواهد داد. زلنسکی در پاسخ گفت که ترامپ در «حباب اطلاعات نادرست» زندگی می‌کند و مدعی شد که اوکراین اکنون «بسیار قوی‌تر» از زمان ابتدای تهاجم روسیه است. او همچنین روایت‌های ترامپ درباره ناتوانی اوکراین در مقاومت را رد و تأکید کرد که کشورش «بسیار مقاوم‌تر» شده و آماده مذاکرات باعزت و برابر است. زلنسکی روز دوشنبه در پیامی اعلام کرد قهرمانی مردم کشورش را می‌ستاید و نوشت: «سه سال مقاومت. سه سال قهرمانی مطلق اوکراینی‌ها».

او پیش از آن هم گفت که اگر کناررفتن او از قدرت به صلح منجر شود، حاضر است از ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کند و در اظهارنظری طعنه‌آمیز افزود که می‌تواند خروج خود را با ورود اوکراین به ناتو معاوضه کند. رئیس‌جمهور اوکراین، در کنفرانس خبری اخیر خود اعلام کرد که حاضر است در صورت برقراری صلح در اوکراین و پیوستن این کشور به ناتو، از مقام ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کند. این اظهارات در آستانه سومین سالگرد تهاجم نظامی روسیه به اوکراین مطرح شده و نشان‌دهنده تلاش زلنسکی برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک در بحبوحه چالش‌های نظامی و سیاسی است.

زلنسکی در این کنفرانس گفت: «اگر در اوکراین صلح شود، اگر واقعا نیاز دارید من سمتم را کنار بگذارم، آماده این کار هستم». او همچنین تأکید کرد که این کناره‌گیری مشروط به عضویت اوکراین در ناتو است، چیزی که به گفته او می‌تواند امنیت پایدار برای کشورش به ارمغان بیاورد. این پیشنهاد در حالی مطرح می‌شود که دوره رسمی ریاست‌جمهوری او قرار بود در می‌ ۲۰۲۴ به پایان برسد، اما به‌دلیل برقراری حکومت نظامی و ممنوعیت برگزاری انتخابات در شرایط جنگی، همچنان ادامه دارد.

این اظهارات در شرایطی بیان شده که اوکراین با تنش‌های داخلی و بین‌المللی مواجه است. زلنسکی اخیرا با انتقادهایی از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، روبه‌رو شده است. ترامپ در روزهای اخیر انتقادات خود علیه رئیس‌جمهور اوکراین را شدت بخشیده و زلنسکی را «دیکتاتور بدون انتخابات» نامید و هشدار داد که او در صورت عدم اقدام سریع، کشورش را از دست خواهد داد. زلنسکی در پاسخ اعلام کرد که خواستار شراکت با ترامپ است و نه صرفا میانجیگری او بین کی‌یف و مسکو. او گفت: «واقعا می‌خواهم بیشتر از میانجیگری در کار باشد... این کافی نیست».

از سوی دیگر، قانون اساسی اوکراین برگزاری انتخابات را در زمان حکومت نظامی ممنوع کرده است. این وضعیت از زمان حمله روسیه در فوریه ۲۰۲۲ برقرار شده و با تمدیدهای مکرر ادامه یافته است.

نگرانی کی‌یف و اروپا

فراتر از جنگ لفظی، مقام‌های آمریکایی هفته گذشته مذاکرات مستقیم با روسیه را در عربستان سعودی آغاز کردند که این امر کی‌یف و اروپا را نگران کرده است. زلنسکی هم آمریکا را متهم کرد که با برگزاری این مذاکرات دوجانبه، روسیه را از انزوای جهانی خارج کرده است. او همچنین پیش‌نویس توافق‌نامه معدنی آمریکا برای واگذاری بخشی از معادن اوکراین را رد کرد و گفت:

«این توافق هنوز آماده نیست. تحت قوانین آمریکا تدوین شده است و من نمی‌توانم کشورمان را بفروشم».

در همین حال، یک دیپلمات ارشد روسی به ریانووستی گفت که روسیه خواهان یک توافق صلح بلندمدت بر سر اوکراین است که علل اصلی درگیری را حل کند، و نه یک آتش‌بس سریع تحت حمایت آمریکا که ممکن است به ازسرگیری درگیری‌ها منجر شود. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، در مصاحبه‌ای تأکید کرد که مسکو تمایلی به آتش‌بس بدون حل‌وفصل بلندمدت ندارد و نگران پیامدهای آن بر روابط روسیه و آمریکاست. او همچنین موضع مسکو را تکرار کرد که جز راه‌اندازی «عملیات نظامی ویژه» در اوکراین چاره‌ای نداشته، زیرا نگران گسترش ائتلاف ناتو به سمت شرق بوده است.

طرح رهبران بریتانیا و فرانسه  در آستانه دیدار با ترامپ

مقام‌های اروپایی می‌گویند بریتانیا و فرانسه در حال تدوین طرحی‌اند که شامل اعزام ۳۰ هزار نیروی حافظ صلح به اوکراین، با هدف بازدارندگی روسیه پس از توافق احتمالی مسکو و کی‌یف برای توقف جنگ است.

این پیشنهاد اروپایی‌ها به جلب نظر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، برای پذیرش نقش محدود نظامی کشورش و پشتیبانی از این طرح بستگی خواهد داشت. در این طرح نقش آمریکا محافظت از نیروهای اروپایی در اوکراین، در صورت مواجهه با خطر و بازداشتن روسیه از نقض هرگونه آتش‌بس است.

وال‌استریت ژورنال گزارش داد که قرار است در سفر آتی کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، به کاخ سفید میزان تمایل ترامپ به ارائه تضمین‌های امنیتی به اوکراین سنجیده شود. براساس گفته‌های مقام‌های اروپایی، این طرح به اعزام نیروهای آمریکایی به اوکراین نیاز نخواهد داشت و قصد دارد تنها از توانایی‌های نظامی آمریکا که نیروهای اروپایی فاقد آن‌ هستند، استفاده کند. برای مثال، ایالات متحده می‌تواند سامانه‌های پدافند هوایی‌اش را در کشورهای همسایه اوکراین مستقر کند تا بخش‌هایی از خاک این کشور را پوشش دهند و دیگر سامانه‌های پدافند هوایی را در اختیار اروپایی‌ها قرار دهد. همچنین قدرت هوایی آمریکا، که خارج از اوکراین مستقر است، می‌تواند در حالت آماده‌باش بماند تا در صورت تهدید‌شدن نیروهای اروپایی وارد عمل شود. به گفته مقام‌های اروپایی، استارمر روز پنجشنبه در دیدار با ترامپ این طرح در حال تکمیل را مطرح می‌کند، اما احتمالا درخواست مشخصی برای کمک آمریکا ارائه نخواهد داد.

مکرون نیز، که قرار است روز دوشنبه هفته جاری در سالگرد تهاجم روسیه به اوکراین با ترامپ دیدار داشته باشد، دیدگاه‌های گسترده‌تر متحدان اروپایی درباره جنگ و چگونگی اطمینان‌بخشی به اوکراین را مطرح خواهد کرد. به گزارش وال‌استریت ژورنال، قدرت‌های اروپایی معتقدند بدون حمایت ترامپ اجرای طرح اروپایی برای اعزام نیروهای حافظ صلح با دشواری‌های بسیار روبه‌رو خواهد بود. شورای امنیت ملی و سفارت بریتانیا در واشنگتن از اظهارنظر در‌این‌باره خودداری کردند. مایک والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ، نیز از تلاش‌های اروپا برای تدوین یک طرح در دفاع از اوکراین حمایت کرده، اما درباره نقش احتمالی نظامی آمریکا صحبتی نکرده است. او گفت: «نخست‌وزیر استارمر و رئیس‌جمهوری مکرون درباره تضمین‌های امنیتی به رهبری اروپا حرف‌هایی زده‌اند. ما قطعا از کمک‌های بیشتر اروپا استقبال می‌کنیم». اما یکی از چالش‌های بزرگ برای اروپایی‌ها قصد احتمالی ترامپ برای ارتقای روابطش با روسیه و پرهیز از رویارویی ارتش آمریکا با نیروهای ولادیمیر پوتین در اوکراین است. ترامپ به‌تازگی ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین را یک «دیکتاتور» خواند و اوکراین را به آغاز جنگ متهم کرد، در‌حالی‌که این جنگ پس از دستور پوتین برای تهاجم گسترده آغاز شد. ترامپ روز جمعه از این ادعا عقب‌نشینی کرد و گفت: «روسیه حمله کرد، اما نباید می‌گذاشتند که حمله کند».