آجرهای ۲۸۰۰ ساله

آجرهای لعابدار از محوطه قلایچی بوکان در هفت‌کیلومتری شمال شرق بوکان در جنوب آذربایجان غربی به‌دست آمده است. کاوش‌های علمی بقایای محوطه‌ای سیاسی – مذهبی را آشکار کرد که سنگ‌نبشته آن حکایت از تعلق این محوطه به پادشاهی مانا دارد. ۵۱ قطعه از این آجرها در دهه ۱۳۶۰ خورشیدی به شکل غیرمجاز از سوی یک خانواده ایرانی به بندر «چیاسو» در مرز سوئیس ـ ایتالیا منتقل شده بود و پس از سه دهه روند حقوقی با مشارکت کشور سوئیس و دستگاه دیپلماسی ایران، به کشور بازگردانده شدند. موزه ملی ایران برای معرفی این آجرها، کتابی را که حاصل تلاش‌های یوسف‌ حسن‌زاده (رئیس گروه پژوهش موزه ایران) و جان کرتیس (موزه‌دار بازنشسته بخش خاورمیانه موزه بریتانیا) است، چاپ کرده. در این کتاب در یادداشتی به قلم جان کرتیس، موزه‌دار بازنشسته بخش خاورمیانه موزه بریتانیا آمده: «مجموعه آجرهای لعابدار که در انباری در بندر چیاسو در سوئیس نزدیک به مرز ایتالیا نگهداری می‌شود، برای میراث فرهنگی ایران اهمیت ویژه‌ای دارد. قدمت این آجرها به سده هفت و هشت پیش از میلاد برمی‌گردد و بخشی از مجموعه‌ای منحصربه‌فرد است که از یکی از مهم‌ترین محوطه‌های شمال غرب ایران [قلایچی] به دست آمده است. قلایچی قالیچی به عنوان ایزیرتو شناخته شده است، پایتخت مهم ماناها که در متون آشوری به آن اشاره شده است. در دوره زمانی بین هزار پیش از میلاد تا شروع هخامنشی‌ها در 550 پیش از میلاد، غرب ایران میدانگاه و عرصه ظهور حکومت‌های کوچک و بزرگی از جمله الیپی‌ها و ماناها بود. مجموعه آجرهای لعابدار قلایچی نشان می‌دهند که ماناها هنرمندان و صنعتگران قابلی بودند که توانسته‌اند این آثار با کیفیت بالای تکنیکی/هنری را تولید کنند. این حقیقت دارد که طراحی این نقش‌ها تأثیر جدی آشوری‌ها را نشان می‌دهد، درعین‌حال عناصر هنر محلی ماناها نیز در آن متبلور است. پیش از یافت‌شدن این آجرها، غنای تمدن ماناها و ارتباط آن با آشور نادانسته بود. این مجموعه بنابراین گواه مهمی برای دوره‌های کم‌شناخته‌شده از نظر هنری/سیاسی در تاریخ غرب ایران است». این کتاب به‌طور رایگان در سایت موزه ملی به آدرس https://irannationalmuseum.ir/fa/wp-content/uploads/2021/10/Hassanzadeh-and-Curtis-2021-Boukan-Bricks-1.pdf در دسترس است.