دیده‌های جنوب، شنیده‌های جزیره

‌پیرمرد تا زانو توی آب شور خلیج فارس فرو رفته و دارد سیم‌های «مشتا» را می‌بندد. چهاردیواری‌های فلزی که قرار است با بالاآمدن آب، سهمی از دریا برگیرند و توی سفره او و عائله‌اش بگذارند. موهای سپیدش از فراز و فرود روزهایی سخت خبر می‌دهد؛ روزهایی که گاه در وسط دریا گرفتار موج شده و گاه تن خسته و رنجور او را به کنار ساحل کشانده است.

خودش را از وسط آب به کنار ساحل می‌کشاند و جلو می‌آید، لبخندی تحویل می‌دهد. بعد دوتایی همان‌طورکه تا زانو توی آب رفته‌ایم از حال و هوای جزیره می‌گویم و زندگی این روزهایش‌.

سودای سفر به جزیره

قطار تهران - بندر خودش را با ذوق به ایستگاه بندرعباس می‌رساند. مسافران انگار که هیجان رسیدن به منزلی موعود را داشته باشند با هیاهو به خروجی هجوم می‌برند. حق هم دارند؛ میان آن‌همه تراکم، همین که تا اینجا رسیده‌اند، خودش به معجزه می‌ماند. قبل از عید بود که باب گفت‌وگو با معاون مسافری راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران باز شد. میرحسن موسوی دیزجی که هم‌زمان قائم‌مقام مدیرعامل راه‌آهن است، در مواجهه با پرسش‌ «شرق» گفته بود: عرضه با تقاضا در بلیت قطار مسافری‌ همخوانی ندارد و تقاضا به دلایلی شدیدا افزایش پیدا کرده است.

او این را هم گفته بود که هم امنیت قطارها بالاست و هم قیمت قطار در مقایسه با هواپیما ارزان است و این شده که عموم مردم به سمت استفاده از این وسیله برای مسافرت‌ هجوم آورده‌اند. او این را هم گفته بود که ماه قبل از پیک سفر، 14 میلیون نفر وارد سامانه یکپارچه فروش بلیت شده‌اند، دو میلیون نفر فقط جست‌وجو کرده‌اند و از میان 12 میلیون تقاضا، فقط 376 هزار نفر توانسته‌اند بلیت تهیه کنند. مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران هم در مشهد گفته بود: ظرفیت قطارهای نوروزی کشور از ۲۳ اسفند جاری تا ۱۷ فروردین ۱۴۰۴ حدود یک و نیم میلیون صندلی برنامه‌ریزی شده است. گویا حدود 30 میلیون نفر برای سفرهای نوروزی تقاضا داشته‌اند و 2.2 میلیون بلیت فروخته شده است.

هیجان رسیدن به ایستگاه راه‌آهن بندرعباس با این اعداد و ارقام همخوانی دارد. اینها خوش‌شانس‌های آن 30 میلیون نفرند که در یک رقابت به اینجا رسیده‌اند؛ رسیدنی که تازه اول ماجرا را رقم زده است. حجم وسیعی از مسافران که از قطار پیاده شده‌اند، در پی انتقال به اسکله شهید حقانی‌اند. خبری از وسایل عمومی نیست. تاکسی‌ها هم که انگار می‌خواهند انتقام روزهایی را بگیرند که کسی گذرش به این مناطق نمی‌افتد. بازار چانه‌زدن با تاکسی‌ها گرم است. هرکسی با یکی از رانندگان کنار می‌آید. یکی از مسافران به همراهانش می‌گفت: اینجا دیگر جای خسیس‌بازی نیست. هرقدر گفت بدهید و برویم که دیر می‌شود.

اسکله شهید حقانی محل اصلی تردد به جزایر جنوبی در خلیج فارس است. برای تمام جزایری که در حوزه آبی استان هرمزگان می‌گنجند، شناور دارد. گویا مسئولان تصمیم گرفته‌اند قیمت‌ها را تعدیل کنند. سال گذشته هزینه حمل‌ونقل با شناورها به جزایر قشم و هرمز، 150 هزارتومان بود و عید امسال با افزایش حدود 39‌درصدی به 235 هزارتومان رسید. اینها هیچ‌کدام مانعی برای رفتن به جزایر خلیج فارس نیست.

اینها تازه یک بخش از مسافرانی است که از طریق دریا به قشم و هرمز می‌روند. بخشی دیگر از مسافران که با خودروی شخصی به جنوب آمده‌اند و سودای سفر به جزیره قشم را در سر دارند، با «لندینگ‌کرافت»خود را از بندر پل در سرزمین اصلی به بندر لافت در قشم می‌رساند. برای این رفت و برگشت چیزی حدود یک میلیون و صد هزار تومان برای هر خودرو هزینه می‌کنند.

آمار سفر

اگر فقط سفر به جزیره قشم، هنگام و جزایر ناز و هرمز را مد نظر داشته باشیم، حجم مسافران نوروزی امسال نسبت به سال گذشته، افزایش داشته است. پرونده این سفرها، مطابق آنچه معاون دریایی اداره ‌کل بنادر و دریانوردی هرمزگان گفته، در 15 فروردین بسته شده است. طرحی که با نام «خدمات سفرهای دریایی ویژه نوروز ۱۴۰۴» در استان هرمزگان اجرا شد و با جابه‌جایی و ثبت پنج‌ میلیون‌و ۸۷ هزار‌و ۶۳۷ مسافر و گردشگر بسته شد.

این طرح آن‌طورکه اسماعیل مکی‌زاده گفته، از ۲۳ اسفند ۱۴۰۳ آغاز شد و ۱۵ فروردین‌ سال ۱۴۰۴ پایان یافت. به گفته دبیر کمیته خدمات حمل‌ونقل سفرهای دریایی هرمزگان، در این مدت پنج ‌میلیون‌و ۸۷ هزار‌و ۶۳۷ مسافر و گردشگر بین جزایر استان رفت و آمد کردند که از افزایش ۱۷‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته برخوردار بوده است.

مکی‌زاده با ارائه آماری از سفرهای نوروزی به هرمزگان گفت: از مجموع تردد مسافران و گردشگران در زمان اجرای طرح خدمات سفرهای نوروزی، چهار میلیون‌و ۶۴ هزار‌و ۷۴۵ نفر مسافر و یک میلیون‌و ۲۲هزار‌و ۸۹۲ گردشگر با ۱۴۶ هزار‌و ۳۵۳ شناور در مسیرهای دریایی استان هرمزگان رفت‌و‌آمد کردند. او مجموع مسافرانی را که در مسیرهای دریایی بندر شهید حقانی، بندر شهید ذاکری قشم و بندر شهیده فاطمه نیک جزیره هرمز و برعکس تردد داشته‌اند، ۳۴۳ هزارو ۵۵۲ نفر اعلام کرد.

معاون دریایی اداره‌ کل بنادر و دریانوردی هرمزگان، با بیان اینکه در این بازه زمانی در مجموع ۳۶۴ هزارو ۶۸۴ مسافر نیز در مسیر دریایی بندر شهید ذاکری قشم تردد داشته‌اند، ادامه داد: از ابتدای آغاز این طرح تا پایان روز ۱۵ فروردین‌، بیش از ۳۰۶ هزار مسافر از مسیر بندر لافت قشم و بندر پل و برعکس رفت‌‌وآمد کردند.

مکی‌زاده با اشاره به افزایش ۵۷‌درصدی آمار بازدید گردشگران از جزایر این استان در ایام نوروز، گفت: این افزایش آمار نشان‌دهنده افزایش چشمگیر ترددها نسبت به مدت مشابه سال گذشته است و گواهی بر جذابیت سواحل و بنادر هرمزگان به‌ عنوان اصلی‌ترین مقاصد سفرهای دریایی نوروز به شمار می‌رود.

دبیر کمیته خدمات حمل‌ونقل سفرهای دریایی هرمزگان، آمار جابه‌جایی خودروها از بنادر پل و لافت، چارک و آفتاب به‌ وسیله شناورهای لندینگ‌کرافت در این ایام را ۷۷۵ هزار‌و ۳۳۸ دستگاه با ۱۳ درصد افزایش عنوان کرد و افزود: از این تعداد جابه‌جایی‌، ۱۸ هزار‌و ۴۲۴ دستگاه مربوط به روز ۱۵ فروردین‌ماه بوده که هفت هزار‌و ۹۸۹ دستگاه آن بین بنادر پل و لافت جابه‌جا شدند. مکی‌زاده به افزایش ۵۲‌درصدی جابه‌جایی شناورها در طول اجرای طرح سفرهای دریایی نوروز ۱۴۰۴ در هرمزگان اشاره کرد و گفت: در مجموع در این مدت بیش از پنج میلیون مسافر و گردشگر به‌وسیله ۱۴۶ هزار‌و ۳۵۳ شناور جابه‌جا شدند که افزون بر میلیون گردشگر به‌وسیله ۱۰۸ هزار‌و ۷۶۲ شناور تفریحی با ثبت ۶۹ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال گذشته بین جزایر، اسکله‌های تفریحی و خورهای گردشگری استان رفت‌‌وآمد داشتند.

او درباره آمار تردد مسافران و گردشگران در روز ۱۵ فروردین‌ماه (آخرین روز از اجرای طرح خدمات سفرهای دریایی) نیز اظهار کرد: در طول این روز در مجموع ۱۰۳ هزارو ۳۳۳ مسافر و ۲۶ هزارو ۳۲۶ گردشگر به ‌وسیله ۹۸۹ هزار شناور مسافری و سه هزارو ۱۵۸ شناور تفریحی جابه‌جا شدند.

شوک هرمز

سفر به جزیره قشم، هرمز و هنگام، سفر خوبی است. صبح‌ که به هنگام بروید، همراه شناورها دلفین‌ها به رقص می‌آیند تا جزیره شما را همراهی می‌کنند. داستان هرمز اما طور دیگری است. ساحل نقره‌ای‌اش جایی است که اگر نبینی، گویی بخشی از عمرت را از کف داده‌ای. رنگ خاک هرمز، فرش لاکی ایران را در ذهنت نقش می‌اندازد و وقتی نور آفتاب به سطح آب می‌خورد، حظی وسیع تمام جانت را فرامی‌گیرد.

امسال اما خیلی‌ها شوکه شدند. آنها که از نزدیک دیدند و اهل دل بودند، گاه به قطره‌ای اشک‌ هرمز را همراهی کردند و گاه با عصبانیت از ته دل فریاد کشیدند. روایت کوتاه حادثه امسال در هرمز این است: «مسافران آمدند، روی شن‌های نقره‌ای و خاک سرخ هرمز راه رفتند؛ عکس و فیلم گرفتند اما خاک سرخ و ماسه نقره‌ای ساحل را برداشتند و بردند. همین».

این روایت، خطی از چیزی است که امسال در جزیره هرمز در روزهای عید اتفاق افتاد؛ آن هم توسط مردمانی که در سطح حرف، کلی ادعا دارند اما گویا در حوزه رفتار پای عملشان می‌لنگد. حادثه هرمز روزهای گذشته در بوق و کرنا شد و در فضای مجازی هم ترند. رفتاری که از گردشگران داخلی در هرمز دیده شد، انتقادات بسیار وسیعی در پی داشت.

یکی از اهل رسانه درباره این موضوع نوشته بود: هرمز دیگر آن بهشت بکر و آرام سابق نیست. چند سالی می‌شود که به لطف تبلیغات پرزرق‌وبرق اینستاگرامی، به یکی از مقصدهای محبوب گردشگری تبدیل شده است. مقصدی که خیلی‌ها برای دیدنش، ماه‌ها پس‌انداز می‌کنند تا تعطیلاتشان را در آغوش سواحل جنوب بگذرانند. اما آیا هرمز ظرفیت این حجم از توجه و هجوم را دارد؟

در یکی از ویدئوهایی که در فضای مجازی دست‌ به‌ دست شد (و هنوز هم با گذشت یکی، دو هفته دست به دست می‌شود)، گروهی از زنان و مردانی را می‌بینیم که پنهانی مشغول پرکردن بطری‌های آب با شن‌های نقره‌ای ساحل هستند. در واکنش به این اقدام، منتشرکننده زیر ویدئو‌ نوشته است: «دزد طبیعت!». لقبی که شاید در نگاه اول نقدی بسیار تند است، اما واقعیتی تلخ را پشت این واژه نشان می‌دهد. در این تصاویر، مردمانی وجود دارند که بدون درنظرگرفتن آسیب‌هایی که به طبیعت وارد می‌کنند، فقط به فکر این هستند که بگویند: «ما هم از این خاک داریم». ما هم بخشی از این بازی‌ایم؛ بازی‌ای که در آن چیزی جز خودنمایی و رقابت در به‌دست‌آوردن تکه‌ای از طبیعت، ارزش ندارد.

مهر در واکنش به این موضوع نوشته است: «سال گذشته، یک گردشگر خارجی به ایران آمد. محو زیبایی‌های جنوب شد، مخصوصا سواحل نقره‌ای جزیره هرمز. آن‌قدر خوشش آمد که امسال دست دوستانش را گرفت و گفت: «باید اینجا را ببینید!». چه دیدنی‌ای! نه آن ساحل همان بود، نه آن نقره، نه آن درخشش. چرا؟ چون دوستان عزیز و زحمت‌کشی که در ایام نوروز با شور و اشتیاق به دل طبیعت زده بودند، هرچه بطری و کیسه در دست داشتند را از شن نقره‌ای پر کردند و با خود به خانه بردند. لابد فکر کردند دارند تکه‌ای از بهشت را می‌برند، یا شاید هم سوغاتی خاص برای ویترین‌شان. خاک نقره‌ای زیبا‌ست، بله... اما وقتی سرجای خودش کنار خلیج فارس بدرخشد، نه در یک بطری پلاستیکی در انباری خانه یا بدتر از آن، ته کیسه جاروبرقی تا پایان سال.

آخر یکی نیست بگوید این خاک به چه کارتان می‌آید و قرار است چه معجزه‌ای کند؟ به خانه که رسیدید چه می‌کنید با آن، نگاهش می‌کنید؟ پز می‌دهید؟ یا چند وقت بعد فراموش می‌شود و می‌رود کنار باقی خرت‌وپرت‌هایی که روزی ذوق‌شان را داشتید و حالا فقط جا تنگ کرده‌اند. مسئله اینجاست که همه فکر می‌کنند: «حالا من یکی که چیزی نمی‌برم فقط یک بطری است...» اما وقتی هزار نفر این فکر را بکنند، فاجعه اتفاق می‌افتد. برآوردها می‌گویند نزدیک به ۸۰ درصد از شن نقره‌ای هرمز از بین رفته و هرکسی سهم خودش را از طبیعت برداشته، اما کسی نپرسیده طبیعت خودش چه سهمی دارد».

‌حسرت

پیرمرد ماهی‌گیر‌ هنوز روبه‌رویم نشسته است. یک کلام می‌گویم: با مسافران نوروزی چه می‌کنید؟ انگار دست روی زخمش گذاشته‌ام. گویی دستم نمک داشته و سوز به جانش افتاده است. لبخند می‌زند. تلخ لبخند می‌زند. می‌گوید: خوب است. می‌آیند اینجا آب و هوایی تازه می‌کنند و می‌روند. ما که همیشه توی آبیم و پی یک لقمه نان. کلیتش کاری به کار ما ندارند اما گاهی اذیت می‌کنند. روال زندگی ما را به هم می‌زنند. جزیره را پر از هیاهو می‌کنند و می‌روند.

توی چشمانم نگاه می‌کند و چشمانش برق می‌زند: ما بچه روستاییم. خیلی با کارهایی که آنها می‌کنند عادت نداریم. به خیلی چیزهایشان عادت نداریم اما چه می‌شود کرد، مهمانند و مهمان حبیب خدا.

پیرمرد راست می‌گفت. گاهی گردشگران نوروزی هرچند برای اقتصاد اهل بازار مایه رونق‌اند، اما برای مردمان کوچه و بازار مزاحم‌اند. این را می‌شود از لحن برخی از اهالی شهر فهمید، می‌شود در نگاه‌هایشان دید.

پیرمرد ناگاه توجهش به «مشتا» جلب می‌شود و توی «مشتا» می‌‎رود. لاک‌پشتی در آن گیر افتاده است. لاک‌پشت را برمی‌دارد و روی شن‌ها رهایش می‌کند. لاک‌پشت خودش را به آب می‌رساند و توی آب‌های خلیج فارس گم می‌شود.

• مشتا: یکی از روش‌های ماهیگیری در جزیره قشم است. چهاردیواری است که دورش توری کشیده‌اند و وقتی آب بالا می‌آید ماهی در آن گیر می‌افتد و هنگام پایین‌آمدن آب، ماهی‌ها را از داخل مشتا جمع‌آوری می‌کنند.