تنش در بالکان

تنش میان کوزوو و صربستان در بالکان، جبهه جدیدی کنار جنگ اوکراین، در رقابت روسیه و غرب گشوده است. در روزهای اخیر تیراندازی صرب‌های مسلح به پلیس کوزوو در گذرگاه مرزی در کشور و مسدودکردن جاده‌ها، نگرانی نسبت به وقوع درگیری نظامی میان صربستان که از معدود متحدان حکومت ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه محسوب می‌شود و کوزوو را افزایش داده و ناتو هم برای دفاع از کوزوو اعلام آمادگی کرده است. یک نیروی حافظ صلح ناتو گفته است که این ائتلاف در کشاکش تنش‌های فزاینده بین کوزوو و صربستان، «آماده مداخله» است.

به گفته پلیس کوزوو پس از اینکه صرب‌های محلی جاده‌ها را بستند و برای اعتراض، به سمت پلیس تیراندازی کردند، دو گذرگاه مرزی در این منطقه پرتنش شمالی را بسته است. خشم مردم محلی از صدور دستور عوض‌کردن پلاک خودروها از صربستانی به کوزوویی طی دو ماه، اعتراض‌برانگیز شده است. نیروی ناتو در کوزوو (KFOR) در بیانیه‌ای اعلام کرد: «وظیفه نیروهای تحت رهبری ناتو در کوزوو این است که اوضاع را دقیقا زیر نظر داشته باشند و در‌صورتی‌که ثبات منطقه به خطر بیفتد، طبق دستور قطع‌نامه ۱۲۴۴ سال ۱۹۹۹ شورای امنیت سازمان ملل مداخله کنند. این نیروها برای حفظ امنیت دائمی محیط کوزوو طبق دستور سازمان ملل، هر اقدامی که لازم باشد، انجام می‌دهند».

کوزوو در سال 2008 از صربستان اعلام استقلال کرد و ۱۴ سال پس از اعلام استقلال کوزوو، پلاک و مدارک خودروهای حدود ۵۰ هزار صرب که در شمال این کشور زندگی می‌کنند، همچنان صادره از صربستان است و این افراد نهادهای تحت حاکمیت پریشتینا، پایتخت این کشور را به رسمیت نمی‌شناسند. بیش از صد کشور استقلال کشور کوزوو را به رسمیت شناخته‌اند اما صربستان و روسیه حاضر به پذیرش استقلال این کشور نیستند. دولت آلبین کورتی، نخست‌وزیر کوزوو، یک سال پس از آنکه در پی اعتراض‌های مشابه صرب‌ها، از تحمیل این موضوع به آنان دست برداشت، اعلام کرد که از اول ماه آگوست 2022 به مدت ۶۰ روز به صرب‌ها مهلت می‌دهد برای خودروهایشان پلاک کوزوویی بگیرند. دولت کوزوو افزود از روز اول ماه آگوست، همه شهروندان صربستان که می‌خواهند به کوزوو بیایند، برای کسب اجازه ورود، باید مدارکی هم در مرز تهیه کنند. مقام‌های بلگراد نیز برای کوزوویی‌هایی که به صربستان می‌روند، قانون مشابهی وضع کرده‌اند.

در این منطقه‌ که صرب‌ها اکثریت دارند، معترضان کامیون‌هایی پر از شن و ماسه و سایر ماشین‌های سنگین را در جاده‌های منتهی به دو گذرگاه مرزی یارینیه و برنیاک پارک کرده‌اند. در نتیجه پلیس کوزوو هم اعلام کرد که ناچار است این گذرگاه‌های مرزی را ببندد. پلیس اعلام کرد: «از تمام شهروندان می‌خواهیم از سایر گذرگاه‌های مرزی استفاده کنند». پلیس می‌گوید تیراندازی‌هایی هم «به‌سوی یگان‌های پلیس» انجام شد «اما خوشبختانه کسی آسیب ندید». پلیس همچنین مدعی شد معترضان در این جاده‌ها چندین رهگذر آلبانیایی را کتک زدند و به شماری از خودروها حمله شد. به نوشته ایندیپندنت، در شهر کوچک میترویتسای شمالی که عمده ساکنان آن صرب‌اند، صدای آژیرهای حمله هوایی بیش از سه ساعت شنیده می‌شد. یک سال پیش هم بعد از آنکه صرب‌های محلی در اعتراض به تعویض پلاک خودروها همین جاده‌ها را بستند، دولت کوزوو نیروهای ویژه پلیس را اعزام کرد و بلگراد نیز جت‌های جنگنده خود را در نزدیکی مرز به پرواز در آورد.

تنش‌ها بین این دو کشور اکنون به بالاترین حد خود در سال‌های اخیر رسیده است و ناتو با اعزام سه هزار و ۷۷۰ نیروی زمینی، حافظ صلح شکننده در کوزوو است. در روزهای اخیر در میترویتسا و اطراف آن، نیروهای پاسدار صلح ایتالیایی نیز به چشم می‌خوردند. این دو کشور در سال ۲۰۱۳ متعهد شدند که با میزبانی اتحادیه اروپا و به منظور رفع‌کردن مشکلات باقی‌مانده، گفت‌وگو کنند اما پیشرفت اندکی حاصل شد. در پی افزایش تنش‌ها میان دو طرف، روز گذشته دولت کوزوو، بار دیگر اجرای مصوبه الزام صرب‌ها به نصب پلاک خودرو صادرشده از جانب کوزوو را باز هم به تأخیر انداخت.

این اقدام پس از مشورت دولت کوزوو با سفیران اتحادیه اروپا و آمریکا صورت گرفت و قرار است اجرای برنامه پلاک واحد را یک ماه به تأخیر بیندازد و به یک سپتامبر (۱۰ شهریور) موکول کند. جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در توییتی با استقبال از این تصمیم ابراز امیدواری کرد که صرب‌ها فورا به راهبندان خاتمه دهند و مسائل جاری از طریق گفت‌وگو حل‌وفصل شود.

الکساندر ووسیچ، رئیس‌جمهوری صربستان، در یک نطق تلویزیونی و در واکنش به ناآرامی‌های کوزوو گفت: ما خواهان صلح هستیم اما تسلیم نمی‌شویم و صربستان پیروز خواهد شد. اگر بخواهند آزار و اذیت صرب‌ها را آغاز کنند و آنها را به قتل برسانند، صربستان پیروز خواهد شد. در‌همین‌حال ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، افزایش تنش‌ها در کوزوو را ناشی از «مقررات تبعیض‌آمیز» دانست. این تحولات نگران‌کننده در منطقه بالکان در شرایطی رخ می‌دهد که جنگ روسیه و اوکراین همچنان ادامه دارد و با توجه به حمایت روسیه از صربستان، این احتمال وجود دارد که تحرکات اخیر صرب‌ها با چراغ سبز مسکو انجام شده باشد. در چند ماه اخیر ولادیمیر پوتین سعی کرده جنگ اوکراین را با اشاره به وضعیت غرب بالکان توجیه کند.‌ پوتین در ملاقات اخیر خود با آنتونیو گوترش، دبیر‌کل سازمان ملل، به میراث مداخله ناتو در یوگسلاوی سابق در سال ۱۹۹۹ اشاره کرد، حملاتی که اهدافی را در سراسر آنچه آن زمان ترکیبی از صربستان و مونته‌نگرو بود، نشانه گرفت تا تهاجم صربستان علیه قومیت‌ها را که برای خودمختاری مبارزه می‌کردند، متوقف کند. آن جنگ کوتاه‌مدت و متعاقب آن عملیات حافظ صلح منجر به ظهور کشور مستقل کوزوو شد.

به ادعای پوتین، اقدامات ائتلاف غربی در آن زمان هیچ تفاوتی با آنچه اکنون برای تضمین استقلال دو منطقه جدایی‌طلب موافق با کرملین در شرق اوکراین موسوم به دونباس می‌شود، ندارد.

جبهه جدید رویارویی

واشنگتن‌پست در گزارشی با اشاره به گشوده‌شدن میدان جدید جنگ روسیه و غرب در بالکان غربی می‌نویسد: دلایل بسیاری برای تمسخر این قیاس وجود دارد، به‌ویژه از آن جهت که روسیه هنوز استقلال کوزوو را به رسمیت نمی‌شناسد و جنگ ناتو علیه متحد صرب خود را به‌شدت محکوم می‌کند. حملات هوایی ناتو منجر به تلفات غیرنظامیان در صربستان شد، اما همچنین به جلوگیری از دور بعدی پاک‌سازی قومی در بالکان و تثبیت بحرانی که هزاران کشته و صدها هزار بی‌خانمان برجا گذاشته بود، کمک کرد. اما تهاجم پوتین با لفاظی‌های نسل‌کشی کرملین و همچنین گزارش‌هایی از جنایات انجام‌شده از سوی نظامیان روسی تعریف می‌شود. جنگی که منجر به فرار میلیون‌ها اوکراینی از خانه‌هایشان شده است.

ویوسا عثمانی، رئیس‌جمهوری کوزوو، یک تشابه کاملا متفاوت را می‌بیند. پیروزی نیروهای کوزوو با حمایت ناتو بر حکومت اسلوبودان میلوسوویچ، رئیس‌جمهوری وقت صربستان، بخشی از مبارزه گسترده‌تر برای حقوق بشر، حاکمیت قانون و اصول دموکراتیک بود. عثمانی چندی پیش در واشنگتن گفته بود که ۲۳ سال پیش این ارزش‌ها در کوزوو و فراتر از آن در خطر بود. ۲۳ سال بعد، همان‌طور است، این ارزش‌ها در اوکراین در خطر قرار گرفته است.

عثمانی به همراه نخست‌وزیر کوزوو به‌تازگی در واشنگتن بود. تیم آنها ملاقاتی با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا داشتند و توافقی در زمینه سرمایه‌گذاری با یک نهاد دولتی آمریکایی برای اختصاص ۲۳۷ میلیون دلار در بخش زیرساخت های انرژی کوزوو منعقد شد؛ اما عثمانی مدعی خطرات گسترده‌تری برای منطقه‌اش شد، جایی که نفوذ روسیه از لحاظ تاریخی، نقش بزرگی داشته است.

به گفته رئیس‌جمهور کوزوو، پوتین قصد دارد این درگیری را به سایر نقاط جهان گسترش دهد. از آنجا که هدف او بی‌ثبات‌کردن اروپا بوده است، می‌توان انتظار داشت که یکی از اهدافش، غرب بالکان باشد. همچنین وضعیت در بوسنی که چینش سیاسی پیچیده‌اش، بوسنیایی‌ها، کرووات‌ها و صرب‌ها را باهم ترکیب کرده، نگران‌کننده‌تر از همیشه است. تحلیلگران معتقدند میلوراد دودیک، رهبر جمهوری نیمه‌خودمختار صرب‌ها در فدراسیون بوسنی برای جدایی تلاش می‌کند که می‌تواند به آشوب جدیدی در منطقه منتهی شود. تلاش‌های وی از حمایت نزدیک مسکو و بلگراد برخوردار است. صربستان به‌هر‌حال متحد تاریخی روسیه است و زمینی حاصلخیز برای عملیات نفوذ پوتین به‌شمار می‌رود.

در‌حالی‌که اکثر رهبران اروپایی تمهیداتی را علیه کرملین دنبال کرده‌اند، رئیس‌جمهوری صربستان این‌گونه نبوده و از تجاوز حکومت روسیه به خاک اوکراین حمایت کرده است. او از پیوستن به رژیم تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه خودداری کرد. همچنین یک توافق گازی پرمنفعت با مسکو منعقد کرد، حتی با وجود اینکه بقیه کشورهای اروپایی تلاش می‌کنند خود را از صادرات انرژی روسیه رها کنند. با وجود اینکه حکومت رئیس‌جمهوری صربستان به فرسایش دموکراسی صربستان و افزایش نگرانی‌ها درباره آزادی مطبوعات منجر شد، او به پروپاگاندای دولتی روسیه اجازه داد در صربستان فعالیت داشته باشد. ‌عثمانی رفتارهای وویچیچ را رفتارهای خودکامه‌ای می‌داند که نباید با آن مماشات کرد. فراتر از داعیه ارضی صربستان در کوزوو، او به دخالت بلگراد در بی‌ثباتی در بوسنی و همچنین به تلاش‌های ادعایی خواست کرملین برای دامن‌زدن به کودتایی در مونته‌نگرو در سال ۲۰۱۶ برای جلوگیری از پیوستن این کشور به ناتو اشاره دارد.‌ صربستان برخلاف روسیه نامزد عضویت در اتحادیه اروپاست و موقعیت پیچیده‌تری را در اروپا به خود اختصاص می‌دهد؛ اما ژئوپلیتیک جدید ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین، وویچیچ را منزوی کرده است.

کوزوو اما می‌داند به کدام سمت می‌خواهد برود، هرچند راه پیچیده‌ای پیش‌رو دارد. سازمان ملل، کوزوو را به رسمیت نشناخته و وتوی روسیه در شورای امنیت همچنان یک مانع اصلی در این مسیر است، همچنین بخش قابل‌توجهی از جامعه بین‌الملل از جمله پنج کشور عضو اتحادیه اروپا هنوز کوزوو را به‌عنوان یک کشور مستقل به رسمیت نشناخته‌اند.

در این میان، اتحادیه اروپا پیش‌تر در سال جاری روند اعطای نامزدی به اوکراین در این اتحادیه را سرعت بخشید که نشان از تحسین این قاره از مبارزات کی‌یف علیه مسکو دارد. برخی منتقدان در غرب بالکان نگران‌اند که این مسئله، پیشنهاد عضویت کشورهایشان را بیش از پیش به تأخیر بیندازد‌ اما عثمانی این‌گونه نمی‌اندیشد. او می‌گوید: برای مدت‌های طولانی، ما خستگی ناشی از گسترش اتحادیه اروپا را احساس کردیم و شنیدیم. صراحتی که اتحادیه اروپا نسبت به اوکراین نشان داده، جریان را به‌گونه‌ای تغییر داده است که اتحادیه اروپا در‌نهایت فرایند گسترش را یک فرایند ژئواستراتژیک می‌بیند به‌جای آنکه آن را فرایندی بوروکراتیک تلقی کند.