تنش بر سر جنگنده‌ها

برنامه بلندپروازانه اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، برای خرید جنگنده‌های مدرن اف-35 آمریکایی نگرانی‌هایی را در این کشور برانگیخته و یادآور تنش‌هایی شده که در سال‌های اخیر ایالات متحده و ترکیه بر سر این جنگنده‌ها داشتند. شولتس در یادداشتی برای نشریه «فارن‌افرز» برنامه‌های دولتش برای خرید جنگنده‌های آمریکایی اف-۳۵ را تأیید کرد که بخشی از برنامه تقویت ارتش این کشور است. شولتس نوشت آلمان به تعهدات خود در این زمینه در ناتو از‌ جمله خرید جنگنده‌های اف-۳۵ با قابلیت دوگانه ادامه می‌دهد. قابلیت دوگانه به جنگنده‌هایی اطلاق می‌شود که می‌توانند موشک‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای را حمل کنند. برلین پیش از این در ماه مارس از خرید ۳۵ جنگنده ساخت کارخانه لاکهید‌مارتین به همراه ۱۵ یوروفایتر برای جایگزینی بخشی از ناوگان قدیمی جنگنده‌های تورنادو خبر داده بود.

آلمان برای چندین دهه با جت‌های جنگنده قدیمی‌تر «تورنادو» در برنامه بازدارندگی هسته‌ای ناتو مشارکت داشته است. این جنگنده‌ها در پایگاه هوایی بوشل در ایالت راینلاند- فالتز در غرب کشور مستقر هستند. تورنادوها قرار است با جت‌های رادارگریز مدرن‌تر اف-۳۵ جایگزین شوند؛ زیرا دولت بر اساس آنچه شولتس در پی تهاجم به اوکراین آن را «نقطه عطف تاریخ» نامیده است، عمل می‌کند.

اما جت‌های جدید گران‌قیمت ظاهرا باعث نگرانی‌هایی نیز شده است. طبق نامه محرمانه‌ای خطاب به کمیته بودجه پارلمان، وزارت دفاع آلمان نگرانی‌هایی را درباره «تأخیر و هزینه‌های اضافی» احتمالی برای این خرید حدود ۱۰ میلیارد یورویی مطرح کرده است.

منابع پارلمانی به خبرگزاری فرانسه گفتند که قرار است نشست اضطراری پارلمان با حضور اعضای کمیته بودجه متعلق به سه حزب ائتلافی دولت در وزارت دفاع برگزار شود. کمیسیون باید در ۱۴ دسامبر نخستین بخش از بودجه این پروژه را تصویب کند. خبرگزاری فرانسه طبق سندی که از سوی وزارت دارایی بر اساس ارزیابی‌های وزارت دفاع برای کمیسیون تهیه شده، این خبر را اعلام کرده است. طبق این سند، تردیدهایی درباره تکمیل پروژه تا سال ۲۰۲۶ و آغاز تحویل جنگنده‌ها در پایگاه هوایی بوشل که قرار است میزبان آنها باشد، وجود دارد. ارزیابی‌ها اعلام می‌کند که برنامه فعلی «بسیار جاه‌طلبانه» است. علاوه بر این، الزامات امنیتی تحمیل‌شده از سوی ایالات متحده پیچیده است که می‌تواند تأخیرها و هزینه‌ها را بیشتر کند.

طبق این سند، همچنین این خطر وجود دارد که مجوزهای عملیات پروازی اف-۳۵ در آلمان به دلیل نداشتن مدارک لازم، به‌موقع دریافت نشود. این به آن معناست که پروازها فقط با محدودیت انجام می‌شود. در این سند، به عوامل دیگری مانند تورم، نوسانات نرخ مبادله دلار و یورو و افزایش هزینه‌های تولید اشاره شده است.

روزنامه ‌«بیلد» هم در گزارشی خبر داد آلمان که صد میلیارد یورو بودجه ویژه برای هزینه‌های دفاعی اختصاص می‌دهد، در خرید جنگنده‌های اف-35 با مشکل مواجه است. بر اساس سند ارسالی از وزارت دفاع آلمان به کمیته بودجه مجلس فدرال‌‌، اعلام شده است که احتمال تأخیر و تحمیل هزینه‌های اضافی در خرید هواپیما به ارزش 9.9 میلیارد یورو وجود دارد. در این سند آمده است که این خطر وجود دارد که گواهینامه ملی برای عملیات پروازی به‌موقع دریافت نشود و عملیات پرواز تنها با محدودیت‌هایی آغاز شود.

در این گزارش آمده است که مشخص نیست نیروهای مسلح آلمان تا سال 2026 فرودگاه نظامی شهر بوشل واقع در بوندِسوِر را به‌موقع برای جت‌های اف-35 تغییر خواهند داد یا خیر؛ به همین دلیل گفته شد که احتمالا در تاریخ تحویل مشکلاتی به میان خواهد آمد یا هزینه اضافه‌ای در پی خواهد داشت. در خبرها تأکید شد که این وضعیت خشم نمایندگان پارلمان آلمان را نیز برانگیخته است. آندریاس شوارتز، سیاست‌مدار حزب سوسیال‌دموکرات که با کریستین لامبرشت، وزیر دفاع کشور، همراه است، در بیانیه‌ای انتقادی اعلام کرد: «این غیرقابل‌قبول است که مجلس به‌تازگی از این مسائل مطلع شده باشد. من منتظر بیانیه جامع وزارتخانه درباره نحوه برنامه‌ریزی برای مهار خطرات هستم. آنها فقط سعی می‌کنند در اینجا از مسئولیت دوری کنند».

بحث بر سر خرید جنگنده‌های اف-35 در آلمان در حالی بالا گرفته که در ترکیه نیز رسانه‌های این کشور خبر داده‌اند آنکارا تصمیم دارد ۴۰ فروند جنگنده «اف-۱۶» و کیت برای ارتقای ۸۰ هواپیمای جنگی در ناوگان فعلی خود خریداری کند. برخی گزارش‌های خبری حکایت از آن دارند که آمریکا در حال بررسی درخواست ترکیه برای خرید جنگنده‌های «اف-۱۶» پس از لغو قرارداد خرید جنگنده‌های پیشرفته‌تر «اف-۳۵» است. آمریکا پس از تصمیم ترکیه برای خرید سامانه موشکی «اس-۴۰۰» روسیه، فروش جنگنده‌های «اف-۳۵» به آنکارا را لغو کرد.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، گفته بود آنکارا می‌خواهد با استفاده از ۱.۴ میلیارد دلاری که برای قرارداد لغو‌شده «اف-۳۵» اختصاص داده، هواپیماهای ارزان‌تر «اف-‌۱۶» را خریداری کند. اما یکی از مقام‌های آمریکایی گفت هرگونه سفارش احتمالی جنگنده «اف-۱۶» را هم می‌توان به همان دلیلی که باعث لغو فروش جنگنده «اف-۳۵» شد، رد کرد.

برخی کارشناسان نظامی از سامانه موشکی «اس-۴۰۰» روسیه که برای ردیابی و سرنگونی هواپیماهای مهاجم استفاده می‌شود، به‌عنوان تهدیدی برای کشورهای عضو ناتو یاد می‌کنند. این کشورهای عضو ناتو استفاده از جنگنده تهاجمی «اف-۳۵» را در برنامه دفاعی‌ خود گنجانده‌اند. در همین راستا، مقام‌های مسئول در بخش دفاعی آمریکا در آنکارا با همتایان ترکیه‌ای خود برای حل مسائل باقی‌مانده درباره پروژه فروش و ساخت جنگنده «اف-۳۵» دیدار کردند.

لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا نیز با خلوصی آکار، همتای ترکیه‌ای خود گفت‌وگو کرد و در بیانیه‌ای گفت پنتاگون «نیازهای مدرن‌سازی نظامی ترکیه» را به رسمیت می‌شناسد. با وجود این، برخی صاحب‌نظران سیاسی بر این نظر هستند که درخواست خرید جنگنده «اف-۱۶» زمانی می‌تواند محل بحث قرار گیرد که جو بایدن با اردوغان به توافق برسد.

ترکیه در سال ۲۰۰۲ به چندین متحد دیگرش در ناتو پیوست که با خرید جنگنده «اف-۳۵» موافقت کرده بودند و پنج سال بعد برای مشارکت در تولید این جنگنده، به توافق رسیدند. اما زمانی که آمریکا خود را برای تحویل دو هواپیما از صد هواپیمای سفارش داده‌شده از سوی ترکیه آماده می‌کرد، آنکارا در سال ۲۰۱۷ از تصمیمش برای خرید تجهیزات دفاعی از روسیه خبر داد.

یک هفته پس از آنکه وزارت دفاع ترکیه اولین قطعات سامانه موشکی «اس-۴۰۰» را در جولای ۲۰۱۹ دریافت کرد، واشنگتن از لغو قرارداد فروش جنگنده «اف-۳۵» به ترکیه خبر داد. مقامات آمریکایی گفتند استقرار سامانه موشکی «اس-۴۰۰» در ترکیه به روس‌ها به‌عنوان «دشمن اصلی ناتو» اجازه می‌دهد تا اطلاعاتی درباره قابلیت‌های رادارگریزی حیاتی جنگنده «اف-۳۵» جمع‌آوری کنند.

الن لرد، معاون وزیر دفاع وقت آمریکا گفت: «ترکیه نمی‌تواند سکوی اطلاعاتی روسیه را در نزدیکی محل ساخت، تعمیر و نگهداری پروژه «اف-۳۵» ایجاد کند». پنج ماه بعد، واشنگتن تحریم‌هایی را علیه مسئول واردات فناوری دفاعی ترکیه به دلیل نقض تحریم‌های آمریکا علیه روسیه وضع کرد.

آیکان اردمیر، رئیس برنامه ترکیه در اندیشکده بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، بر این نظر است که آنکارا برای مدرن‌کردن ناوگان قدیمی نیروی هوایی خود به جنگنده‌های مدرن نیاز دارد. ازهمین‌رو او در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه گفت‌ موضوع جنگنده‌های

 «اف-۱۶» همچنان برای ترکیه مهم است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، درباره موضوع فروش جنگنده‌های «اف-‌۱۶» گفته بود که اگر این موضوع از سوی آمریکا رد شود، کشورش می‌تواند برای خرید جنگنده‌ها به روسیه مراجعه کند. با‌این‌حال مشخص نیست‌ آیا این سخن آقای اردوغان تأثیری روی واشنگتن خواهد داشت یا خیر.

وندی شرمن، معاون وزیر خارجه آمریکا، ابتدای ماه اکتبر پس از گفت‌وگوی رجب طیب اردوغان با ولادیمیر پوتین، رؤسای جمهور ترکیه و روسیه، گفت که کشورش در هر سطح و فرصتی از ترکیه خواسته است تا از خرید تجهیزات نظامی اضافی روسی خودداری کند.

مخالفت  در  کنگره

در هر حال، هرگونه فروش تجهیزات نظامی آمریکایی باید از سوی کنگره این کشور تأیید شود؛ جایی که احساسات ضد ترکیه به دلیل سابقه اردوغان در زمینه حقوق بشر قوی است. منتقدان، دولت رجب طیب اردوغان را به نقض آزادی بیان و حقوق شهروندان ترکیه متهم می‌کنند؛ اتهامی که آنکارا آن را قویا رد می‌کند. گروهی متشکل از ۱۱ قانون‌گذار در کنگره آمریکا با تکرار دلایلی که منجر به لغو فروش جنگنده‌های «اف-۳۵» به ترکیه شد، در نامه‌ای به رئیس‌جمهور و وزیر خارجه آمریکا، با هرگونه فروش جنگنده «اف-۱۶» هم به این کشور مخالفت کردند. آنها گفتند: «ما نمی‌توانیم امنیت ملی خود را با ارسال هواپیماهای ساخت آمریکا به یک متحد پیمانی که همچنان مانند یک دشمن رفتار می‌کند، به خطر بیندازیم». برخی صاحب‌نظران سیاسی بر این نظر هستند که اردوغان از سوی جو بایدن و ولادیمیر پوتین، رؤسای جمهور آمریکا و روسیه تحت فشار است.

طرح مشترک ایتالیا، بریتانیا  و  ژاپن

در همین حال، بریتانیا و ایتالیا، دیگر قدرت‌های اروپایی قصد دارند با مشارکت ژاپن توافقی را برای توسعه مشترک یک جت جنگنده پیشرفته جدید اعلام کنند. بر اساس گزارش رویترز، این طرح برای رم، توکیو و لندن نشان‌دهنده اوج روابط دفاعی نزدیک‌تر است که به نوبه خود به بریتانیا در آسیا نقش امنیتی بیشتری می‌دهد و شرکای امنیتی جدیدی را برای ژاپن ایجاد می‌کند که در نهایت می‌تواند به مقابله با قدرت نظامی رو‌به‌رشد چین کمک کند. این نخستین بار است که ژاپن با کشورهایی فراتر از ایالات متحده آمریکا در یک پروژه بزرگ تجهیزات دفاعی همکاری می‌کند. به گفته منابع مطلع رویترز، این اطلاعیه، قبل از اینکه ژاپن استراتژی جدید امنیت ملی و طرح تدارکات نظامی خود را در اواسط دسامبر منتشر کند، اعلام خواهد شد. افزایش تسلیحات نظامی می‌تواند بودجه دفاعی این کشور را در پنج سال آینده دو برابر کند و به حدود پنج درصد تولید ناخالص داخلی برساند تا هزینه تسلیحات جدید از‌جمله موشک‌های دوربرد را که برای بازدارندگی چین طراحی شده‌اند، پرداخت کند. مذاکرات بین ژاپن، بریتانیا و ایتالیا درباره جت جنگنده جدید که از سوی بی‌ای‌یی سیستمز (BAE Systems) و صنایع سنگین میتسوبیشی رهبری خواهد شد، در سال آینده ادامه خواهد یافت تا جزئیات پروژه بررسی شود.