یک سفر ضدایرانی

شرق: آنتونی بلینکن شامگاه دوشنبه به وقت تهران وارد اسرائیل شد. اگرچه طبق اخبار دستور‌کارهای متعددی برای این سفر رئیس دستگاه سیاست خارجی آمریکا مطرح شده است، اما آن‌گونه که به نظر می‌رسد مهم‌ترین موضوع به ایران بازمی‌گردد. در همین رابطه وزیر امور خارجه ایالات متحده گفت در دیدارهای خود با مقامات اسرائیل درباره ایران رایزنی‌های لازم را انجام داده است. آنتونی بلینکن با انتشار پیام‌هایی در حساب کاربری خود در توییتر از دیدارهایش با نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور اسرائیل خبر داد. وی در این پیام‌ها با مفید‌خواندن رایزنی‌هایش با مقامات صهیونیستی نوشت در این دیدارها درباره ایران و موضوعات امنیتی منطقه گفت‌وگو کرده است. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل نیز روز دوشنبه در توییتی نوشت: «ما در حال همکاری با آمریکا برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای و گسترش حلقه صلح هستیم. سیاست ما این بوده که هر‌چه در توان اسرائیل است برای جلوگیری از توسعه تسلیحات هسته‌ای توسط ایران انجام دهیم و سیاست‌مان همچنان همین باقی مانده است». وزیر دفاع اسرائیل هم در اظهاراتی، سفر وزیر امور خارجه آمریکا به قدس اشغالی را دربردارنده «پیام واضحی» در زمینه مسائل مربوط به ایران تلقی کرد. به گزارش روزنامه تایمز اسرائیل، یوآف گالانت حضور آنتونی بلینکن را مؤید این می‌داند که واشنگتن و تل‌آویو در قبال آنچه از آن به‌عنوان تهدید تهران یاد کرده است، در کنار هم هستند. طبق بیانیه وزارت دفاع اسرائیل، گالانت در دیدارش با بلینکن به او گفته که «سفر شما در دوره‌ای مهم انجام شده است و این پیام واضح را به دشمنان و شرکایمان در منطقه می‌فرستد که آمریکا و اسرائیل در ضرورت رویارویی با ایران و هرکس دیگری که صلح و ثبات را تهدید می‌کند، متحد هستند». گالانت در ادامه مواضع ضدایرانی خود تأکید کرد: «ما وقتی می‌گوییم ایران نباید به سلاح اتمی دست پیدا کند و تجاوزات ایران را تحمل نخواهیم کرد، یک‌صدا هستیم». طبق این بیانیه، گالانت همچنین با تمرکز بر موضوع ایران و نیروهای نیابتی آن در لبنان و سوریه، به بلینکن توضیحاتی ارائه داده است. این سفر، دیدار و رایزنی‌ها تنها به فاصله 48 ساعت پس از حمله شنبه‌شب به یکی از تأسیسات وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران در اصفهان صورت گرفته است. در تازه‌ترین خبر درباره این اتفاق، نورنیور (رسانه نزدیک به دبیر شورای عالی امنیت ملی)؛ روز گذشته (سه‌شنبه) خبر داد که بررسی فنی بقایای یکی از ریز‌پرنده‌هایی که در جریان حمله به یک مجتمع کارگاهی وزارت دفاع در اصفهان از سوی یگان‌های پدافندی سرنگون شد، اطلاعات ذی‌قیمتی را در اختیار نهادهای امنیتی قرار داده است. این رسانه عنوان کرد از طریق آنالیز اجزای بدنه، موتورها، منبع تغذیه و سیستم ناوبری این ریزپرنده و تطبیق آن با نمونه‌های موجود، سازنده آن دقیقا مشخص شده و سرنخ‌های مهمی را آشکار کرده است. هر‌چند نامی از این کشور سازنده و طراح حمله برده نشد، اما نورنیوز نوشت اطلاعات رسیده حاکی از آن است که به‌ دلیل تسلط فنی بخش‌های ذی‌ربط و همچنین استقرار سامانه‌های الکترونیکی پیشرفته در مراکزی که احتمال اقدامات خرابکارانه مشابه در آنها وجود دارد، احتمال موفقیت حملاتی از این دست به حداقل ممکن رسیده است.

تا به اینجای کار ایالات متحده، اسرائیل و اوکراین سه متهم اصلی انجام این حمله هستند. این در حالی است که آمریکا در یک واکنش رسانه‌ای و دیپلماتیک عملا پای خود را از این حمله بیرون کشید و همه تقصیرها را گردن اسرائیل انداخت. در این زمینه روزنامه وال‌استریت ژورنال روز یکشنبه نوشت مقام‌های آمریکا ضمن رد دخالت این کشور در حمله پهپادی (ناموفق) به یکی از کارگاه‌های وزارت دفاع در اصفهان، گفته‌اند اسرائیل مسئول این عملیات بوده است. وب‌سایت روزنامه وال‌استریت ژورنال افزود: «این نخستین عملیات نظامی اسرائیل در دوره کابینه جدید راست‌گرای افراطی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر این رژیم، علیه ایران است». این روزنامه به نقل از مقام‌های آمریکا نوشت هدف این حمله، محدود و مهارکردن توان هسته‌ای و نظامی ایران بوده است. وال‌استریت ژورنال به نقل از مقام‌های آمریکا و افراد آگاه از این عملیات افزود: «مقام‌های اسرائیل و آمریکا راه‌های تازه را برای مبارزه با فعالیت‌های ایران شامل تعمیق همکاری نظامی آن با روسیه بررسی می‌کنند». به نوشته این روزنامه، این کارخانه مهمات‌سازی در کنار یک مرکز پژوهش فضایی قرار داشته که واشنگتن آن را به علت همکاری با برنامه موشکی بالستیک ایران تحریم کرده بود. البته تا‌‌کنون اسرائیل از اظهارنظر در‌این‌باره خودداری کرده است. به موازات حمله به یکی از تأسیسات وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران در اصفهان، شبکه لبنانی المیادین به نقل از منابع خود اعلام کرد سه کامیون ایرانی حامل آرد و برنج در مرزهای سوریه مورد حمله قرار گرفتند. برخی منابع، پهپادهای آمریکایی را عامل این حمله اعلام کرده‌اند و برخی نیز آن را به اسرائیل ربط می‌دهند.

بازی بایدن با برگه فشار نتانیاهو

با وجود آنکه «شرق» در گزارش دیروز خود به پارامتر بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی در سایه شکل‌گیری، تداوم و تشدید موج اعتراض‌ها و اعتصابات علیه بنیامین نتانیاهو و به دنبال آن ناکارآمدی وی و کابینه‌اش در عرصه سیاست خارجی پرداخت، اما در این شرایط شکننده‌ای که نخست‌وزیر اسرائیل با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، آیا می‌توان نتانیاهو را کاملا خلع سلاح تصور کرد؟ محمود سیف‌زاده پاسخ این سؤال «شرق» را «نه» می‌داند؛ چرا‌که از نگاه او اگرچه اکنون تنها با گذشت حدود ۵۰ روز از عمر کابینه نتانیاهو شاهد برگزاری اعتراضات گسترده در سرزمین‌های اشغالی موسوم به شنبه‌های اعتراضی در چهار هفته متوالی هستیم و به زعم او وضعیت برای نخست‌وزیر آن‌قدر پیچیده شده که در کمتر از دو ماه مجبور به برکناری یکی از وزرای خود (آریه درعی، رئیس حزب شاس و وزیر امور داخلی و بهداشت) شده است، اما تحلیلگر حوزه سیاست خارجی معتقد است با وجود این چالش‌ها نتانیاهو در تلاش است بازی را به زمین ایران بکشاند. از نگاه سیف‌زاده سیاست خارجی ایران هم با وضعیت مشابهی مواجه است و اکنون دیپلماسی ایرانی با مشکلاتی دست‌به‌گریبان شده که بر توان چانه‌زنی تهران اثر گذاشته است. این تحلیلگر حوزه بین‌الملل به نکته مهم‌تری هم اشاره می‌کند و آن تفاوت شرایط تهران و تل‌آویو است. از این منظر، کارشناس مسائل غرب آسیا یادآور می‌شود که تهران با موضوع تحریم و همچنین فشار غربی‌ها روبه‌رو است، درحالی‌که نتانیاهو حامیانی دارد که اعمال او را نادیده می‌گیرند. به همین دلیل اسرائیل در شرایطی قرار دارد که غربی‌ها چشم‌بسته از او حمایت می‌کنند، اما بهرام فلاحی دیگر کارشناس و مفسر تحولات خاورمیانه نگاه دیگری را به تحلیل‌های سیف‌زاده اضافه می‌کند و به «شرق» از بحران امنیتی در سرزمین‌های اشغالی می‌گوید. از این زاویه، فلاحی تأکید دارد که چون اکنون دایره ناامنی‌ها به‌‌ویژه در هفته‌های اخیر به واسطه انجام سلسله عملیات استشهادی در سرزمین‌های اشغالی به قدری شکننده شده است که دو چهره رادیکال کابینه تندروی نتانیاهو (اسموتریج و بن گویر) به دنبال مسلح‌کردن تمام شهرک‌نشینان هستند، احتمالا فضای امنیتی در اسرائیل به یک نقطه «غیرقابل مدیریت» رسیده است یا از دیدگاه این کارشناس در کوتاه‌مدت خواهد رسید. با توجه به نکته یادشده، این تحلیلگر مسائل خاورمیانه اعتقاد دارد: «اگر نهایتا این فضای غیرقابل کنترل و غیرقابل مدیریت امنیتی در سرزمین‌های اشغالی شکل بگیرد، کابینه نتانیاهو عملا توان انجام هیچ کاری را در هیچ زمینه اقتصادی، سیاسی، دیپلماتیک و... ندارد، چه برسد به آنکه بخواهد تقابل با ایران را در بستر تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی پیش ببرد». در صورتی که فلاحی در یک قیاس بر این باور است که ایران با چنین چالش امنیتی مواجه نیست. مجموعه این شرایط و ضعف‌ها حکایت از آن دارد که ایران و اسرائیل در دوره نخست‌وزیری بنیامین نتانیاهو به یک نقطه عطف در تقابل رسیده‌اند. اما ایالات متحده آمریکا در این تنش چه نقشی را ایفا می‌کند و به دنبال اجرای چه سناریویی خواهد بود؟ سؤالی است که بهرام فلاحی، پاسخش را از دو زاویه نظامی - امنیتی و دیپلماتیک می‌دهد. از منظر نخست، این کارشناس مسائل منطقه به برگزاری بزرگ‌ترین رزمایش انجام‌شده بین آمریکا و اسرائیل طی روزهای اخیر با هدف شبیه‌سازی حمله به مراکز نظامی و هسته‌ای ایران اشاره می‌کند که از دید او می‌تواند به تحریک تل‌آویو از جانب واشنگتن در شکل‌گیری اقداماتی علیه ایران منجر شود اما فلاحی در حوزه دیپلماتیک به تلاش ایالات متحده برای استفاده از برگ برنده فشار اسرائیل به ایران با روی‌کار‌آمدن کابینه بنیامین نتانیاهو اشاره دارد؛ کما اینکه از دیدگاه این مفسر مسائل غرب آسیا سفر جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، ویلیام برنز، رئیس سی‌‌آی‌ای و همچنین آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا به اسرائیل و دیدارش با مقامات کابینه نتانیاهو حکایت از آن دارد که بایدن به دنبال مهندسی فضایی سیاست خارجی علیه تهران با استفاده از همه برگه‌های فشار است. محمود سیف‌زاده هم گزاره فلاحی را تأیید می‌کند و در تشریح و تبیین بیشتر آن به «شرق» می‌گوید که «کابینه بایدن اکنون یک پروژه چندبُعدی را در قبال ایران در پیش گرفته است، از فشار به چین برای به محدودکردن یا توقف کامل فروش نفت ایران تا رایزنی با مقامات اروپایی، کانادایی، استرالیایی و... برای اجرای تحریم‌های بیشتر و به‌ویژه قراردادن سپاه در لیست گروه‌های تروریستی و در کنار آن کنترل و مدیریت اسرائیل در مسیر ریل‌گذاری‌شده واشنگتن؛» البته این تحلیلگر مسائل خاورمیانه برخلاف آنچه فلاحی اشاره کرد موضوع همکاری‌های نظامی و امنیتی بین اسرائیل و آمریکا را به‌ویژه در کابینه جدید نتانیاهو پارامتر جدی برای رقم‌زدن اتفاقی در قالب حمله به ایران نمی‌داند، چراکه سیف‌زاده تأکید دارد که نه خود اسرائیل و نه آمریکا و هیچ کشوری به دنبال جنگ با ایران نبوده و نخواهند بود. اما در عین حال، هم سیف‌زاده و هم فلاحی احتمال تکرار و تداوم برخی عملیات‌های خرابکارانه علیه تأسیسات هسته‌ای و نظامی ایران را دور از ذهن نمی‌دانند.

 کی‌یف، یار کمکی واشنگتن، تل‌آویو یا هر دو؟

اگرچه بعد از ساقط‌شدن هواپیمای مسافربری اوکراینی روابط ایران و اوکراین دستخوش برخی حواشی شد، اما حمله روسیه به اوکراین، عملا یک نقطه عطف در مناسبات تهران و کی‌یف بود تا جایی که زلنسکی روابط خود با ایران را به سطح کاردار تنزل داد. ادعای همکاری‌های نظامی، دفاعی و امنیتی مسکو و تهران در این جنگ و ارسال پهپاد و دیگر تسلیحات ایرانی به روسیه روابط دوجانبه (تهران - کی‌یف) را به مرز قطع کامل برده است. در این میان بازشدن پای اوکراین به حمله شنبه‌شب به یکی از تأسیسات وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران در اصفهان و احضار کاردار اوکراین به وزارت امور خارجه ایران می‌تواند کاتالیزوری بر این مهم (قطع روابط) باشد. «میخائیلو پودولیاک»، مشاور ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، در توییتی از «حساب پس‌دادن» در برابر اوکراین سخن گفته و با اشاره به «انفجار شبانه در ایران»، آن را مربوط به «محل تولید پهپاد و موشک» عنوان کرده و نوشته «اوکراین به شما هشدار داد». البته در آن سو یک منبع مطلع هم در گفت‌وگو با نورنیوز نیز عنوان کرد که پذیرش تلویحی نقش اوکراین در حمله به مجتمع کارگاهی وزارت دفاع در اصفهان توسط مشاور زلنسکی اعترافی مسئولیت‌آور است و تأکید اوکراین بر تهدید امنیت ملی ایران می‌تواند زمینه‌ساز بررسی تغییر مواضع ایران در قبال جنگ اوکراین و اتخاذ رویکردی جدید و متناسب با رفتار کی‌یف باشد. با‌این‌حال افزون بر پودولیاک، «یوری ایهنات»، سخنگوی نیروی هوایی اوکراین نیز مدعی شده انفجارهای ایران «پیامد» سیاست تهران در حمایت از روسیه است. این مواضع حکایت از آن دارد که اوکراین اکنون به شکل جدی در جبهه آمریکا و به‌خصوص اسرائیل علیه امنیت و منافع ایران قرار گرفته است. اما این یار کمکی چه نقشی را ایفا می‌کند و در زمینه پیشبرد سیاست ضدایرانی تا کجا پیش خواهد رفت؟ سؤالی است که امید نعیمی در پاسخش به تحولات اروپا بعد از جنگ اوکراین ورود می‌کند و پیرو آن اعتقاد دارد که حدود یک سال است که فضای امنیتی در کل قاره سبز به شکل مستقیمی از جنگ اوکراین تأثیر گرفته است. به همین دلیل غرب هم به دنبال استفاده از برگه فشار اوکراین به ایران و همچنین روسیه است. در این میان، مفسر حوزه اروپا به این نکته هم اشاره دارد که شخص زلنسکی چون از سیاست خارجی مستقلی برخوردار نیست و عملا جنگ اوکراین هم توسط ناتو با محوریت لندن و واشنگتن مدیریت می‌شود باعث شده است کی‌یف یک تکه از پازل فشار به تهران باشد. با این خوانش، نعیمی در ادامه تحلیل خود به «شرق» اعتقاد دارد اگر موضوع ادعایی مبنی بر دخالت ایران در جنگ اوکراین قبل‌تر مدیریت می‌شد یا برخی حواشی مانند مسائل پهپادی حل‌وفصل شده بود، نه‌تنها این موضع‌گیری مخرب مشاور زلنسکی علیه تهران و نیز حمایت از اوکراین از سیاست‌های ضدایرانی آمریکا و اسرائیل پیش نمی‌آمد، بلکه حتی پارلمان اروپا هم در قطع‌نامه اخیر خود به بند قراردادن سپاه در لیست گروه‌های تروریستی رأی نمی‌داد. به همین دلیل کارشناس مسائل بین‌الملل، تداوم جنگ اوکراین و قرارگرفتن کی‌یف در مسیر و جریان ضد ایرانی را دو عامل مهمی می‌داند که مناسب‌ترین فضا را برای جو بایدن ایجاد کرده است که پروژه فشار بر ایران را به شکل جدی پیش ببرد. هرچند به باور این تحلیلگر، تداوم اختلافات پادمانی بین ایران و آژانس هم موضوع دیگری است که می‌تواند به واشنگتن و تل‌آویو کمک کند، اما مهم‌ترین سرفصل به باور نعیمی همان جنگ اوکراین و سایه سنگین آن بر منافع و امنیت ملی ایران است.