آنچه باید درباره حق اولیه برای داشتن شناسنامه بدانیم
شناسنامه حق هر فردی
اتباع خارجی از هر کشوری که باشند، بعد از کسب اقامت و حضور چند‌ساله در ایران و با داشتن شرایط لازم، می‌توانند تابعیت ایران را کسب و سند تابعیت ایرانی دریافت کنند که در اصطلاح عامیانه از آن به شناسنامه یاد میشود، اما واژه درست آن سند تابعیت است. واضح است زمانی که هر شخصی به کشور دیگری مهاجرت می‌کند، درصدد دریافت تابعیت آن کشور است تا از تمام حقوق و مزایای آن کشور بهره‌مند شود.
شرق: اتباع خارجی از هر کشوری که باشند، بعد از کسب اقامت و حضور چند‌ساله در ایران و با داشتن شرایط لازم، می‌توانند تابعیت ایران را کسب و سند تابعیت ایرانی دریافت کنند که در اصطلاح عامیانه از آن به شناسنامه یاد میشود، اما واژه درست آن سند تابعیت است. واضح است زمانی که هر شخصی به کشور دیگری مهاجرت می‌کند، درصدد دریافت تابعیت آن کشور است تا از تمام حقوق و مزایای آن کشور بهره‌مند شود. حال اتباع افغانستانی، عراقی و هر کشور خارجی دیگری که در ایران زندگی میکنند یا قصد مهاجرت به ایران را دارند، برای زندگی راحت‌تر نیاز به کسب تابعیت ایران دارند؛ زیرا در برخی مواقع به علت نداشتن تابعیت، افراد از حقوق اولیه و ساده‌ای محروم می‌شوند. برای مثال گواهینامه رانندگی که برای اتباع خارجی در ایران ممکن نیست، مگر در شرایطی خاص.
بنابراین نداشتن تابعیت ایران برای اتباع محدودیت‌هایی را نیز ایجاد می‌کند و مهم‌ترین آن برای کودکان اتباع در هنگام مدرسه رفتن است که با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند. نکته دیگر در رابطه با اهمیت تابعیت ایران برای اتباع خارجی، بحث سند مالکیت است که برای اموال غیرمنقول (خانه، زمین و مغازه) امکان‌پذیر نیست و تنها با سند عادی و قول‌نامه می‌توانند ملکی را خریداری کنند. البته توجه داشته باشید که با وجود اینکه بدون داشتن تابعیت امکان اخذ گواهینامه نیست، اما اتباع می‌توانند خودرو را که یک مال منقول است، خریداری کنند.
گرفتن شناسنامه ایرانی برای اتباع خارجی یا به طور کلی اسنادی که به طور مستقیم به تابعیت مربوط هستند، در اصطلاح «سند تابعیت» می‌گویند و برای کسانی که تابعیت ایران را تحصیل میکنند، صادر میشود.
حال بر اساس این سند از سوی اداره ثبت احوال برای دارنده سند تابعیت، اوراق سجلی و شناسنامه صادر میشود که این اسناد، اسنادی هستند که توسط وزارت امور خارجه یا با تأیید وزارت از سوی ثبت احوال تنظیم می‌شوند. همچنین اسنادی وجود دارند که بدون مداخله وزارت امور خارجه توسط ثبت احوال تنظیم می‌شوند. برگ ولادت، شناسنامه و کارت شناسایی از این قبیل اسناد هستند.
این اسناد (برگ ولادت، گواهی فوت، شناسنامه و کارت شناسایی) اسناد رسمی هستند و تا زمانی که توسط رأی دادگاه یا تصمیم هیئت حل اختلاف تصحیح یا ابطال نشده‌اند، به قوت خود باقی می‌مانند.
شرایط گرفتن شناسنامه ایرانی برای اتباع خارجی به شرح زیر است:
الف) اشخاص متقاضی اهلیت قانونی داشته باشند؛ یعنی به 18 سال تمام رسیده باشند.
ب) اشخاصی که درخواست تابعیت ایران را میکنند، باید فراری از خدمت نظامی نباشند.
ج) اتباع خارجی (افغانستانی، عراقی و…) برای اینکه بخواهند به تابعیت ایران درآیند باید پنج سال اعم از متوالی یا متناوب در ایران ساکن بوده باشند.
د) واجد شرایط بودن از لحاظ اخلاقی؛ مانند آنکه در هیچ مملکتی به جنحه مهم یا جنایت غیر‌سیاسی محکوم نشده باشند (جرم سیاسی مانع کسب تابعیت و اخذ شناسنامه ایرانی نیست).
علاوه بر مواردی که ذکر شد، اشخاصی که قصد گرفتن شناسنامه ایرانی را دارند، باید تمکن مالی نیز داشته باشند. به عبارتی وسایل کافی برای معیشت داشته باشند تا هزینه اضافی بر جامعه تحمیل نشود و همچنین داشتن هنر، حرفه، صنعت یا سرمایه مالی امتیاز محسوب میشود.
شرایط چهارگانه گرفتن شناسنامه ایرانی برای اتباع خارجی که گفته شد، شرایط کلی هستند، اما یک‌سری استثنائات نیز برای گرفتن شناسنامه ایرانی برای اتباع خارجی وجود دارد که به شرح زیر است:
1- اشخاصی که در خارج از ایران اقامت دارند ولی به خدمت برای دولت ایران مشغول هستند؛ اقامت این اشخاص در خارج، از تاریخ اشتغال به خدمت، در حکم اقامت در خاک ایران است (قسمت پایانی ماده 979 قانون مدنی).
2_ کسانی که به امور عام‌المنفعه ایران خدمت یا مساعدت شایانی کرده باشند.
3_ کسانی که دارای مقامات عالی علمی هستند.
4_ کسانی که دارای همسر ایرانی هستند و از همسر ایرانی خود صاحب فرزند باشند.
گرفتن شناسنامه برای اتباع افغانی (و کلیه اتباع خارجی) یا اخذ کارت ملی برای اتباع افغانی مطابق قانون ایران مراحلی دارد که باید طی شود و این مراحل گاهی آن‌قدر سخت میشود که بدون حضور وکیل متخصص امور اتباع نمی‌توانید کار را پیش ببرید. حال کسی که بخواهد تابعیت ایران را تحصیل کند، باید درخواست خود را مستقیما به وزارت امور خارجه ارائه دهد و به وسیله فرمانداری و استانداری درخواست خود را به وزارت خارجه ارسال کند.
این درخواست یا مستقیم است یا غیرمستقیم به وسیله فرمانداران و استانداران که مدارک زیر باید ضمیمه هر درخواست باشد:
1_ تصدیق اسناد هویت تقاضاکننده که درصدد تحصیل تابعیت ایران است.
2_ تأییدیه کلانتری محل که در آن ذکر شده باشد متقاضی پنج سال است که متوالی یا متناوب در ایران اقامت داشته است.
3_ تصدیق عدم سوء‌سابقه متقاضی دریافت شناسنامه (اعم از ارتکاب جنحه و جنایت و یا عدم فرار از خدمت نظامی).
4_ تصدیقی مبنی بر اینکه درخواست‌کننده تابعیت دارای وسایل معیشت کافی است یا سرمایه مادی دارد که زندگی خود را تأمین کند.
پس از ارائه این درخواست به وزارت امور خارجه و تکمیل مدارک، مقام صلاحیت‌دار اعطای انواع تابعیت، باید آن را با کمال دقت ملاحظه کند. سپس قبول یا رد نهایی آن را که در اختیار هیئت دولت قرار داده است، به هیئت دولت پیشنهاد می‌کند و هیئت دولت در رد و قبول آن مختار است.
بنابراین ارائه درخواست تابعیت، حقی برای فرد تبعه ایجاد نمی‌کند و در صورتی که درخواست مزبور مورد تصویب هیئت دولت قرار گیرد، اقدام به صدور «سند تابعیت» میشود.
اتباع خارجی که پدر یا مادر ایرانی ندارند، نمی‌توانند شناسنامه ایرانی دریافت کنند. بنابراین دو حالت جهت دریافت شناسنامه ایرانی برای اتباع خارجی وجود دارد که مادر یا پدر ایرانی داشته باشند.
مدارک لازم جهت گرفتن شناسنامه ایرانی برای اتباع خارجی توسط پدر ایرانی مواردی به این شرح است: اصل شناسنامه پدر و مادر، گواهی ولادت صادره توسط پزشک یا ماما، فیش بانکی طبق تعرفه‌های جاری، حضور پدر یا جد پدری، مدارک لازم جهت گرفتن شناسنامه ایرانی برای اتباع خارجی، توسط مادر ایرانی، گواهی ولادت در ایران، پروانه زناشویی والدین، کپی شناسنامه و کارت ملی مادر، کپی مدارک شناسایی پدر، تکمیل فرم‌های پرسشنامه متقاضیان، حتی اگر پدر فوت کرده باشد یا والدین طلاق گرفته باشند، گواهی فوت و حکم طلاق الزامی است.
اتباع خارجی که پدر یا مادر ایرانی ندارند به هیچ عنوان نمی‌توانند شناسنامه ایرانی دریافت کنند، اما با داشتن یکی از والدین ایرانی شرایط تغییر می‌کند.
بنا بر وجود سیستم خون که تابعیتی ذاتی است که فرزند ذاتا آن را دریافت می‌کند، پدر با در دست داشتن مدارک لازم که در بالا توضیح داده شد، می‌تواند به اداره ثبت احوال مراجعه و برای فرزند خود شناسنامه ایرانی دریافت کند.
برخلاف گذشته که این مادران نمی‌توانستند برای کودکان خود شناسنامه ایرانی دریافت کنند، به‌تازگی قانونی جهت حمایت مادران ایرانی تصویب شد که طبق آن، مادران ایرانی که همسر خارجی دارند می‌توانند با مراجعه به سامانه اینترنتی اداره کل اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور به نشانی bafia.ir و تکمیل مراحل ثبت‌نام، درخواست خود را مبنی بر صدور شناسنامه ایرانی برای فرزندان خود ثبت کنند و اگر فرزند مادر ایرانی بالای 18 سال داشته باشد، تمام این مراحل را خود شخصا می‌تواند انجام دهد. وکیلی که در حیطه اتباع فعالیت می‌کند و حرفه تخصصی‌اش کسب سند تابعیت برای اتباع خارجی است، بسیار راحت‌تر از یک شخص عادی مراحل کسب تابعیت را به پیش می‌برد و در زمان کمتری به نتیجه می‌رسد؛ در نتیجه حضور یک وکیل در این مراحل بسیار مؤثر خواهد بود.
