فقدان فرهنگ‌سازی و چالش‌های زیست‌محیطی که موجب افزایش بی‌رویه در مصرف سوخت می‌شود
سرما و نگرانی‌های تکراری برای کمبود انرژی
همه ما قطع‌شدن برق در تابستان و تعطیلی ادارات و مدارس برخی نقاط در زمستان سال گذشته را به دلیل کمبود گاز، به خاطر داریم. شاید عجیب باشد، با اینکه ایران جزء پنج کشور برتر دارنده ذخایر نفت و گاز است، باز هم با کمبود انرژی مواجه شده است؟
مهسا کسنوی: همه ما قطع‌شدن برق در تابستان و تعطیلی ادارات و مدارس برخی نقاط در زمستان سال گذشته را به دلیل کمبود گاز، به خاطر داریم. شاید عجیب باشد، با اینکه ایران جزء پنج کشور برتر دارنده ذخایر نفت و گاز است، باز هم با کمبود انرژی مواجه شده است؟
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، امسال نیز به دلیل تقاضای بالا، در زمستان باز هم دچار کمبود انرژی خواهیم بود و تنها راه عبور از این بحران مصرف بهینه، فرهنگ‌سازی و جایگزینی انرژی‌های پاک به جای سوخت‌های فسیلی است.
انرژی و حیات بشر
حیات تمام فعالیت‌های بشر وابسته به انرژی است و انسان برای انجام هرکاری احتیاج به انرژی دارد. در این بین می‌توان گفت انرژی الکتریکی به دلیل تأثیرات مخرب کمتر بر محیط زیست، بسیار حائز اهمیت است و مهم‌ترین حامل انرژی است. انرژی از دو منبع تأمین می‌شود؛ منابع تجدیدپذیر که اصطلاحا به آنها انرژی پاک گفته می‌شود مثل انرژی باد و خورشیدی و منابع تجدیدناپذیر مثل سوخت‌های فسیلی. منابع تجدیدناپذیر بزرگ‌ترین صدمه را به محیط زیست می‌زنند، بنابراین بشر برای ادامه بقای خود در کره زمین مجبور است به سمت انرژی‌های پاک حرکت کند.
2050 و جایگزینی اجباری انرژی پاک
طبق اهداف جهانی و برنامه‌ریزی سازمان بین‌المللی انرژی باید گذار از سوخت‌های فسیلی به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر صورت گیرد و تا سال 2030 سهم انرژی‌های تجدیدپذیر به 30 درصد و تا پایان سال 2050 این سهم به 70 درصد برسد و در نهایت سبد انرژی دنیا در دست انرژی‌های تجدیدپذیر باشد.
دکتر سپهر پژوهشگر حوزه انرژی و محیط زیست در ارتباط با جایگزینی انرژی پاک با سوخت‌های فسیلی می‌گوید: «وقتی یک پروتکل جهانی باشد شما مجبور هستید به سمت این قوانین حرکت کنید. ممکن است بعضی کشورها به دلیل داشتن منابع انرژی فسیلی حرکت کندتری داشته باشند اما امکان ندارد بتوان از قوانین بین‌المللی تبعیت نکرد».
ناترازی انرژی و قطعی برق و گاز
ایران دومین دارنده ذخایر گازی، سومین دارنده منابع نفتی و جزء پنج کشور برتر دنیا از لحاظ منابع سوخت‌های فسیلی است. اما کشور ما در سال گذشته به‌عنوان پرمصرف‌‌ترین کشور دنیا نیز شناخته شده است.
دکتر سپهر در ارتباط با این موضوع می‌گوید: «در حقیقت ما دچار ناترازی انرژی هستیم. درست است منابع زیادی داریم اما تولید جواب‌گوی مصرف نیست. بیشترین متقاضیان و مصرف‌کننده‌ها در ساختمان و مصارف خانگی و صنعت هستند و دولت سعی کرده این ناترازی انرژی را با طرح‌های اجباری و تشویقی و نهایتا قطع برق و گاز در این دو حوزه بهبود ببخشد».
این کارشناس حوزه انرژی ادامه می‌دهد: «صرفهجویی باید هم در بخش عرضه و هم در بخش تقاضا صورت بگیرد. اما چون بخش عرضه انرژی، عمدا دولتی است، متأسفانه سیاست‌های بخش عرضه تغییر نکرده و بیشترین سخت‌گیری در بخش تقاضاست؛ یعنی فقط از مصرف‌کننده، خواسته شده مصرف را کم کند. این در حالی است که در سایر کشورها بخش عرضه خصوصی است و برای تولید باکیفیت انرژی، رقابت وجود دارد و راهکارهای مصرف بهینه در این حوزه نیز اعمال می‌شود».
صرفهجویی با خرید لوازم کم‌مصرف
به نظر می‌رسد اولین راهکاری که به ذهن دولتمردان رسیده، بالابردن قیمت انرژی برای مصرف‌کننده است. این روش می‌تواند یکی از راهکارهای بازدارنده باشد اما راهکارهایی چون استفاده از دستگاه‌هایی که رده انرژی بالاتری دارند، می‌تواند روش مناسب‌تری باشد. سپهر، کارشناس این حوزه، معتقد است که طرح‌های تشویقی برای خرید لوازم کم‌مصرف و دارای رده انرژی بالا به صرفهجویی کمک شایانی خواهد کرد. همچنین حرکت سریع‌تر به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر و جایگزینی آنها در کنترل مصرف بسیار مؤثر خواهد بود.
کابوس دوساله واردات انرژی
یکی از پارامترهای قدرت کشورها، امنیت انرژی است. هرچه وابستگی یک کشور به واردات انرژی کمتر باشد، امنیت آن بیشتر است. یکی از دلایل وابستگی اروپا به روسیه، نیاز به واردات انرژی است. به گفته برخی کارشناسان، ایران با وجود داشتن منابع و ذخایر بالا، احتمالا در دو سال آینده مجبور به واردکردن انرژی خواهد بود.
سپهر، پژوهشگر حوزه انرژی می‌گوید: «طبق برنامه سوم توسعه کشور، باید شاهد کاهش شدت انرژی می‌بودیم اما امروز ایران بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی در جهان است. کارشناسان از 15، 20 سال قبل پیش‌بینی کرده بودند و هشدار دادند که دچار ناترازی انرژی خواهیم بود. اما دولتمردان توجهی نکردند». او ادامه می‌دهد: «متأسفانه الان در وضعیت بحران قرار داریم و کشور در یکی دو سال آینده، با وجود بالاترین منابع گاز، مجبور به واردات منابع گازی خواهد بود».
نبود بستر مناسب برای فرهنگ‌سازی
وضعیت مصرف انرژی در کشور نشان می‌دهد که فرهنگ‌سازی در این زمینه چندان مؤثر نبوده است. یک فعال حوزه انرژی در این باره می‌گوید: «فرهنگ‌سازی در حوزه مصرف انرژی متناسب با نسل‌ها نبوده و این سیاست‌ها مربوط به اواخر دهه‌های 70 و 80 است؛ بنابراین شاهد هیچ تغییری در صرفهجویی در حوزه صنعت و ساختمان نیستیم».
دکتر فولادیان، جامعه‌شناس، معتقد است برای فرهنگ‌سازی در مصرف انرژی بستر لازم در کشور آماده نیست و در این باره می‌گوید: «وقتی لوازم با مصرف بالا در اختیار مردم است و لوازمی با رده مصرف پایین‌تر و باکیفیت‌تر در اختیار مردم نیست، نمی‌توان توقع داشت جامعه در مصرف انرژی صرفهجویی کند. برای مثال وقتی ناوگان حمل‌ونقل فرسوده است، مصرف بنزین نیز بالا می‌رود. همچنین در قدم اول برای هر سیاست‌گذاری در جامعه، باید مردم به سیاست‌گذاران اعتماد کنند که در جامعه ما این اعتماد وجود ندارد».
دکتر فولادیان ضمن تأکید بر ضرورت برگشت اعتماد مردم به دولتمردان، ادامه می‌دهد: «اگر شخصی انرژی کمتری مصرف کند چه طرح تشویقی‌ای جز پرداخت هزینه کمتر دریافت می‌کند؟ اما اگر بتوان کنشگران را در صادرات انرژی سهیم کرد، به این شکل که در صورت مصرف کمتر از میانگین سالانه، به فرد سهمی از صادرات انرژی داده شود، شاهد مصرف بهینه‌تر در سطح جامعه خواهیم بود».
محیط زیست و انرژی
محیط زیست و انرژی با یکدیگر پیوند خورده‌اند. می‌توان گفت محیط زیست تحت تأثیر انرژی است. برای همین است که قوانین مصرف انرژی روزبه‌روز سختگیرانه‌تر می‌شود و تمام تلاش سازمان‌های محیط‌زیستی در راستای گذار به سمت انرژی‌های پاک است.
«ردپای کربن» اصطلاحی است که برای میزان انتشار کربن (یکی از گازهای گلخانه‌ای است که از سوخت‌های فسیلی انتشار می‌یابد) استفاده می‌شود.
ایران در کنار آمریکا و چین به دلیل مصرف بیش از اندازه از سوخت‌های فسیلی جزء 10 کشور اول با ردپای کربن بالاست.
زمستان دشوار در راه است؟
سپهر، کارشناس حوزه انرژی و محیط زیست، در ارتباط با قطعی گاز و تأمین انرژی در زمستان امسال می‌گوید: «به دلیل ناترازی انرژی، قطعا امسال نیز با مشکلات تأمین گاز مواجه خواهیم بود و ناترازی انرژی در فصل سرد را خواهیم داشت. در تابستان امسال نیز در بخش تأمین برق این مشکل را داشتیم که با تعطیلی بخش صنعت، برق بخش خانگی جبران شد». او ادامه می‌دهد: «راهکار فوری و سریع برای برون‌رفت از این بحران وجود ندارد، کارشناسان قبلا این وضعیت را هشدار داده بودند».
قانون رفع موانع تولید
طبق قانون رفع موانع تولید، دولت از سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی مبرا شده است، دیگر نیروگاه نمی‌سازد و صنایع و ساختمان باید انرژی مصرفی خودشان را (بیش از یک مگابایت) تولید کنند. روش‌های تأمین انرژی برای صنایع، با دادن تسهیلات برای تولید انرژی خورشیدی، خرید انرژی توسط مصرف‌کننده‌های پرمصرف از مصرف‌کننده‌های کم‌مصرف و روش‌های تشویقی متفاوت است.
بخش خانگی؛ بزرگ‌ترین مصرف‌کننده کشور
طبق ترازنامه انرژی، در سال 1399، کل منابع کشور دوهزار و 689 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده است که دوهزار و 151 میلیون بشکه نفت خام برای عرضه انرژی اولیه کشور ارائه شده که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر کمتر از یک درصد است. مصرف نهایی انرژی با هزار و 657 میلیون بشکه نفت خام مربوط به بخش‌های خانگی، تجاری، عمومی، صنعت و حمل‌ونقل و کشاورزی است. در این میان بخش خانگی با مصرف بیش از 50 درصد (584 میلیون بشکه نفت خام) بزرگ‌ترین بخش مصرف انرژی در کشور است.
