چند نکته درباره نقض حریم «مجموعه تاریخی-طبیعی کرفتو»
طی ماه‌های اخیر مسائلی درباره نقض حریم «مجموعه تاریخی-طبیعی کرفتو» در شمال استان کردستان در رسانه‌ها مطرح شد که بعضا از دقت کافی برخوردار نبود. بی‌توجهی به این موضوع بی‌شک خسارت‌هایی برای این اثر ثبت‌شده در فهرست میراث ملی به دنبال خواهد داشت.
سالار صالحیه، دانش‌آموخته دکترای باستان‌شناسی: طی ماه‌های اخیر مسائلی درباره نقض حریم «مجموعه تاریخی-طبیعی کرفتو» در شمال استان کردستان در رسانه‌ها مطرح شد که بعضا از دقت کافی برخوردار نبود. بی‌توجهی به این موضوع بی‌شک خسارت‌هایی برای این اثر ثبت‌شده در فهرست میراث ملی به دنبال خواهد داشت. به‌عنوان کسی که در سال‌های گذشته در زمینه باستان‌شناسی و میراث‌فرهنگی کشور فعالیت داشته‌ام و میراث مذکور را نیز می‌شناسم لازم دیدم نکاتی بنویسم.
۱. در باب اهمیت محوطه کرفتو همین بس که این محوطه بیش از هشت دهه پیش، یعنی در ۲۰ بهمن ۱۳۱۸ با شماره ثبت ۳۳۰ آن‌قدر ارزش‌های میراثی چشمگیر داشته که به فهرست میراث ملی کشور راه یافته است. در این مدت پژوهشگران ایرانی و غیر‌ایرانی بسیاری چه در حوزه میراث‌فرهنگی و چه در حوزه زمین‌شناسی و طبیعی به مطالعه آن پرداخته و مقالات متعددی منتشر کرده‌اند. از این مهم‌تر، کرفتو به سبب اهمیتی که در دل و خاطرات مردم داشته و دارد الهام‌بخش افسانه‌ها (برد خیاط) و شعرهای زیادی بوده و به ادبیات عامه راه یافته است. برای نمونه، غزل معروف «قلای کرفتو» از شاعر نامی ماموسا ئاسو (محمدسعید نجاری) گویای اهمیت و جایگاه این اثر طبیعی و تاریخی در خاطرات مردم است و بر جنبه نوستالژیک و فُسوسانگی آن تأکید دارد.
۲. درباره جانمایی «سازه بوجاری» که موجب نقض حریم این اثر خواهد شد دقت کافی نشده است. با توجه به تصاویر و توضیحات منتشرشده، کارشناسان میراث‌فرهنگی آ.غ در رسانه‌ها جانمایی محل ایجاد سازه بوجاری چند ایراد اساسی و فنی دارد. از جمله: الف) اگر این سازه در «عرصه» محوطه کرفتو هم واقع نشده نباشد، قطعا در حریم حفاظتی آن واقع است. از این رو، دستورالعمل و ضوابط و مقررات حفاظتی عمومی حرایم که شش مورد است رعایت نشده‌اند. در نتیجه، هم به حریم حفاظتی، هم به حریم منظری و هم به حریم زیست‌محیطی محوطه کرفتو تعرض آشکار و عمدی شده است. اگر هم این سازه در داخل عرصه اثر باشد که مصیبت عظمایی است؛ ب) راه‌اندازی این کارگاه نیاز به زیرساخت‌هایی ازجمله آب و برق و امثالهم دارد. همه این موارد نیاز به گودبرداری دارند؛ به‌ویژه برای نصب قیف دستگاه بوجاری حداقل نیاز به سه متر گودبرداری است؛ ج) با ایجاد این سازه برای دسترسی به آن نیاز مبرم به ایجاد، توسعه یا تعریض جاده و به‌تبع آن استفاده و تردد ماشین‌آلات سنگین و نیمه‌سنگین و دستگاه‌هایی است که لرزش ایجاد می‌کنند و همه این موارد جزء ممنوعات حریم حفاظتی این محوطه تاریخی-طبیعی است. فعلا به ذکر همین موارد بسنده می‌کنیم.
۳. نامه امضاشده از سوی نمایندگی میراث شهرستان تکاب چند مشکل دارد:
الف) می‌دانیم وجود نمایندگی میراث‌فرهنگی در شهرستان‌ها صرفا به معنای رابط اداره‌کل استان مربوطه با دیگر ادارات شهرستان است؛ بنابراین، نمایندگی‌ها به سبب نداشتن کارشناس متخصص، توانایی پاسخ‌گویی و اظهارنظر در این زمینه‌ها را نداشته و ندارند و اظهارنظرها و تبع آن صدور مجوزها بر عهده استان‌های مربوطه است. از این رو، نامه امضاشده مورد بحث از سوی نمایندگی شهرستان از اساس خلاف است و هرچه سریع‌تر می‌بایست باطل شود تا از مسیر درست، اصولی و کارشناسی خود بررسی شده و پیش رود و از ایجاد مسائل و مشکلات درازدامن در آینده پیشگیری شود.
ب) در نامه امضاشده مذکور نام مسئول نمایندگی میراث‌فرهنگی شهرستان تکاب با شخص امضاکننده (از طرف!) متفاوت است! به کجا چنین شتابان و این‌همه تعجیل در صدور مجوز برای چیست؟!
ج) چنان‌که ذکر شد، به سبب نبود کارشناس متخصص در نمایندگی‌ها، قطعا هرگونه اظهارنظری می‌تواند با اشکال و اشتباه همراه باشد. این امر در نامه امضاشده مذکور نیز محرز است؛ زیرا، شخص بازدیدکننده، محوطه معروف کرفتو در بیخ گوشه سایت پلان سازه مزبور به چشمش نیامده یا درک نکرده است. این در حالی است که از هر شهروند تکابی نشانی محوطه و غار کرفتو را بپرسید، فورا با ذکر مسافت و دقیقه آنجا را معرفی می‌کند.
د) نمی‌دانم نمایندگیِ میراث‌فرهنگی تکاب چند سال است که راه‌اندازی شده و چند سال است این عزیزان امضاکننده مسئولیت نمایندگی را بر عهده دارند. آیا تخصص و تحصیلاتی هم در زمینه باستان‌شناسی و مرمت و دیگر زمینه‌های میراث‌فرهنگی دارند؟ این عزیزان باید بدانند جایی که آنها برای ساخت‌وساز اظهارنظر کرده‌اند فقط مجاورت و دهانه غار کرفتو نیست بلکه محوطه‌های شاخصی همچون کانی میکائیل، کول تاریکه و... وجود دارد. یک مجموعه حداقل ۵۰هکتاری در حریم حفاظتی «مجموعه تاریخی-طبیعی کرفتو» هست. اگر کارشناس متخصص این حوزه پس از بازدید میدانی اظهارنظر کرده بود طبعا می‌دانست که برخی از این محوطه‌ها طی دهه ۱۳۸۰ مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفته و نتایج آن تحقیقات نیز منتشر شده است. آیا این شتابزدگی برای امضاکننده نامه ساخت‌وساز در حریم حفاظتی یک مجموعه مهم تاریخی-طبیعی شک و شبهه ایجاد نمی‌کند؟
۴. دفاعیات نادرست امضاکننده نامه فاقد اعتبار است. اولا، در نامه غلط صادرشده مهلتی برای آن ذکر شده است؛ یعنی 18/02/1399. امضاکننده می‌بایست به جای آن دفاعیات غلط و ناصواب می‌گفت که اعتبار نامه یک سال بوده و خود را از آن اشتباه فاحش که امروز ابعاد آن آشکار شده می‌رهانید. تعجیل در امضا و اظهارنظر شک و شبهه ایجاد کرده و دفاع ناصواب آن‌هم پس از پایان اعتبارنامه و اعتراض به این اظهارنظر شک و شبهه را به‌یقین تبدیل می‌کند. دوم، امضاکننده نه‌تنها به وظایف و اختیارات خود آشنا و تفهیم شده نیست بلکه با ضوابط ثبت اثر و حرایم هم ناآشناست. وقتی محوطه‌ای در سال ۱۳۱۸ خ. ثبت ملی شده، نخستین هدف از ثبت آن حفاظت است. درنتیجه، ضوابط حفاظتی اثر باید به‌طور کامل رعایت شود. متأسفانه امضاکننده نامه برای توجیه اشتباه خود فرافکنی کرده و در بند ۵ جوابیه‌اش در فضای مجازی با بی‌مسئولیتی می‌نویسد: در زمان صدور نامه یک‌ساله مشروط، پرونده‌ای با عنوان ثبت جهانی غار کرفتو مطرح نشده بود! او توجه ندارد که ثبت جهانی یک روند و پروسه است؛ به‌علاوه، مگر حفاظت از میراث‌مان به‌خاطر ثبت جهانی است؟ این اثر ۸۴ سال قبل ثبت ملّی شده که در آن زمان اصلا تشکیلات ثبت جهانی وجود نداشت. از آن موقع تحت حفاظت بوده و تا امروز سالم مانده. در سالیان اخیر هم تحت حفاظت «پایگاه پژوهشی کرفتو» بوده و پایگاه کرفتو تا حد امکان به‌درستی به وظایف خود عمل کرده است.
۵. جناب آقای برازنده، مالک طرح کارگاه بوجاری هم بهتر هست بدانند هرچند این‌گونه مشکلات و سردواندن‌ها و سردرگمی‌ها بی‌شک آزاردهنده است؛ اما توصیه‌ای هم برای چنین مواردی دارم. برای پیشگیری از سردرگمی‌ها و مشکلات آتی همچون این مشکل، بهتر است مالکان اجازه بدهند مسائل فنی و تخصصی را کارشناسان هر حوزه‌ای بررسی کنند. تهیه فیلم و ارائه توضیحات رسانه‌ای الزاما به حل موضوع کمک نمی‌کند، بلکه فقط دیدگاه یک‌سو را بازتاب می‌دهد و نهایتا می‌تواند به تشویش اذهان و پیچیدگی موضوع نیز منتهی شود. در استان‌ها و نیز در ستاد وزارتخانه میراث‌فرهنگی و گردشگری، نهادی به نام «اداره کل ثبت و حرایم آثار تاریخی و طبیعی» با بودجه مشخص و نیروی متخصص وجود دارد تا به این مسائل رسیدگی کنند. امیدواریم نهاد مذکور با سرعت و دقت بیشتر رسیدگی به این‌گونه مسائل را مورد توجه قرار دهد.
سرانجام، با توجه به اشتباه صورت گرفته، پیشنهاد می‌شود هرچه سریع‌تر دیوار بلوکی برچیده شود و ضرر و زیان آقای برازنده توسط میراث‌فرهنگی ارومیه یا امضاکنندگان نامه جبران شود. این‌گونه، هم آثار تاریخی از دست‌درازی محفوظ می‌مانند و هم امور کارشناسی مسیر درست خود را طی می‌کند و جایگاه میراث به خاطر کم‌دانی و سهل‌انگاری امضاکنندگان خاطی متزلزل نمی‌شود.
