آینده زمین پس از کاپ 28
سازمان ملل به دنبال نجات اقلیم با طرح‌های بلندپروازانه
کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل (کاپ ۲۸) روز چهارشنبه ۲۲ آذر ۱۴۰۲ در دوبی به کار خود پایان داد. در پایان کشورها برای اولین‌بار نقشه راه «عبور از سوخت‌های فسیلی» را تصویب کردند. اما این توافق همچنان بخشی جدایی‌ناپذیر از یک درخواست طولانی‌مدت برای «حذف تدریجی» نفت، زغال‌سنگ و نفت‌گاز است.
کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل (کاپ ۲۸) روز چهارشنبه ۲۲ آذر ۱۴۰۲ در دوبی به کار خود پایان داد. در پایان کشورها برای اولین‌بار نقشه راه «عبور از سوخت‌های فسیلی» را تصویب کردند. اما این توافق همچنان بخشی جدایی‌ناپذیر از یک درخواست طولانی‌مدت برای «حذف تدریجی» نفت، زغال‌سنگ و نفت‌گاز است. آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، در واکنش به تصویب سند گفت: «ذکر نام عامل اصلی تغییر اقلیم در جهان -سوخت‌های فسیلی- پس از سال‌ها بحث درباره این موضوع برای اولین بار صورت گرفت. به کسانی که با اشاره واضح به حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی در متن کاپ 28 مخالف بودند، می‌خواهم بگویم که حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی خواه‌ناخواه اجتناب‌ناپذیر است. بیایید امیدوار باشیم که خیلی دیر نشود».
کاپ ۲۸ قرار بود روز سه‌شنبه ۲۱ آذر به پایان برسد، اما مذاکرات فشرده در مورد اینکه آیا نتیجه شامل فراخوانی برای «کاهش تدریجی» یا «حذف تدریجی» سوخت‌های فسیلی به عنوان گرمایش سیاره مانند نفت، گاز و زغال‌سنگ باشد، زمان کنفرانس را یک روز اضافه کرد. آقای گوترش در بیانیه پایانی خود گفت که محدود‌کردن گرمایش جهانی به 1.5 درجه سانتی‌گراد، یکی از اهداف کلیدی تعیین‌شده در توافق‌نامه پاریس -در کنفرانس کاپ ۲۱- در سال 2015 بود که «بدون حذف مرحله‌ای از تمام سوخت‌های فسیلی غیرممکن خواهد بود» و این مورد با ائتلاف رو به رشد و متنوع از کشورها اکنون رسمیت می‌یابد. مذاکره‌کنندگان همچنین در مورد تعهدات برای سه‌برابر‌کردن ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر و دو‌برابر‌شدن بهره‌وری انرژی تا سال 2030 توافق کردند و پیشرفت‌هایی در رابطه با سازگاری -ادپتیشن- و امور مالی داشتند، ازجمله عملیاتی‌کردن صندوق خسارات، حتی اگر تعهدات مالی بسیار محدود باشد. اما دبیر کل سازمان ملل متحد تأکید کرد برای برقراری عدالت اقلیمی برای کسانی که در خط مقدم بحران هستند، به چیزهای بیشتری نیاز است.
بسیاری از کشورهای آسیب‌پذیر در بدهی غرق می‌شوند و در خطر غرق‌شدن در دریاها هستند. زمان آن رسیده است که در امور مالی، از جمله برای سازگاری، جبران ضرر و زیان و اصلاح ساختار مالی بین‌المللی افزایش یابد. فرایند رسیدن به تصمیم جهانی برای کاهش تدریجی از ابتدا یک نبرد دشوار بود و به نظر می‌رسید در دوبی در آستانه شکست قرار دارد. تندترین بحث روی ذخیره‌سازی انرژی متمرکز بود. اجماع به‌دست‌آمده در امارات متحده عربی نشان‌دهنده دورشدن از سوخت‌های فسیلی در سامانه‌های انرژی است. همچنین ارجاعات واضحی به هدف 1.5 درجه سانتی‌گراد اقدام مبتنی بر علم، ازجمله در مشارکت‌های مشخص در سطح ملی (NDCs) ارائه می‌دهد که دور از انتظار بود. با‌این‌حال، زبان ضعیف متن از تغییر مهمی که برای تصحیح مسیر لازم است، جلوگیری می‌کند.
چندین موضوع حیاتی ازجمله هدف جهانی در مورد سازگاری با تصمیمات ضعیفی به پایان رسید که باعث می‌شود سؤالات بحث‌برانگیز -به‌ویژه نحوه تأمین مالی تلاش‌های سازگاری- به مرحله بعدی موکول شود. فراخوان ارائه وسایل مورد نیاز کشورهای درحالتوسعه برای کمک به دستیابی به اهداف اقلیمی بلندپروازانه و فزاینده، همچنان یک نقطه اصلی اختلاف بین کشورهای صنعتی و اقتصادهای نوظهور خواهد بود. اینکه چه کسی صدها میلیارد دلار برای سازگاری و اثرهای اجتناب‌ناپذیر آن پرداخت خواهد کرد، به همان اندازه بی‌پاسخ مانده است. با وجود موفقیت چشمگیر تأسیس و تأمین اولیه صندوق جدید ضرر و زیان، این موضوع همچنان پابرجاست.
دولت‌ها، به‌ویژه تولیدکنندگان عمده گازهای گلخانه‌ای، نیاز به توسعه
NDCهای بلندپروازانه‌تر و به‌روزرسانی راهبرد‌های بلندمدت خود دارند. مهم‌تر از همه، آنها باید سیاست‌ها و ابزارهای داخلی را طراحی و اجرا کنند که با جاه‌طلبی 1.5 درجه سانتی‌گراد هماهنگ باشد. این کار باید به گونه‌ای انجام شود که از رقابت در بازارهای فناوری سبز برای تسریع روند انتقال و در عین حال تقویت همکاری بین‌المللی استفاده شود.
برای پیشرفت در فضای چندجانبه اقلیمی، پرداختن به نگرانی‌های معتبر اقتصادهای کمتر پیشرفته مانند ایران که نگران کاهش روند توسعه خود هستند، ضروری است. پرداختن به موضوع برابری نیز برای جلوگیری از دو‌قطبی و تکه‌تکه‌شدن بیشتر که به نوبه خود تلاش‌ها برای تثبیت اقلیم را نیز تضعیف می‌کند، حیاتی است.
کاپ 28 شاهد تعهدات اولیه بیش از 700 میلیون دلار به صندوق ضرر و زیان بود. این واقعیت که کشورهای درحالتوسعه مایل بودند به صندوق کمک کنند و جلوی پیشرفت آن را نگیرند، شایان توجه است؛ اما این بودجه همچنان قطره‌ای در اقیانوس است. توفان آیدا زمانی که در سال 2019 موزامبیک را درنوردید، حدود دو میلیارد دلار خسارت وارد کرد و برآوردها برای تأمین مالی خسارت به چند صد میلیارد دلار در سال می‌رسد.
در مجموع، بیش از 85 میلیارد دلار در کاپ 28 تعهد شده است. بیشتر این تأمین مالی به سمت سازگاری که آفریقا و سایر مناطق درحالتوسعه برای چندین سال از آن حمایت کرده‌اند، صرف می‌شود. درواقع یک اولویت کلیدی در دستور کار اقلیمی آفریقا، توافق بر سر اهداف سازگاری برای هدف جهانی سازگاری بود. توافق‌نامه
کاپ 28 خواستار برنامه‌ریزی و اجرای دقیق تلاش‌های سازگاری تا سال 2030 و همچنین افزایش درخور توجه تأمین مالی سازگاری است؛ با‌این‌حال این توافق شامل اهداف خاصی درباره تأمین مالی سازگاری نمی‌شود.
آفریقا که 40 درصد از منابع انرژی تجدیدپذیر جهان را در خود جای داده است، می‌خواهد از این منابع ارزشمند برای تسریع مشارکت‌های استراتژیک برای انتقال عادلانه انرژی جهانی استفاده کند.
یک دستاورد مهم افزایش تعهدات مالی اقلیمی بود که نشان‌دهنده تعهد کلی جهانی است. صندوق زیان و خسارت راه‌اندازی‌شده در کاپ 27 در شرم‌الشیخ مصر در روز افتتاحیه کاپ 28 عملیاتی شد. این توافق تاریخی مبتنی بر توصیه‌هایی است که از طریق پنج نشست انتقالی در سال گذشته و اجماع کشورهای توسعه‌یافته و آلوده‌کننده در حمایت از جوامع آسیب‌پذیر برای مقابله با بحران اقلیمی و سوانح طبیعی شکل گرفته است. بلافاصله پس از این تصمیم، کشورهایی ازجمله فرانسه، آلمان، ایتالیا و امارات متحده عربی متعهد شدند بیش از 400 میلیون دلار به صندوق کمک کنند. در مقابل، ایالات متحده به دلیل کمک اندک 17.5 میلیون دلاری خود مورد انتقاد قرار گرفت. در مجموع، تا زمان انعقاد کاپ 28، بیش از 790 میلیون دلار به صندوق تعهد شده است.
کاپ 28 همچنین با بحث‌های شدیدی مشخص کرد که در نهایت درخواست‌هایی برای کاهش سوخت‌های فسیلی در اولین ذخیره‌سازی جهانی وجود دارد. با وجود دستاوردهای ستودنی آن، از نظر حذف سوخت‌های فسیلی، ناکافی و غیرجاه‌طلبانه است. آژانس بین‌المللی انرژی با ارزیابی تعهدات مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر، بهره‌وری انرژی و متان در کاپ 28 به این نتیجه رسیده است که تعهدات تاکنون جهان را در یک مسیر 1.5 درجه افزایش دما نگه نمی‌دارد.
تعهدات به ارزش 3.5 میلیارد دلار برای تکمیل منابع صندوق اقلیم سبز لازم است. تعهدات جدید بالغ بر 150 میلیون دلار برای صندوق کشورهای کمتر‌توسعه‌یافته (LDC) و صندوق ویژه تغییرات اقلیمی (SCCF) با افزایش 9 میلیارد دلاری سالانه توسط بانک جهانی برای تأمین مالی پروژه‌های مرتبط با اقلیم (2024 و 2025) انجام شد.
نزدیک به 120 کشور از اعلامیه اقلیم و بهداشت کاپ 28 امارات برای تسریع اقدامات برای محافظت از سلامت مردم در برابر تأثیرات رو به رشد آب‌و‌هوایی حمایت کردند. 130 کشور برای حمایت از امنیت غذایی و در عین حال مبارزه با تغییرات اقلیمی، اعلامیه کاپ 28 در مورد کشاورزی، غذا و اقلیم را امضا کرده‌اند. ضمنا تعهد جهانی خنک‌کننده توسط 66 کشور برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا 68 درصد از سطح امروز تأیید شد.
دور بعدی برنامه‌های اقدام ملی اقلیم -یا مشارکت‌های تعیین‌شده ملی- در سال 2025 برگزار می‌شود. زمانی که انتظار می‌رود کشورها به‌طور جدی اقدامات و تعهدات خود را تقویت کنند. آذربایجان به‌عنوان میزبان رسمی کاپ 29 (از 11 تا 22 نوامبر سال ۲۰۲۴) پس از دریافت حمایت کشورهای اروپای شرقی و پس از آنکه ارمنستان از پیشنهاد خود مبنی بر میزبانی کوتاه آمد، اعلام شد.
برزیل پیشنهاد میزبانی کاپ 30 را در آمازون در سال 2025 داده است. برخلاف تشویق‌های متعدد در داخل مجمع عمومی، همه هیئت‌ها از نتیجه مذاکرات اقلیم راضی نبودند. نمایندگان جامعه مدنی و فعالان اقلیمی و همچنین هیئت‌هایی از کشورهای درحالتوسعه جزیره‌ای کوچک به وضوح از نتیجه ناراضی بودند.
