ساختمان‌هایی با حداقل کارایی و حداکثر آلودگی

کیهان زرین‌نقش-عضو اتاق فکر استان اصفهان:‌ در دهه‌های اخیر، افزایش جمعیت جهانی و توسعه شهرها، نیاز به نوعی تفکر پایدار در استفاده از مصالح بومی و کم‌انرژی را برای ساخت‌وسازهای شهری و پروژه‌های عمرانی افزایش داده است. مقاله حاضر با محوریت استفاده از مصالح پایدار، به تأثیرگذاری انتخاب این نوع مصالح در زندگی روزمره مردم و همچنین در حفاظت از محیط زیست پرداخته و اطلاعاتی جهت انتخاب مصالح پایدار در ساختمان‌سازی ارائه می‌دهد. متأسفانه ساختمان‌هایی که امروز در کشور ساخته می‌شوند از حداقل سلامتی و کارایی و حداکثر ضایعات و آلودگی برخوردار هستند و این نه‌تنها مغایر با اصول ساختمان‌سازی پایدار (sustainable construction) است که به لحاظ اقتصادی نیز ساختمان را در مقایسه با سایر کشورها گران‌تر درمی‌آورد.

عدم استفاده از مصالح نوین از طرفی و اجرای سنتی ساختمان از طرف دیگر باعث هدررفت منابع، تخریب محیط زیست، آلودگی‌های بی‌حدوحصر، کاهش دوام و کیفیت ساختمان‌ها در کشور می‌شود. تهیه مصالح ساختمانی، انرژی بسیار زیادی را به خود اختصاص داده و منابع تجدیدناشدنی محیط زیست را به شدت تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. به حداقل رساندن مصرف منابع و استفاده از مصالح دوستدار محیط زیست و بازگشت‌پذیر از اصول مهم توسعه پایدار در ساختمان‌سازی است که علی‌رغم وجود نهادهای نظارتی به آن توجهی نمی‌شود. اولین و ساده‌ترین کاری که در این رابطه می‌توان انجام داد انتخاب مصالحی است که تا حد امکان از مواد سمی و تخریب‌کننده محیط زیست ساخته نشده باشد و از طرفی مصالح بومی منطقه‌ای باشد که در آن پروژه واقع شده است. به هر روی در جریان ساخت‌وسازهای رو به گسترش شهر، انتخاب مصالح تأثیر مستقیمی بر انرژی مصرفی، محیط زیست و سلامت انسان دارد. لازم به ذکر است که انتخاب مصالح با کارایی انرژی بالا به کاهش اثرات منفی بر محیط زیست کمک می‌کند و در عین حال بر سلامت انسان تأثیر مثبتی دارد. در ادامه به اهمیت این تأثیرات می‌پردازیم:

  تأثیر مصالح بر انرژی و محیط زیست: استفاده از مصالح پایدار در ساختمان‌سازی یکی از راهکارهای اصلی برای کاهش مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای است. مصالحی که در تولید آنها از انرژی کمتری استفاده می‌شود، به عنوان یک جواب مؤثر به چالش‌های محیط زیستی مطرح است. برای مثال، استفاده از سیمان کمتر در ساختمان به کاهش اثرات منفی آن بر محیط زیست و آلودگی هوا انجامیده و به تحقق اهداف پایداری کمک می‌کند. همچنین مصالحی که به حفظ و نگهداری انرژی تولیدشده در ساختمان کمک می‌کند و مصرف انرژی واحدها را بهبود می‌بخشد، می‌تواند جزء گزینه‌های مناسب زیست‌محیطی محسوب شود.

  سلامت انسان و مصالح پایدار: تأثیر مصالح بر سلامت انسان موضوع مهم دیگری است که در انتخاب مصالح باید مد نظر قرار گیرد. مصالحی که مواد مضر یا آلایند‌ه‌های سمی نداشته باشند، به حفظ سلامت افراد کمک می‌کند. برای مثال، استفاده از چوب با منشأ مدیریت‌شده، در ساختمان‌ها می‌تواند به عنوان یک جایگزین سالم برای دیگر مصالح مصرفی باشد. این اقدام می‌تواند به کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت هوای داخلی ساختمان‌ها کمک کند. همچنین استفاده از عایق‌های حاوی مواد بازیافتی نه تنها به بهبود عایق‌بندی ساختمان کمک می‌کند بلکه به کاهش مصرف انرژی نیز می‌انجامد.

آیا استفاده از مصالح دست دوم یا بازیافتی جایز است

مصالح پایدار الزاما مصالح نو محسوب نمی‌شوند. برخی از مصالح پایدار از مواد بازیافتی هستند که در چرخه تولید مجدد قرار گرفته‌اند. استفاده از این‌گونه مواد بازیافتی در تولید بتن، محوطه‌سازی و در فضاهای انتقالی و تأسیساتی توجیه دارد و علاوه بر کاهش مصرف مواد اولیه، به کاهش آلودگی هوا نیز کمک می‌کند. در این زمینه سازندگان مسکن در اغلب کشورهای توسعه‌یافته در حال بررسی، آزمایش و ساخت‌وساز با این‌گونه مواد و مصالح و همچنین انتقال دانش و تجربه خود با یکدیگر هستند.

نقش آگاهی عمومی

ترویج آگاهی در میان عموم مردم درباره اهمیت انتخاب مصالح پایدار و دوستدار محیط زیست امری اساسی است. اطلاع‌رسانی مناسب به افراد می‌تواند نقش مهمی در شناخت اثرات مثبت انتخاب درست مصالح بر سلامت و محیط زیست داشته باشد. از این رو، ترویج فرهنگ مصرف پایدار و آگاهی از انتخاب مؤثر در ساختمان‌سازی، مسئولیت اجتماعی هر فرد را تقویت می‌کند. در این خصوص علاوه بر سازمان‌های مرتبط با ساخت‌وساز، لازم است تا صداوسیما نیز همکاری کرده و به تولید و پخش برنامه‌های مرتبط با موضوع بپردازد.

چالش استفاده از مصالح پایدار در ایران

با وجود مزایای استفاده از مصالح پایدار، چالش‌هایی نیز وجود دارد. هزینه بالاتر تولید مصالح پایدار یکی از چالش‌های اصلی است که ممکن است برخی از سازندگان را از استفاده از این مصالح باز دارد. به‌خصوص که در ایران هزینه حامل‌های انرژی پایین است و انگیزه استفاده از مصالح پایدار و دوستدار محیط زیست را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در این راستا خواست مردم و حمایت دولت از تولید و به‌کارگماری مصالح پایدار نقش قدرتمندی دارد. تشویق به توسعه تکنولوژی‌ها و فرایندهای جدید با هدف کاهش هزینه تولید مصالح پایدار، یکی از راهکارهایی است که در این زمینه مطرح می‌شود.

راهکارهای انتخاب مواد و مصالح در ساختمان‌سازی پایدار

سؤال اصلی در اینجا این است که چگونه مواد و مصالح ساختمانی درست را انتخاب کنیم؟ در این رابطه باید همان کاری را انجام داد که پیشتازان ساختمان‌سازی‌های پایدار انجام می‌دهند. اول باید به درستی انتخاب این گونه مصالح باور داشت و سپس از مصالحی بهره برد که ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

1- مصالح بومی باشد و از منابع محلی تهیه شده باشد

2- تولید کارخانه‌ای و باکیفیت باشد

3- قابلیت به‌کارگیری مجدد یا بازیافت داشته باشد

4- بوم‌آورد و سازگار با محیط زیست باشد (منابع پایدار متریال)

5- با انرژی کمتری ساخته شده باشد

6- دارای استاندارد پایدار باشد

7- برای محیط زیست و انسان ضرر نداشته باشد

8- کارخانه تولیدکننده دارای سیستم کنترل کیفیت باشد

نتیجه‌گیری

در تحقیقی با عنوان «بررسی عوامل تأثیرگذار توسعه پایدار و پیشنهاد روش‌های اعمال آن در اجرای ساختمان» که روی سازندگان ساختمان انجام شده است نشان می‌دهد که اغلب سازندگان توجه ویژه، بایسته و شایسته‌ای درخصوص انتخاب و به‌کارگیری مصالح پایدار در ساختمان ندارند. به عنوان راهکار در این خصوص علاوه بر مسئله آموزش می‌توان به کمینه‌کردن استفاده از مواد و مصالح، بهره‌گرفتن بیشتر از آن،‌ بازیافت و استفاده مجدد، استفاده از متریال‌هایی که نیاز کمتری به تعمیر دارند و اجتناب از متریال‌هایی که برای محیط زیست و انسان ضرر دارند اشاره کرد. اهداف ساختمان‌سازی پایدار نیز همین است. استفاده از مصالح پایدار در ساختمان‌سازی، به عنوان یک راهکار علمی و مؤثر در کاهش اثرات منفی بر محیط زیست و سلامت انسان توصیه می‌شود. در این راستا انتخاب درست مصالح ساختمانی نه‌تنها به بهبود کارایی انرژی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر می‌شوند، بلکه به حفظ سلامت افراد و بهبود کیفیت ساختمان و محیط زیست نیز کمک شایانی می‌کنند.