کشف بزرگ کانت

شرق: «کانت، مختصر و مفید» نوشته والتر تسیگلر، کتاب اول مجموعه‌ای با نام «آشنایی با بزرگان اندیشه و فرهنگ» است که در نشر مهراندیش منتشر می‌شود. نویسنده کتاب‌های این مجموعه، والتر تسیگلر، در رشته فلسفه، تاریخ و سیاست تحصیل کرده‌ و همکاری‌های متعددی نیز با رسانه‌های مهم آلمانی‌زبان داشته است. او به دلیل شناخت خوبی که از طیف گسترده مخاطبان رسانه‌ها دارد، در کتاب‌های این مجموعه نیز کوشیده جهان فکری و فلسفی نویسندگان مختلف را به‌ گونه‌ای روان و ساده شرح دهد؛ به‌طوری‌که دچار ساده‌سازی مفاهیم هم نشود. در توضیحاتی که در ابتدای کتاب‌های این مجموعه آمده، به این نکته‌ اشاره شده که ساختار تمام کتاب‌های این مجموعه یکسان است. نویسنده کتاب در ابتدا خواننده را با «کشف بزرگ» متفکر مدنظر آشنا می‌کند و سپس به مهم‌ترین مؤلفه‌های ایده‌ها و آرای اصلی او می‌پردازد. کتاب‌ها همچنین در پی پاسخ به این پرسش هم هستند که ایده‌های هر نویسنده چقدر در وضعیت کنونی ما مؤثر و درخورتوجه‌اند. تسیگلر در ابتدای کتاب «کانت»، که با ترجمه رحمان افشاری به فارسی منتشر شده، نوشته که ‌می‌توان کانت را مهم‌ترین فیلسوف کل تاریخ دانست. کانت در قرن 18 دو کشف بزرگ کرد: از یک‌ سو امر مطلق را پی افکند که اعتباری جهانی یافت و از سویی دیگر نخستین فیلسوفی بود که موفق شد به این پرسش دیرین پاسخ دهد که شناخت در مغز ما چگونه حاصل می‌شود؟ تسیگلر همچنین در پاسخ به این پرسش که کشف کانت چه فایده‌ای برای امروز ما دارد، می‌گوید که فلسفه نقادی کانت چرخش بزرگی در تاریخ جهان بود و پیامدهای آن را تا امروز نیز می‌توان حس کرد: «می‌توان گفت که تاریخ جهان به دو دوره پیش و پس از کانت تقسیم شد. اگر جهان تا پیش از فلسفه نقادی کانت همچنان خام بود و متنوع‌ترین حوزه‌های معرفت و گوناگون‌ترین راه‌های دستیابی به آن را درهم می‌آمیخت؛ پس از کانت ورق برگشت و تقسیم‌بندی کاملا روشن و گریزناپذیر علم بر آن حاکم شد. کانت برای نخستین‌بار چهار حوزه بزرگ علم را تعریف و به‌دقت از هم جدا کرد. موفق شد یک‌ بار برای همیشه فلسفه را از الهیات جدا کند، برای ریاضیات و فیزیک دلیل موجه بیاورد و علاوه‌برآن سنگ بنای کل علوم نوین طبیعی را بگذارد». این دستاوردها البته خالی از هزینه هم نبود. جدایی فلسفه و الهیات را کلیسا هرگز بر کانت نبخشید و کانت متهم شد که الهیات را با نقد شناخت از اعتبار انداخته است و آن را به حیطه گمانه‌زنی و نظرورزی تبعید کرده است؛ اما از سوی دیگر امر مطلق کانت در طول دو قرن گذشته بسیار مورد توجه و نقد و بررسی قرار داشته است. تسیگلر می‌گوید کاربرد قاطعانه امر مطلق کانت هیچ‌گاه مانند امروز این‌همه اهمیت پیدا نکرده است. او می‌گوید حتی اینکه کشورهای صنعتی درباره کاهش آلاینده‌ها به تواق برسند و میلیاردها خانوار در آینده خود را به مدیریت پایدار منابع متعهد ببینند یا نه، بستگی تام و تمام دارد به این موضوع که آیا ما موفق می‌شویم اصول عملی فردی خود را به معنای کانتی آن با توجه به اقدامات کل بشر در نظر بگیریم یا نه.