بهانه‌جویی برای حقابه هیرمند
دستگاه دیپلماسی در مواجهه با مناقشه آبی هیرمند همواره رویکرد منفعلانه و سنتی داشته و در غالب اوقات برنامه‌ای برای اجرای دیپلماسی نوین نداشته و صرفا به مذاکره حقوقی اکتفا کرده است.
فرشید عابدی
دستگاه دیپلماسی در مواجهه با مناقشه آبی هیرمند همواره رویکرد منفعلانه و سنتی داشته و در غالب اوقات برنامه‌ای برای اجرای دیپلماسی نوین نداشته و صرفا به مذاکره حقوقی اکتفا کرده است.
بند کمال‌خان ابزار مورد‌نیاز هیئت‌حاکمه افغانستان برای مدیریت سیلاب‌های حوضه آبریز هیرمند را فراهم کرده، به همین خاطر ضرورت اجرای معاهده دلتا پس از سال ۱۴۰۰ از اهمیت زیادی برخوردار شده که در این زمینه ساختار دیپلماسی توفیقی نداشته و در زمین هیدروپلیتیکی افغانستان سرگردان بوده است. پیش از احداث بند کمال‌خان، سیلاب حوضه آبریز هیرمند وارد پایاب این حوضه یعنی سیستان می‌شد؛ بنابراین در سال‌های آبی نرمال و ترسالی معاهده دلتا خود‌به‌خود اجرا می‌شد. گروه طالبان از زمان تسلط بر افغانستان مدعی بودند که معاهده دلتا را به رسمیت می‌شناسند اما به بهانه خشک‌سالی و عدم بارش باران و گاه ایراد فنی دریچه‌های بند کمال‌خان، از اجرای معاهده دلتا شانه خالی کردند. رئیسی ۲۸ اردیبهشت در سفر به چابهار خطاب به حاکمان افغانستان عنوان کرد: می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم که این سخن بنده را مطلب عادی تلقی نکنند، بسیار جدی بگیرند. به مسئولان و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم که حق مردم و منطقه سیستان‌و‌بلوچستان را سریعا بدهند. بلافاصله سخنگوی سازمان فضایی ایران در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: سازمان فضایی ایران با استفاده از ماهواره خیام، رودخانه هیرمند را پایش کرده است. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که حکومت افغانستان در برخی نقاط با انحراف مسیر آب و ایجاد بندهای متعدد، مانع رسیدن آب به ایران شده است. آماده‌ایم داده‌های مربوطه را در اختیار وزارت امور خارجه قرار دهیم.
چندی پس از این توییت، تصاویر ماهواره‌ای خیام مبنی بر وجود حجم زیاد آب در پشت سد‌های کجکی و کمال‌خان منتشر شد و واکنش مقامات طالبان را برانگیخت. مقامات طالبان در چند اطلاعیه و سخنرانی بار دیگر ادعاهای خود مبنی بر وجود خشک‌سالی را تکرار کردند. طرف ایرانی طبق معاهده دلتا، بازدید از ایستگاه سنجش آب دهراوود و بررسی داده‌های آن را تقاضا کرد. طالبان به بهانه وجود نقض فنی در ایستگاه دهراوود، مردادماه امسال مصادف با پایان سال آبی و فصل زراعت با بازدید هیئت ایرانی از مسیر رودخانه هیرمند و ایستگاه دهراوود موافقت کردند. با توجه به اینکه آورد رودخانه در ماه مرداد اندک است، هیئت ایرانی پس از بازدید و بدون دریافت داده‌های آورد آب سایر ماه‌های سال آبی از ایستگاه دهراوود، وجود خشک‌سالی در افغانستان را تأیید کردند. دولت سیزدهم بازدید هیئت ایرانی از ایستگاه دهراوود را یک دستاورد خواند! مولوی امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان که سابقه تحصیل در زاهدان را دارد، چندی قبل در یک سخنرانی ضمن اعلام همدردی با مردم سیستان‌و‌بلوچستان به خاطر بحران آب، عنوان کرد که در افغانستان خشک‌سالی وجود دارد و دعا کنید که باران ببارد. در هفته گذشته ۲۴ ولایت افغانستان از جمله ولایت نیمروز شاهد بارش برف و باران بودند که منجر به روان‌آب و سیلاب در رودخانه هیرمند و فراه‌رود شد. به گفته منابع محلی سیلاب رودخانه هیرمند تا بالادست بند کمال‌خان رسیده است. مردم محلی هراس دارند که مشابه سال گذشته حجم زیادی از سیلاب هیرمند توسط سامانه انحرافی بند کمال‌خان منحرف و توسط کانال‌های انتقال و انحراف آب ترکو و قلعه افضل در راستای سیاست احیای ۴۹ هزار هکتار از اراضی گودزره منحرف شود. در‌حال‌حاضر بهانه خشک‌سالی و نبود آب از جانب طرف افغان وجود ندارد اما تا‌کنون شاهد موضع‌گیری از جانب ارکان مختلف ساختار دیپلماسی آب کشور نبودیم. آیا ایران دوباره در زمین هیدروپلیتیکی افغانستان بازی می‌خورد؟ آیا ایران توانسته استراتژی افغانستان را به‌درستی تعریف کند؟ در‌صورتی‌که بهانه‌هایی از قبیل وجود ایراد فنی دریچه‌های بند کمال‌خان از جانب طرف افغان مطرح شود، ایران از منافع اقتصادی حاصل از تجارت با افغانستان می‌گذرد تا از اهرم‌های فشار برای تأمین حقابه بهره ببرد؟
