یک قرن تلاش برای برابری

کلارا زتکین، سوسیالیست آلمانی کسی بود که ایده نام‌گذاری روز جهانی زنان را پیشنهاد کرد؛ روزی برای ادای احترام به جنبش حقوق زنان و کمک به دستیابی به حق رأی جهانی برای زنان و همچنین گرامیداشت اعتصاب کارگران پوشاک در ایالات متحده.

گرامیداشت مراسم روز زن در اوایل دهه 1900 آغاز شد. اما قصه مبارزات زنان برای دستیابی به برابری و مقابله با تبعیض، به‌ویژه در محیط کار به سال‌های پیش از آن باز‌می‌گردد؛ از سال ۱۸۵۷ میلادی که به دلیل شرایط کاری سخت، غیرانسانی و همچنین دستمزد کم، کارگران زن در نقاط مختلفی از اروپا و آمریکا دست به اعتراض و تظاهرات زدند؛ از‌جمله کارگران نساجی زن در یک کارخانه پوشاک در شهر شیکاگو که برای اعتراض به شرایط موجود اعتصاب کردند. صاحب کارخانه برای جلوگیری از اتحاد کارگران بخش‌های مختلف، آنها را در محل کارشان حبس کرد؛ اما کارخانه آتش گرفت و ۱۲۹ نفر از کارگران در آتش گرفتار شدند و سوختند. همین واقعه خاکستری زیر آتش بزرگ‌تری بود و سال‌ها بعد زنان در آمریکا و کشورهای مختلف اروپا در واکنش به تبعیض، استعمار کاری زنان و فشار علیه زنان در محیط کار برای گرامیداشت روز زن به خیابان‌ها آمدند.

چنانچه گفته شد، کلارا زتکین پیشنهاد نام‌گذاری روز جهانی زن را در سال ۱۹۱۰ در کنفرانس جهانی زنان کارگر در کپنهاگ مطرح کرد. در این کنفرانس صد زن از ۱۷ کشور جهان حضور داشتند که همگی به اتفاق آرا با پیشنهاد او با ایده «ترویج حقوق برابر، شامل حق رأی برای زنان» موافقت کردند. البته کلارا برای روز جهانی زن، روز خاصی را در نظر نداشت.

در ۸ مارس ۱۹۰۸ بیش بر ۱۵ هزار زن، به‌ویژه زنان کارگر در نیویورک برای مطالبه ساعات کاری کوتاه‌تر، دستمزد بهتر، حق رأی و ممنوعیت کار کودکان راهپیمایی کردند. در این راهپیمایی شعار «نان و گل سرخ» ظهور کرد. نان در این شعار نماد امنیت اقتصادی و گل سرخ نماد استانداردهای زندگی بهتر بود. در ماه می ‌۱۹۰۸، حزب سوسیالیست ایالات متحده آمریکا برای متحدکردن صداها علیه تبعیض، آخرین یکشنبه ماه فوریه را «روز ملی زن» اعلام کرد. این روز برای اولین‌بار در ۲۸ فوریه ۱۹۰۹ در ایالات متحده جشن گرفته شد. در همان سال کارگران پوشاک نیویورک در اعتصابی که «قیام ۲۰ هزار» نیز خوانده می‌شود، بزرگ‌ترین اعتصاب زنان کارگر تا آن‌ زمان را در ایالات متحده رقم زدند.

در ۱۹ مارس ۱۹۱۱ روز بین‌المللی زن برای میلیون‌ها شهروند در اتریش، دانمارک، آلمان و سوئیس برای اولین بار شناخته شد. تنها در امپراتوری اتریش-مجارستان، ۳۰۰ تظاهرات برگزار شد. در وین، زن‌ها در رینگ‌اشتراسه رژه رفتند و بنرهایی را به افتخار کشته‌شده‌های کمون پاریس حمل کردند. مطالبات زنان در آن سال حق رأی، مناصب عمومی، تنظیم ساعت کار برابر با مردان، حقوق برابر با مردان و تنظیم مرخصی زایمان بود. آنها همچنین نسبت به تبعیض جنسیتی در استخدام اعتراض داشتند. آمریکایی‌ها در آخرین یکشنبه فوریه روز ملی زن را به پا داشتند.

در ۱۹۱۴ هم روز جهانی زنان در ۸ مارس برگزار شد. در همان سال، برگزاری روز زن در آلمان منجر به اعطای حق رأی زنان شد، اما زنان آلمانی همچنان تا سال ۱۹۱۸ این حق را به دست نیاوردند.

در ۸ مارس ۱۹۱۴ در لندن هم زنان از میدان «بو تا ترافالگار» در حمایت از حق رأی راهپیمایی کردند. «سیلویا پنکهرست» فعال حقوق زنان در بریتانیا در راه میدان ترافالگار برای سخنرانی، جلوی ایستگاه چارلز کراس دستگیر شد. سیلویا از‌جمله زنانی است که برای اعطای حق رأی در بریتانیا تلاش کرد.

ماندگاری 8 مارس توسط زنان روسی

این روز تا سال ۱۹۱۷ و تا اعتصاب زنان روسیه در زمان جنگ برای «نان و صلح»، شکل رسمی به خود نگرفته بود. اما روز 8 مارس از جنبش زنان روسیه ماندگار شد. در ۱۹۱۷ تظاهراتی با عنوان روز بین‌المللی زن در سنت‌پترزبورگ برپا شد که سرآغاز انقلاب فوریه بود. در این روز، زنان در سنت‌پترزبورگ برای «نان و صلح» در اعتصابات شرکت کردند. آنها در خیابان اصلی شهر «پتروگراد» تجمع کردند و در مخالفت با خط‌مشی سیاست‌مداران این کشور و اعتراض به کشته‌شدن بیش از دو میلیون سرباز روس در جریان جنگ جهانی اول شعار سر ‌دادند.

این تجمع به تجمع «نان و صلح» معروف شد و زنان در آن روز خواستار پایان‌دادن به جنگ جهانی اول، کمبود مواد غذایی در روسیه و حکومت استبدادی شدند. در این تجمع گروه‌های مختلفی از زنان شامل دختران دانشجو، زنان شاغل و البته زنان کارگر شرکت کردند. در این اعتراضات، کارگران زن خواستار همبستگی بیشتر آحاد مردم و حمایت مردان به‌‌ویژه کارگران ماهر در بخش مهندسی و کارگران کارخانه‌های فلز بودند. این گروه‌ها کسانی بودند که از نظر سیاسی و اجتماعی آگاه‌تر و قدرتمندترین نیروی کار شناخته می‌شدند. در نهایت تجمع ۸ مارس در روسیه سرآغاز جنبش اعتراضی علیه امپراتوری روسیه و‌ انقلاب روسیه شد. در جریان تظاهرات تزار نیکلاس دوم نیز به ژنرال خابالوف از ناحیه نظامی پتروگراد اجازه داد تا به معترضان شلیک کند. اما چند روز پس از اعتصاب زنان روس، تزار روسیه ناچار به کناره‌گیری شد و دولت موقت حق رأی زنان را تضمین کرد. تاریخ شروع اعتصاب زنان در تقویم میلادی قدیم که آن زمان در روسیه رایج بود، یکشنبه ۲۳ فوریه بود. این روز در تقویم میلادی جدید برابر با ۸ مارس است.

«تروتسکی» متفکر روسی در‌این‌باره نوشته است: «نقش بزرگ را زنان کارگر با ایجاد روابط بین کارگران و سربازان ایفا کردند. آنها شجاع‌تر و جسورتر در صحنه حاضر می‌شدند و با نزدیک‌شدن به سربازان و فرماندهان نظامی از آنها ‌می‌خواستند تفنگ خود را زمین بگذارند و به آنها بپیوندند. سربازان نیز با دیدن این صحنه هیجان­‌زده می‌شدند و با نگاه‌هایی مضطرب با یکدیگر صحبت می‌کردند و نمی‌دانستند چه واکنشی نشان دهند».

در آخر اینکه در سال ۱۹۷۵ سازمان ملل گرامیداشت روز جهانی زنان را آغاز کرد. در سال ۱۹۷۷، مجمع عمومی سازمان ملل متحد از کشورهای عضو دعوت کرد تا ۸ مارس را به عنوان تعطیلی رسمی سازمان ملل برای به رسمیت شناختن حقوق زنان و صلح جهانی اعلام کنند. از آن زمان به بعد این روز هرساله توسط سازمان ملل متحد و بسیاری از کشورهای جهان گرامی داشته می‌شود و هر سال بر موضوعات یا موضوع خاصی در زمینه حقوق زنان تمرکز دارد. در واقع روز جهانی زنان به شکل‌های گوناگون در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود. در چندین کشور این روز تعطیل رسمی است و در کشورهای دیگر به صورت بزرگداشت‌های اجتماعی برگزار می‌شود.