مصرف خودسرانه دارو یک فرهنگ همگانی
در یخچال یا جعبه کمک‌های اولیه بیشتر ما ایرانی‌ها کیسه‌های قرص روی هم تلنبار شده است. از قرص‌های تاریخ‌گذشته که دور نریخته‌ایم تا مُسکن‌های رنگارنگ که با کوچک‌ترین درد، یکی از آنها را استفاده می‌کنیم؛ اما با وجود مشکلات همیشگی دارو در کشور چرا مصرف خودسرانه دارو عادت ما شده است؟ موضوعی که در بیشتر کشورهای دنیا شکل دیگری است.
شرق: در یخچال یا جعبه کمک‌های اولیه بیشتر ما ایرانی‌ها کیسه‌های قرص روی هم تلنبار شده است. از قرص‌های تاریخ‌گذشته که دور نریخته‌ایم تا مُسکن‌های رنگارنگ که با کوچک‌ترین درد، یکی از آنها را استفاده می‌کنیم؛ اما با وجود مشکلات همیشگی دارو در کشور چرا مصرف خودسرانه دارو عادت ما شده است؟ موضوعی که در بیشتر کشورهای دنیا شکل دیگری است.
برای مثال دختر جوانی که چند سالی است به هنگ‌کنگ چین مهاجرت کرده، این روزها با درد شدید ستون مهره دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، گاهی درد آن‌قدر زیاد می‌شود که به‌ناچار با ویلچر به محل کارش می‌رود. حتی چند باری برای تشخیص دقیق بیماری به ایران بازگشته است. این دختر روایت می‌کند که «علاوه بر هزینه‌های بسیار بالای درمان، مشکل دیگر عدم دسترسی درست به دارو و مسکن است. بارها با درد زیاد به بیمارستان مراجعه کردم و پزشکان شاهد بودند از درد توان راه‌رفتن ندارم؛ اما برای مثال به جای تزریق مورفین یا قرص قوی، برایم یک لیوان دمنوش آرام‌بخش آوردند. آخرین باری که از درد به خود می‌پیچیدم، هفته قبل بود. روی تخت افتاده بودم و توان تکان‌خوردن هم نداشتم. منتظر بودم تا مسکنی بیاورند؛ اما تنها یک کیسه داغ آوردند تا دردم آرام شود. این در حالی است که ما در ایران دسترسی آزاد به انواع مسکن‌ها را داریم. البته این هم خوب نیست که دسترسی به قرص و دارو در ایران به شکلی است که بیشتر ما به شکل خودسرانه دارو مصرف می‌کنیم. این روزها فکر می‌کنم شاید درستش همین است که از مصرف دارو و عادت بدن به مسکن در کشوری که ساکن هستم، خودداری می‌کنند؛ دراین‌صورت بدن به مسکن هم عادت نمی‌کند تا منجر به عوارضی در آینده شود...».
ایران چندمین مصرف‌کننده دارو در جهان است؟
مصرف دارو، جزئی اساسی از زنجیره درمان بیماری محسوب می‌شود؛ اما دید اجتماعی به‌طور معمول فقط جنبه بی‌خطری و شفابخشی آن را در نظر می‌گیرد؛ درحالیکه در متون پزشکی، دارو را به‌مثابه تیغ دو‌لبه‌ای تصور می‌کنند که یک لبه آن متوجه عوامل بیماری‌زا بوده و لبه دیگرش به علت ناآگاهی از مصرف صحیح آن، جان انسان را تهدید می‌کند. در یکی از شماره‌های ماهنامه تخصصی سازمان غذا و دارو اشاره شده بود که بررسی‌های مختلف نشان می‌دهد که میزان تجویز داروها با جمعیت کشور و وضعیت اپیدمیولوژیک بیماری‌ها همخوانی ندارد که این امر ناشی از خوددرمانی یا مصرف خودسرانه دارو در جامعه است. خوددرمانی به‌عنوان معمولی‌ترین شکل خودمراقبتی می‌تواند از طریق مصرف یک داروی صنعتی یا دست‌ساز، دستیابی به داروهای بدون تجویز متخصص، استفاده از داروهای تجویز‌شده قبلی در موارد مشابه، تقسیم داروهای تجویز‌شده برای یک نفر بین اعضای خانواده و آشنایان، استفاده از داروهای اضافی باقی‌مانده در منزل، خودداری از عمل‌کردن به تجویز داروی اصلی، چه از راه مصرف اضافی دارو، بدون تجویز پزشک یا مصرف‌نکردن دارو به‌طور کامل، انجام شود. ایران، یکی از بزرگ‌ترین کشورهای مصرف‌کننده آنتی‌بیوتیک در جهان است و فرهنگ غلط خوددرمانی و نبود اعتقاد به درمان بدون تجویز دارو و تجویز اقلام زیاد دارو از طرف پزشکان به‌ویژه پزشکان عمومی، در زمره عواملی است که به این مشکل دامن می‌زند. مصرف خودسرانه داروها باعث شده است که عواملی مانند مقاوت باکتریایی در آنتیبیوتیکها، نبود درمان بهینه، مسمومیت‌های ناخواسته و حتی عمدی، اختلال در بازار دارویی، هدر‌رفتن هزینه و افزایش سرانه مالی مصرف دارو، آثار جانبی و عوارض ناخواسته افزایش پیدا کند. همچنین موجب بروز مرگ‌و‌میر و تحمیل هزینه‌های بسیار سنگین در بودجه دارویی دولت‌ها، شرکت بیمه و جمعیت عمومی مردم می‌شود. تحقیقات بیانگر آن است که اغلب خانواده‌های ایرانی به‌صورت روزانه مصرف‌کننده دارو هستند و براساس گزارش‌های منتشر‌شده، مسکن‌ها، قطره‌های چشمی و آنتیبیوتیکها به ترتیب بیشترین میزان مصرف خودسرانه دارو را به خود اختصاص می‌دهند. مصرف خودسرانه دارو علل متنوعی را در بر می‌گیرد؛ عواملی مانند نگهداری دارو در منزل، اعتقاد به بی‌خطربودن مصرف خودسرانه داروها، نداشتن فرصت کافی برای مراجعه به پزشک برای رفع مشکل، دسترسی‌نداشتن به پزشک به خاطر فقر مالی و گرانی ویزیت پزشکان، تحویل دارو بدون تجویز پزشک از طرف داروخانه‌ها، بی‌اعتمادی به کیفیت دارو و ترجیح‌دادن داروهای خارجی به ایرانی از عوامل مصرف خودسرانه داروها است. از عوامل خوددرمانی می‌توان به ترس و خجالت از معاینات پزشکی، شلوغی مطب یا مراکز درمانی، نبود احساس نیاز برای مراجعه به پزشک، تجربه درمان بیماری‌ها، معتادان دارویی (کسانی که با کوچک‌ترین احساس نارحتی و ناخوشی دارو مصرف می‌کنند و... اشاره کرد. آمار و اطلاعات گویای این واقعیت است که علت بسیاری از بیماری‌های کبدی و کلیوی مصرف بیش از حد داروهاست. واقعیت آن است که فلسفه مصرف خودسرانه دارو بیش از آنکه با خصوصیات افراد مصرف‌کننده دارو مرتبط باشد، با روش ارائه و نمایش مشکلات بهداشتی و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی مرتبط است و عواملی خارج از اراده فرد، بر انجام این عمل دخالت دارد؛ کاهش دسترسی افراد به دارو از طریق نظارت مداوم بر امر توزیع دارو در داروخانه، افزایش آگاهی پزشکان درباره تجویز منطقی داروها، افزایش کیفیت داروهای تولید داخل و تدوین برنامه‌های آموزشی مؤثر برای افزایش آگاهی و ارتقای نگرش و عملکرد افراد با استفاده از روش‌ها و وسایل آموزشی مختلف می‌تواند در زمینه منطقی‌کردن مصرف داروها در کشور راه‌گشا باشد. مصرف خودسرانه می‌تواند عوارض متعددی مانند خطر سوءاستفاده مجدد، تأخیر احتمالی در درمان یک بیماری جدی، مخفی‌شدن نشانه‌هایی از یک بیماری شدید و تداخل دیگر داروهای مصرفی از طرف فرد را به دنبال داشته باشد؛ بنابراین مصرف صحیح و منطقی دارو یکی از اهداف و برنامه‌های سازمان جهانی بهداشت و به تبع آن وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
20 درصد داروهای مصرفی در ایران خودسرانه است
این موضوع را باید در نظر بگیریم که مصرف خودسرانه دارو، شایع‌ترین علت مسمومیت در جهان است. سالانه 1.1 بیلیارد دلار در جهان صرف درمان و بررسی مشکلات ناشی از عوارض دارویی می‌شود. طبق پیش‌بینی متخصصان حوزه سلامت حدود 40 درصد افرادی که دارو مصرف می‌کنند، دچار عارضه می‌شوند؛ اما کشور خودمان به لحاظ مصرف دارو جزء 20 کشور برتر دنیا است و در آسیا بعد از چین رتبه دوم را دارد. این در حالی است که 20 درصد کل داروهای مصرفی در ایران به صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک مصرف می‌شود. سالانه بیش از 10 هزار مورد عارضه ناشی از مصرف نادرست دارو گزارش می‌شود. طبق گزارشی که دنیای اقتصاد چند سال قبل به آن پرداخته بود، به گفته متخصصان سلامت به علت گزارش‌نشدن همه موارد و نیز به دلیل ناآگاهی از اینکه مشکل پیش‌آمده ممکن است عارضه نامطلوب دارویی باشد یا اینکه برخی عوارض دارویی ممکن است با تأخیر ایجاد شود، آمار واقعی احتمالا خیلی بیشتر از اینهاست. هر ایرانی به طور متوسط در یک سال 339 بار دارو می‌خورد که این رقم چهار برابر آمار جهانی است. سرانه مصرف داروهای تزریقی در ایران حدود 4/ 11 درصد است که تقریبا چهار برابر این میزان در جوامع توسعه‌یافته است. سرانه کلی مصرف دارو در ایران سه برابر استاندارد جهانی است. در مجموع حدود 40 درصد از مردم ایران به صورت خودسرانه دارو مصرف می‌کنند؛ چیزی در حدود دو نفر از هر پنج نفر ایرانی. میانگین اقلام دارویی در جهان حدود دو قلم دارو در هر نسخه است و این میزان در ایران سه تا چهار قلم است. وزیر بهداشت ایران چند سال پیش مصرف خودسرانه دارو در ایران را یک بحران توصیف کرد. تحقیقات انجام‌شده درباره مصرف خودسرانه دارو در کشور نشان می‌دهد 10 تا 15 درصد داروها در ایران بدون مشورت با پزشک مصرف می‌شوند که دراین‌بین داروهای مسکن و آنتیبیوتیکها بیشترین میزان مصرف خودسرانه را تشکیل می‌دهند. از عوارض این پدیده می‌توان به بستری‌شدن 10 تا 20 درصد از بیماران در مراکز درمانی به علت عوارض دارویی اشاره کرد.
مصرف بالای دارو در ایران
همیشه بسیاری از کارشناسان به مصرف بالای دارو در کشور انتقاد دارند و آن را عاملی بر خطر سلامتی تلقی می‌کنند. تقریبا همه متخصصان حوزه سلامت به این امر واقف هستند که مصرف بالای قرص و دارو در کشور می‌تواند منجر به بحران‌ها در حوزه دارو شود. پیش‌‌از‌این هم مدیرعامل سازمان بیمه سلامت ایران با بیان اینکه مصرف بی‌رویه دارو در ایران بسیار بالاست، گفته بود: ایران با جمعیت ۸۰میلیونی به اندازه کشور ۱.۵ میلیارد‌نفری چین مصرف دارو دارد و روابط ناسالم در بازار دارویی ایران زیاد است. ایران از نظر مصرف دارو جزء سه کشور اول دنیاست و میزان مصرف دارو در ایران به اندازه چین است. بسیاری از پزشکان بدون ملاحظه بیش از اندازه استاندارد دارو تجویز می‌کنند و بازار قاچاق دارو نیز در ایران بسیار گسترده است. تعداد اقلام دارویی در نسخه پزشکان به طور متوسط نباید از 2.3 قلم بیشتر شود. ممکن است به صورت موردی در حدود پنج درصد نسخه‌های یک پزشک، تعداد پنج قلم دارو هم نوشته شود؛ اما نباید میزان نسخه‌های پر داروی پزشکان از یک حد استاندارد بیشتر شود. مسئله بسیار مهم دیگر قاچاق دارو از شبکه دارویی کشور است. در سیستم دارویی کشور در موارد بسیار زیادی داروهای گران‌قیمت به‌ویژه داروهای بیماران خاص از‌جمله هموفیلی‌ها به بیماران با نرخ دولتی و دفترچه فروخته می‌شود؛ اما همان دارو دوباره به چرخه دارویی کشور برمی‌گردد و بار دیگر با نرخ گران و آزاد به فرد دیگری فروخته می‌شود. آمار دقیق از قاچاق دارو نداریم؛ اما میزان داروهایی که از این طریق از داروخانه‌ها خارج شده و دوباره در سیستم دارویی کشور به قیمت آزاد خرید‌و‌فروش می‌شود، بسیار زیاد است و روابط ناسالم همچنان به میزان زیادی در بازار دارویی کشور وجود دارد.
تنها راه کنترل این بازار اجرای کامل طرح نسخه‌نویسی الکترونیک است. داروهای گران‌قیمت و بیماران خاص در این سیستم بهتر کنترل می‌شود و امکان قاچاق آنها کم می‌شود. در سیستم نسخه‌نویسی الکترونیکی هر دارو یک کد خاص دارد و با فروش آن، کد آن دارو در سیستم باطل می‌شود و دیگر هیچ داروخانه‌ای نمی‌تواند آن دارو را بفروشد. هم‌اکنون حدود ۹۴ درصد داروخانه‌های کشور به سیستم نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک مجهز هستند. درصد بالایی از مطب‌ها نیز این سیستم را دارند. حدود هزار و 200 مطبی که در ماه‌های اخیر با سازمان بیمه سلامت قرارداد بسته‌اند نیز ملزم شده‌اند که برای همه مراجعان حتما نسخه الکترونیک صادر کنند. البته هنوز دفترچه‌های کاغذی بیمه سلامت حذف نشده و به موازات نسخه الکترونیک وجود دارند تا مردم فعلا به مشکل نخورند و حذف دفترچه بیمه تدریجی انجام می‌شود.
ناصحی افزود: نکته مهم این است قبلا که نسخه کاغذی نوشته می‌شد، اگر یک داروخانه دو قلم دارو از یک نسخه را نداشت و نسخه پیچیده می‌شد، دیگر نسخه باطل می‌شد و فرد نمی‌توانست اقلام باقی‌مانده را با پوشش بیمه‌ای تهیه کند و باید آن را با نرخ آزاد تهیه می‌کرد. اما اکنون با استفاده از سیستم نسخه‌نویسی الکترونیک اگر یک داروخانه چند قلم دارو را از یک نسخه نداشت و نسخه پیچیده شد، فرد می‌تواند بقیه اقلام را از داروخانه دیگر با پوشش بیمه‌ای و نرخ دولتی تهیه کند. در سیستم جدید مشوق‌هایی برای نسخه‌نویسی الکترونیک پزشکان در نظر گرفته شده است و تعرفه خدمات پزشکانی که نسخه الکترونیک می‌نویسند بالاتر است.
مصرف خودسرانه داروها و مکمل‌ها چه عواقبی دارد؟
با وجود این فرهنگ استفاده بی‌رویه دارو در کشور حتما خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به همراه دارد که حتی گاهی متوجه این مشکلات هم نمی‌شویم. حتی براساس نظر کارشناسان، مصرف خودسرانه دارو بدون نسخه پزشکان تهدیدی جدی برای سلامت انسان‌هاست، اما بسیاری از افراد همچنان با این رویه نادرست برای درمان بیماری‌های خود، از داروهای بدون نسخه پزشک استفاده می‌کنند که چنین شیوه‌ای نیازمند بازنگری است. حتی در بسیاری موارد شاهد بودیم که افراد با وجود بروز سرماخوردگی هم خودشان شروع به تجویز دارو برای خود می‌کنند. در این صورت بسیار اتفاق افتاده که ویروس به شکل موقت کم‌کار می‌شود اما در بدن می‌ماند و امکان دارد خود را با اشکال دیگر بیماری بروز دهد. در صورتی که مراجعه به پزشک و تجویز درست دارو احتمالا از بروز بیماری‌های بعدی آن هم جلوگیری می‌کرده است. طبق گزارشی که چندی پیش ایرنا منتشر کرده بود؛ صاحب‌نظران غذا و دارو تأکید می‌کنند که داروهای ضددرد، خواب‌آورها، کورتون یا استروئیدها از مهم‌ترین داروهایی هستند که به دلیل نشانه‌های مشترک برخی بیماری‌ها با نظر دوستان و آشنایان مصرف می‌شود و این رویکرد می‌تواند اثرات مخربی بر سلامت مصرف‌کنندگان داشته باشد. این متخصصان اعتقاد دارند که استفاده از مکمل مانند ویتأمین‌ها، داروهای چاقی، لاغری اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت پاسخ‌گوی خواسته‌های مصرف‌کنندگان باشد اما عوارض جسمانی مختلف و بازگشت به حالت اولیه از مهم‌ترین پیامدهای آن است. آنتیبیوتیکها از جمله رایج‌ترین داروهای مصرفی در جهان هستند که مصرف بی‌رویه آن منجر به هشدار کارشناسان شده است، اگرچه این دسته از داروها، می‌توانند نجات‌بخش جان بسیاری از مردم جهان از بیماری‌های عفونی باشد اما استفاده خودسرانه از آن سبب بروز عوارض متعددی می‌شود تا جایی که روزهای پایانی آبان و ابتدای آذرماه با نام هفته اطلاع‌رسانی در این خصوص نام‌گذاری شده است. مدیر تحقیق و توسعه معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج گفته بود: استفاده نابجا و زیاد داروهای آنتی‌بیوتیک در انسان‌ها، حیوانات و گیاهان سبب بروز مقاومت میکروبی می‌شود. پنی‌سیلین، آموکسی‌سیلین، سفالکسین و آزیترومایسین از جمله آنتی‌‌بیوتیک‌هاست.
دکتر امام‌بخش قائدی با اشاره به اینکه آنتیبیوتیکها در درمان عفونت‌های ویروسی مثل سرماخوردگی و آنفلوانزا نقشی ندارند، تأکید کرده بود: در صورت بروز این بیماری‌ها از پزشک تقاضای تجویز آنتی‌بیوتیک نشود. داروهای آنتی‌بیوتیک باید فقط با دستور پزشک مصرف شود. این داروها در صورت تجویز پزشک به‌طور کامل مصرف شود. هرگز آنتی‌‌بیوتیک‌های خود را برای استفاده بعدی ذخیره نکنید یا آنان را با خانواده یا دوستان به اشتراک نگذارید. برای کاهش مصرف دارو با رعایت اصول بهداشتی فردی و جمعی از ابتلا به عفونت‌ها پیشگیری شود. راهکارهای کاهش خطر ابتلا به عفونت میکروبی، با شستن مرتب دست‌ها، آماده‌‌سازی بهداشتی غذا، مصرف آب سالم و بهداشتی، پرهیز از تماس نزدیک با افراد بیمار و به‌روز نگه‌داشتن واکسن‌ها از بروز عفونت جلوگیری کنید. به دام‌ها نیز فقط زیر نظر دامپزشک آنتی‌بیوتیک بدهید و از مصرف بی‌رویه آنتیبیوتیکها در پرورش دام، طیور و آبزیان خودداری شود. از آنتی‌بیوتیک برای تقویت رشد یا جلوگیری از بیماری در حیوانات سالم استفاده نشود و برای کاهش نیاز به آنتی‌بیوتیک و استفاده از گزینه‌های جایگزین آنتی‌بیوتیک در صورت موجود بودن، حیوانات را واکسینه کنید. مصرف بدون تجویز پزشک از مکمل‌ها و داروهای هورمونی برای سلامتی انسان خطرهای جدی دارد. مکمل‌هایی که در برخی از رشته‌های ورزشی به‌ویژه بدن‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید زیر نظر پزشک یا مشاور تغذیه و با رعایت رژیم غذایی مصرف شود.
احتمال تغییر رفتار شدید خلق و خوی، آسیب‌رسیدن به اعضای حیاتی بدن مانند کلیه و کبد از حداقل پیامدهای داروهای هورمونی است. کورتون‌ها یکی دیگر از داروهایی است که مصرفش اثرات مخربی بر سلامتی انسان دارد. بتامتازون، کورتیزون، دگزامتازون، هیدروکورتیزون، تریامسینولون از مهم‌ترین کورتون‌هاست. این داروها به دلیل اینکه هورمونی هستند برای سلامتی انسان عوارض مختلفی دارند که قرمزی و التهاب پوست از حداقل پیامدهای آن است. فشارخون، مشکلات پوستی، پوکی استخوان، کاهش ایمنی و احتمال بروز زخم معده از دیگر پیامدهای مصرف کورتون‌هاست. گلوکوکورتیکواستروئیدها که به اختصار به آنان کورتیکواستروئید‌ها و یا استروئیدها* نیز گفته می‌شود، داروهایی هستند که مانند کورتیزول عمل می‌کنند. کورتیزول یکی از هورمون‌های طبیعی بدن است که توسط غدد فوق کلیوی که در بالای کلیه‌ها قرار دارند ساخته شده و به خون ریخته می‌شوند. همه داروها عوارض دارند و هم‌وطنان باید از مصرف خودسرانه آن خودداری کنند، افزود: از آنجا که بدن به میزان خاصی ویتامین نیاز دارد حتی مصرف بدون مشورت با پزشک ویتامین‌ها هم می‌تواند سلامتی افراد را تهدید کند. به‌طور کلی به نظر می‌رسد افرادی که به‌صورت خودسرانه دارو مصرف می‌کنند به دلیل پایین‌بودن میزان آگاهی آنان نسبت به عوارض دارو به این اقدام غیراصولی و تهدیدکننده سلامتی دست می‌زنند که اگر مردم بدانند آن‌طور‌که متخصصان اعتقاد دارند دارو سم است، در تمام بدن پراکنده می‌شود و بر فرایند سوخت و ساز بدن تأثیر منفی دارد و از اعتیاد تا مقاومت بدن برابر دارو عوارض متفاوتی دارد، از مصرف بدون تجویز پزشک آن خودداری خواهند کرد.
خوددرمانی علت مسمومیت‌های دارویی
ایران سه برابر دیگر کشورهای دنیا مصرف خودسرانه دارو دارد و این در حالی است که مهم‌ترین علت مسمومیت‌های دارویی، خوددرمانی است. با این حساب به‌راحتی می‌توان از بروز درصد بالایی از این مسمومیت‌ها و عوارض ناشی از خوددرمانی پیشگیری کرد، البته به شرط اینکه خودمراقبتی را با خوددرمانی اشتباه نگیریم. سلامت‌نیوز در مطلبی درباره مصرف بالای دارو در کشور نوشته بود: خوددرمانی به فرایندی گفته می‌شود که فرد بدون توصیه پزشک و بی‌آنکه اطلاعات اولیه از بیماری‌اش داشته باشد، اقدام به مصرف انواع داروها کند، درحالیکه خودمراقبتی نوعی مهارت زندگی و شناسایی و پیشگیری از بروز عواملی است که سلامت را به خطر می‌اندازند. متأسفانه هنوز بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند دکتر خودشان باشند و هزینه‌ای بابت سلامتی پرداخت نکنند. حتی گاهی این موضوع به تجویز دارو به دیگران هم منتهی می‌شود درحالیکه پیشگیری و توصیه برای انجام چکاپ‌های دوره‌ای و منظم معمولا بحث مورد علاقه افراد در دورهمی‌های خانوادگی و دوستانه نیست. خوددرمانی در کشور ما به یک فرهنگ تبدیل شده و کمتر کسی برای بیماری‌های ساده به پزشک مراجعه می‌کند. در واقع افراد برای درمان یا سراغ جعبه داروها می‌روند یا با مراجعه به داروخانه اقدام به خرید دارویی می‌کنند که خودشان برای خودشان تجویز کرده‌اند. حتی به دلیل فرهنگ نادرست مصرف دارو معمولا داروهای بیشتری از داروخانه‌ها تهیه می‌شود تا برای روز مبادا ذخیره شود. این در حالی است که خاصیت و عملکرد یک دارو، همیشه و در افرادی با شرایط متفاوت یکسان نیست و می‌تواند عوارض زیادی را برای مصرف‌کننده به همراه داشته باشد. به گفته این داروساز، علت بستری شدن 10 تا 20 درصد از بیماران در بیمارستان‌ها، عوارض دارویی اعلام شده که به دلیل مصرف خودسرانه دارو بروز می‌کند. با این حساب باید خودمراقبتی را جایگزین مصرف خودسرانه دارو کنیم؛ یعنی خوردن غذای سالم، پرهیز از بی‌تحرکی، دوری از استعمال دخانیات و شناسایی علائم شایع بیماری‌ها و مراجعه به پزشک برای چکاپ‌های دوره‌ای و ترویج این عادت‌ها بین افراد خانواده و دوستان و آشنایان به جای مصرف دارو بدون تجویز پزشک. هرچند بیشتر افرادی که خودسرانه دارو مصرف می‌کنند، آگاهی اولیه‌ای از داروی مصرفی دارند ولی این آگاهی به حدی نیست که به استفاده صحیح از دارو و پیشگیری از تداخلات دارویی و نیز عوارض نامطلوب آن منجر شود. برای مثال برخی داروها اثر یکدیگر را خنثی کرده و گاهی ضد هم عمل می‌کنند. مثلا در فردی که به بیماری فشار خون بالا و بیماری ریوی مبتلاست، مصرف داروی کاهش‌دهنده فشار خون، بیماری ریوی را تشدید می‌کند. همچنین داروهای کورتونی که برای درمان بیماری مزمن انسدادی ریوی تجویز می‌شود، قند خون را افزایش می‌دهد و برای دیابتی‌های مبتلا به این بیماری مضر است. همچنین عملکرد دارو در بدن افراد مختلف متفاوت است و دارو برای هر فردی باید به‌طور اختصاصی تجویز شود. بنابراین هرگز داروی خود را با کسی شریک نشوید و از داروی افراد دیگر استفاده نکنید، چون ممکن است عوارض مرگ‌باری داشته باشد.