گاوخونی؛ عروس خشکیده تالاب‌های ایران در انتظار احیا
تالاب گاوخونی یکی از مهم‌ترین و زیباترین تالاب‌های ایران که به عنوان «عروس تالاب‌ها» شناخته می‌شود، با بحران جدی خشکی صددرصدی مواجه شده است. این وضعیت نگران‌کننده، نیازمند بررسی و اقدام فوری است.
عاطفه علیان: تالاب گاوخونی یکی از مهم‌ترین و زیباترین تالاب‌های ایران که به عنوان «عروس تالاب‌ها» شناخته می‌شود، با بحران جدی خشکی صددرصدی مواجه شده است. این وضعیت نگران‌کننده، نیازمند بررسی و اقدام فوری است.
وضعیت کنونی تالاب گاوخونی: بر اساس تصاویر ماهواره‌ای منتشرشده، تالاب گاوخونی در شش ماه گذشته به‌طور کامل خشک شده است. لکه‌های آبی که در اواخر اسفند گذشته مشاهده شد، به بارش‌های محدود نسبت داده می‌شود که به دلیل گرمای شدید و عدم رهاسازی حقابه قانونی از رودخانه زاینده‌رود، به سرعت تبخیر شد. این وضعیت نشان‌دهنده بحران جدی و وضعیت بحرانی تالاب گاوخونی است. مهدی یوسفی، متخصص منابع آب و استاد دانشگاه، در گفت‌و‌گو با «شرق» می‌گوید: «تالاب گاوخونی، به عنوان یکی از تالاب‌های مهم ایران، با وضعیت بسیار بدی روبه‌رو است. خشک‌شدن کامل این تالاب به دلیل کاهش بارش‌ها، برداشت‌های غیرمجاز از زاینده‌رود و تغییرات اقلیمی است. تصاویر ماهواره‌ای به وضوح نشان می‌دهند که سطح آب تالاب به‌طور کامل ناپدید شده است». یوسفی افزود: «در سال‌های اخیر، تالاب گاوخونی به دلیل کاهش شدید ورودی آب از زاینده‌رود و تغییرات اقلیمی، با خشکی مداوم روبه‌رو بوده است. داده‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهند که سطح آب تالاب در حال حاضر صد درصد خشک است که با توجه به میزان بارش‌های نرمال سال جاری، نشان‌دهنده یک بحران جدی است».
تغییرات از ابتدای انقلاب تاکنون: تالاب گاوخونی از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون تغییرات زیادی را تجربه کرده است. در دهه‌های ۷۰ و ۸۰، به دلیل مدیریت مناسب منابع آب و تأمین حقابه قانونی از رودخانه زاینده‌رود، این تالاب وضعیت نسبتا خوبی داشت، اما از دهه ۹۰ به بعد، کاهش بارش‌ها، برداشت‌های غیرمجاز از زاینده‌رود و سوء مدیریت منابع آب، وضعیت تالاب را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار داد. یوسفی ادامه داد: «در دهه‌های ۷۰ و ۸۰، سطح آب تالاب گاوخونی به‌طور متوسط ۳۰ تا ۵۰ درصد از ظرفیت کل خود را داشت، اما از دهه ۹۰ به بعد، این میزان به تدریج کاهش یافت و در دهه‌های اخیر به خشکی کامل رسیده است. این تغییرات نشان‌دهنده نیاز فوری به بررسی و مدیریت منابع آب است».
مقایسه با پروژه‌های احیای بین‌المللی: برای بررسی امکان احیای تالاب گاوخونی، لازم است تجربیات بین‌المللی در این زمینه مورد بررسی قرار گیرد. نادر کاشانی، متخصص پروژه‌های احیای تالاب‌ها، دراین‌باره می‌گوید: «تجربیات بین‌المللی در احیای تالاب‌ها نشان می‌دهد با تأمین حقابه مناسب و اجرای برنامه‌های بازسازی زیستگاه‌ها، می‌توان به بهبود وضعیت تالاب‌ها کمک کرد. برای مثال، پروژه‌های احیای تالاب آرال و تالاب‌های پِرت در هند، با موفقیت‌هایی همراه بوده‌اند و می‌توانند به عنوان الگویی برای احیای تالاب گاوخونی مورد استفاده قرار گیرند». کاشانی اضافه می‌کند: «پروژه‌های بین‌المللی موفق مانند احیای تالاب آرال در قزاقستان و پروژه‌های احیای تالاب‌های پِرت در هند نشان می‌دهند که با تأمین حقابه و برنامه‌های بازسازی زیستگاه‌ها، می‌توان به بهبود وضعیت تالاب‌ها کمک کرد. این تجربیات می‌توانند راهگشای احیای تالاب گاوخونی باشند».
امکان احیای تالاب گاوخونی: احیای تالاب گاوخونی به دلیل وضعیت بحرانی کنونی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اجرای مؤثر است. بهمن رنجبر، کارشناس منابع طبیعی و اکولوژیست، می‌گوید: «احیای تالاب گاوخونی به عنوان عروس تالاب‌های ایران امکان‌پذیر است، اما نیازمند اقدامات فوری و جامع است. تأمین حقابه قانونی به میزان حداقل ۵۰۰ میلیون مترمکعب در سال، بازسازی زیستگاه‌ها و نظارت دقیق بر وضعیت تالاب ازجمله اقداماتی است که باید به‌طور جدی دنبال شود». رنجبر تأکید می‌کند: «برای احیای تالاب گاوخونی، تأمین حقابه قانونی، بازسازی زیستگاه‌ها و نظارت مستمر بر وضعیت تالاب ضروری است. به منظور احیای موفق، به تأمین حداقل ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال از زاینده‌رود و اجرای برنامه‌های بازسازی زیستگاه‌ها نیاز است».
انتظارات از سازمان محیط زیست و شینا انصاری: مردم اصفهان و فعالان محیط زیست از سازمان محیط زیست و رئیس آن، شینا انصاری، انتظار دارند که با توجه به وضعیت بحرانی تالاب گاوخونی، اقدامات ضروری را به‌طور جدی پیگیری کنند. زهرا خوش‌بین، عضو هیئت‌علمی محیط زیست و مشاور سازمان‌های دولتی، به «شرق» می‌گوید: «مردم اصفهان و فعالان محیط زیست از سازمان محیط زیست و شینا انصاری انتظار دارند که با توجه به وضعیت بحرانی تالاب گاوخونی، اقدامات ضروری را به‌طور جدی پیگیری کنند؛ تأمین حقابه قانونی، اجرای برنامه‌های بازسازی زیستگاه‌ها و نظارت دقیق بر وضعیت تالاب اجتناب‌ناپذیر است. همچنین، توجه به مشارکت جوامع محلی و استفاده از تجربیات بین‌المللی می‌تواند در موفقیت پروژه‌های احیا مؤثر باشد».
