برای روز ملی آمار اعداد سخن می‌گویند
اعداد سخن می‌گویند
شبیه هیولا هستند! موجوداتی خشک و بی‌روح که انگار در زندگی‌شان هیچ چیزی ندیده‌اند و هیچ کاری هم نکرده‌‌اند. اهل ریاضیات را می‌گویم؛ آدم‌هایی که با عدد سر‌وکار دارند. چه در کسوت معلمی باشند و چه در کف جامعه، گاه رفتارهایی شبیه به هم دارند. رفتارهایی که از زندگی آنها با عدد سرچشمه می‌گیرد. آدم‌هایی که حتی اگر در امور روزمره، اقدامات غیرعقلانی هم انجام دهند، باز تهش از یک منطق خشک ریاضی‌‌ساخته پیروی می‌کنند که سر کلاس‌های درس توی ذهن و روانشان رفته است.
حمیدرضا عظیمی
شبیه هیولا هستند! موجوداتی خشک و بی‌روح که انگار در زندگی‌شان هیچ چیزی ندیده‌اند و هیچ کاری هم نکرده‌‌اند. اهل ریاضیات را می‌گویم؛ آدم‌هایی که با عدد سر‌وکار دارند. چه در کسوت معلمی باشند و چه در کف جامعه، گاه رفتارهایی شبیه به هم دارند. رفتارهایی که از زندگی آنها با عدد سرچشمه می‌گیرد. آدم‌هایی که حتی اگر در امور روزمره، اقدامات غیرعقلانی هم انجام دهند، باز تهش از یک منطق خشک ریاضی‌‌ساخته پیروی می‌کنند که سر کلاس‌های درس توی ذهن و روانشان رفته است.
یاد استاد پرویز شهریاری به خیر! او یکی از اهالی ریاضیات است که چند دهه سابقه مبارزاتی هم داشته است و دیگران او را بیشتر به دلیل کتاب‌هایش می‌شناسند. کتاب‌هایی که در زمینه ریاضیات است و بخشی از آن به بازی‌های ریاضی اختصاص دارد. شهریاری طی فعالیت‌های سیاسی‌اش، شش بار در زمان رژیم پهلوی زندان رفت و هر‌بار بین سه ماه تا سه سال زندانی شد. همان‌جا زبان روسی را از هم‌سلولی‌اش یاد گرفت و بعدها به کارش آمد تا بتواند کتاب‌های زیادی از جمله «تمرین‌ها و مسائل آنالیز ریاضی» از ریاضی‌دان شهیر روسی «ب.ب. دمیدوویچ» را ترجمه کند. پرویز شهریاری یک روزنامه‌نگار، یک معلم ریاضی و یک فعال سیاسی بود. او در طول زندگی‌اش بیش از 400 جلد کتاب در زمینه‌های ریاضیات، تاریخ، فلسفه و ادبیات تألیف و ترجمه کرده و نیز بیش از هزار عنوان مقاله از او در نشریات مختلف به چاپ رسیده است. یک جا به یکی از همکاران ما وقتی از سوی او مورد اعتراض قرار گرفته بود که چرا از سیاست کناره گرفته و فقط ترجمه می‌کند گفته بود: من امید دارم که بتوانم با ترجمه کتب ریاضی و شیوع مفاهیم ریاضیات، کمک کنم تا مردم کشورم منطقی‌تر شوند. در این صورت عدالت هم برای ما قابل دسترس‌تر خواهد بود.
همه اینها عرض شد تا به اینجا برسیم که روز اول آبان‌ماه «روز ملی آمار و برنامه‌ریزی» بود. همان آماری که هر‌چند بخش و زیرمجموعه‌ای بسیار مهم و کاربردی از ریاضیات است، گویا بخش فراموش‌شده‌ای است که چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. یک بار در ساختمان خیابان استاد نجات‌اللهی وزارت صمت، با یکی از مسئولان طرفِ صحبت شدم. داشت درباره صنعت پوشاک صحبت می‌کرد و هر‌چه عدد می‌داد اعداد کج‌و‌معوجی بود که هیچ سندیتی نداشت و کمی بعد با چند پرسش‌و‌پاسخ تخصصی به این موضوع اعتراف کرد که آمار دقیقی از این حوزه ندارند. این موضوع در بسیاری از بخش‌ها شیوع دارد. دقیقا مثل یک بیماری چنان شایع است که حتی وقتی صحبت از فرار مالیاتی در سطح وسیع می‌شود، تمام دلایل بر این نکته تمرکز دارد و این پاسخ داده می‌شود که آمارهای دقیقی نداریم. داستان نداشتن آمار دقیق در ایران، مانند همان چیزی است که فرهنگ نام دارد. موضوعی فراگیر که از ترافیک تا ایستادن در صف نانوایی، با هرکس که صحبت کنید، بحث از این می‌شود که باید کار فرهنگی کرد؛ چون نه فرهنگ ترافیک‌مان چنان بالاست و نه فرهنگ ایستادن در صف نانوایی‌مان!
آمار نیز به‌مثابه همین موضوع است و هر‌وقت بحث از اعداد و ارقام می‌شود و بحث از برنامه‌ریزی، صحبت از این می‌شود که آمار دقیقی وجود ندارد و باید در این زمینه سرمایه‌گذاری کرد. چنان‌که وقتی بحث از مدیریت برنامه‌ریزی می‌شود که باید بر‌مبنای آمار و ارقام انجام شود، مرتضی موقر عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اقتصادی و اداری و مدیر برنامه‌ریزی راهبردی دانشگاه مازندران، آن را حتی در محیطی مثل دانشگاه، موضوعی نوپا می‌داند و می‌گوید: مدیریت برنامه‌ریزی راهبردی، یکی از مدیریت‌های نوپا در دانشگاه است که در تشکیلات ابلاغی دانشگاه در سال 1400 ذیل معاونت برنامه‌ریزی و توسعه تشکیل شد و از سال 1401، با تغییرات ساختار سازمانی دانشگاه، ذیل حوزه ریاست فعالیت می‌کند.
به گفته او: این مدیریت وظیفه دارد ضمن مطالعه و تجزیه‌و‌تحلیل وضعیت جاری دانشگاه، نقاط قوت و ضعف دانشگاه را شناسایی کرده و با آینده‌پژوهی، وضعیت مطلوبی برای دانشگاه ترسیم کند و به این منظور، براساس مستندات بالادست، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در سطح کشور در محورهای آموزش، پژوهش و نوآوری، مطالعه و شناخت فناوری‌های پیشران و پایش روندهای حوزه فناوری در جهان، اثرات آنها را بر محیط دانشگاه بررسی کرده و برنامه‌ریزی‌های لازم را برای استفاده از فرصت‌ها و عبور از چالش‌ها ارائه کند.
موقر تأکید دارد: به‌طور ویژه، تهیه و تنظیم مأموریت، چشم‌انداز، اهداف، راهبردها و سیاست‌های کلان دانشگاه در چارچوب جهت‌گیری‌ها و رویکردهای برنامه‌های توسعه کشور با مشارکت و همکاری همه واحدهای تابعه دانشگاه در قالب «سند برنامه راهبردی دانشگاه»، وظیفه محوری این مدیریت است. وظایف این مدیریت توسط سه گروه آینده‌پژوهی، برنامه‌ریزی و آمار و اطلاعات ذیل این مدیریت انجام می‌شود.
به هر روی آمار علم گردآوری اعداد برای استفاده در برنامه‌ریزی و مدیریت موضوعات مختلف جامعه بشری است. مطابق آنچه در نخستین جلسه کلاس آمار تعریف می‌کنند: آمار شاخه‌ای از ریاضیات است که به گردآوری، تحلیل و ارائه داده‌ها می‌پردازد و علمی است عدد‌پایه که باید آن را علم استخراج و توسعه دانش‌های تجربی و انسانی با استفاده از روش‌های گردآوری و تحلیل داده‌های تجربی (حاصل از اندازه‌گیری و آزمایش) دانست. به گفته متخصصان این رشته، اکنون روش‌های محاسباتی جدیدتر توسط رایانه همچون یادگیری ماشینی، نرم‌افزارهای آماری و کاوش‌های ماشینی در داده‌ها رایج شده و درواقع امتداد و گسترش دانش آمار بر عهد محاسبات نو است و دوران اعمال شیوه‌های ماشینی بوده و امروزه علم آمار را به علم بیان علوم دیگر مبدل ساخته است. مراکز آماری در تمام نقاط دنیا قرار است تولید و ارائه آمارهای رسمی باکیفیت را آن‌هم با رعایت استانداردهای آماری ملی و بین‌المللی بر‌عهده بگیرند و بتوانند نظام جامع ثبت‌های آماری را در یک حوزه سرزمینی مستقر کنند. علاوه‌بر‌آن، مطابق آنچه برای مرکز آمار ایران نیز تعریف شده، این مرکز نیز قرار است «استقرار نظام‌های نوین مدیریت منابع انسانی، توسعه سازمانی و توانمندسازی همکاران در محیط کاری بالنده و با‌نشاط»، «استقرار نظام‌های نوین برنامه‌ریزی، بهبود عملکرد و نظارت راهبردی»، «بهبود و ارتقای تعاملات و همکاری‌های سازنده علمی و حرفه‌ای آماری در سطح ملی و بین‌المللی» و «توسعه شبکه ملی آمار با رعایت محرمانگی و حفظ امنیت داده‌ها و اطلاعات با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات» را بر‌عهده داشته باشد.
خلاصه اینکه این‌همه به این در و آن در زدن برای این است که اعداد اگر درست به کار بروند، توصیف مناسبی از وضع موجود خواهند داشت؛ چون «اعداد سخن می‌گویند» و ما باید از آنها در مسیر بهبود و ارتقای حکمرانی استفاده کنیم.
