وظایف کمیساریای عالی پناهندگان ملل متحد؛ تاریخچه و مأموریت‌ها
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) یکی از نهادهای برجسته در حمایت از حقوق بشر است که در راستای حفاظت و حمایت از پناهندگان و آوارگان در سطح جهان فعالیت می‌کند.
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) یکی از نهادهای برجسته در حمایت از حقوق بشر است که در راستای حفاظت و حمایت از پناهندگان و آوارگان در سطح جهان فعالیت می‌کند. این سازمان در پاسخ به بحران‌های انسانی متعدد در قرن بیستم و برای ارائه حمایت‌های لازم به افرادی که به دلیل جنگ، خشونت یا آزار و اذیت، مجبور به ترک خانه‌های‌شان شده‌اند، تأسیس شد. هدف این مقاله بررسی تاریخچه، مأموریت‌ها و وظایف UNHCR در قبال پناهندگان و آوارگان است.
تاریخچه تأسیس UNHCR
کمیساریای عالی پناهندگان ملل متحد در تاریخ 14 دسامبر 1950 از طرف مجمع عمومی سازمان ملل متحد تأسیس شد و فعالیت خود را از اول ژانویه 1951 آغاز کرد. تأسیس این سازمان در پی فجایع جنگ جهانی دوم صورت گرفت؛ زمانی که میلیون‌ها نفر در اروپا به دلیل جنگ و تغییرات مرزی آواره شده بودند. وظیفه اولیه این سازمان کمک به اسکان مجدد این پناهندگان و یافتن راه‌حل‌های پایدار برای مشکلات آنها بود. کنوانسیون 1951 مربوط به وضعیت پناهندگان، که یکی از اسناد اساسی حقوق بین‌الملل در این زمینه است، اساس کار UNHCR را شکل می‌دهد. این کنوانسیون، پناهنده را به‌عنوان کسی تعریف می‌کند که به دلیل «ترس موجه از آزار و اذیت به دلایل نژادی، مذهبی، ملیتی، عضویت در گروه اجتماعی خاص یا عقاید سیاسی» از کشور خود گریخته باشد و قادر یا مایل به بازگشت به آنجا نیست.
وظایف اصلی UNHCR
کمیساریای عالی پناهندگان مأموریت دارد تا از حقوق و رفاه پناهندگان در سراسر جهان محافظت کرده و برای حل‌وفصل وضعیت آنها اقدامات لازم را انجام دهد. این مأموریت‌ها را می‌توان در دسته‌بندی‌های زیر بررسی کرد:
1. حفاظت و حمایت قانونی
UNHCR تلاش می‌کند از حقوق قانونی پناهندگان و آوارگان حفاظت کند. این سازمان با دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی همکاری می‌کند تا اطمینان حاصل شود که پناهندگان از دسترسی به حقوق اولیه خود، مانند حق پناهندگی، حمایت قانونی و حق امنیت برخوردارند.
یکی از جنبه‌های مهم فعالیت‌های حفاظتی این است که از بازگشت اجباری پناهندگان به کشورهایی که در آنها با خطر آزار و اذیت مواجه هستند، جلوگیری شود. این اصل که به نام اصل عدم بازگرداندن
(non-refoulement) شناخته می‌شود، در کنوانسیون 1951 تصریح شده است و یکی از اصول کلیدی حقوق بین‌الملل است.
2. ارائه کمک‌های بشردوستانه
کمیساریا در شرایط اضطراری، مانند جنگ‌ها، بلایای طبیعی یا بحران‌های انسانی، کمک‌های فوری ارائه می‌دهد. این کمک‌ها شامل تأمین غذا، آب، سرپناه و خدمات بهداشتی است.
همچنین، UNHCR با ایجاد اردوگاه‌های موقت برای پناهندگان و آوارگان، امنیت آنها را در کوتاه‌مدت تضمین می‌کند. این اردوگاه‌ها به‌عنوان مراکزی برای ارائه خدمات پزشکی، آموزشی و معیشتی عمل می‌کنند.
3. پیدا‌کردن راه‌حل‌های پایدار
UNHCR تلاش می‌کند تا برای مشکلات پناهندگان راه‌حل‌های بلندمدت و پایدار پیدا کند. این راه‌حل‌ها شامل سه گزینه اصلی است:
بازگشت داوطلبانه: بازگرداندن پناهندگان به کشورهای مبدأ خود در شرایطی که امنیت و ثبات در آن کشورها برقرار شده باشد.
اسکان مجدد در کشورهای دیگر: انتقال پناهندگان به کشورهای ثالث که حاضر به پذیرش آنها هستند.
ادغام محلی: فراهم‌کردن شرایطی که پناهندگان بتوانند به طور دائم در کشور میزبان زندگی و کار کنند.
4. افزایش آگاهی و جمع‌آوری کمک مالی
یکی دیگر از وظایف UNHCR افزایش آگاهی عمومی درباره بحران‌های پناهندگی و تشویق جامعه بین‌المللی به ارائه کمک‌های مالی است. این سازمان از طریق همکاری با دولت‌ها، سازمان‌های غیرانتفاعی و بخش خصوصی، منابع لازم برای اجرای برنامه‌های خود را تأمین می‌کند.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
در‌حالی‌که UNHCR در انجام وظایف خود نقش حیاتی دارد، با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. برخی از این چالش‌ها عبارت‌اند از:
افزایش تعداد آوارگان: بر‌اساس گزارش‌های اخیر، تعداد افرادی که به دلیل جنگ، خشونت و تغییرات اقلیمی آواره شده‌اند، به بالاترین سطح خود در تاریخ رسیده است. این افزایش، فشار زیادی بر منابع و ظرفیت‌های UNHCR وارد می‌کند.
کمبود بودجه: بسیاری از پروژه‌های این سازمان به دلیل کمبود منابع مالی کافی، به تأخیر می‌افتند یا محدود می‌شوند.
موانع سیاسی: همکاری‌نکردن برخی کشورها در پذیرش پناهندگان و اجرای قوانین بین‌المللی می‌تواند مانعی برای مأموریت‌های این سازمان باشد.
وظایف UNHCR در قبال پناهندگان
در قبال پناهندگان، کمیساریای عالی پناهندگان وظایف مشخصی دارد که بر‌اساس اصول حقوق بشری و مقررات بین‌المللی تعریف شده است:
حمایت حقوقی: UNHCR باید اطمینان حاصل کند که پناهندگان به عدالت دسترسی داشته و از حقوق اولیه خود محروم نشوند. این شامل تلاش برای ثبت‌نام پناهندگان و ارائه مدارک شناسایی معتبر به آنها می‌شود.
حمایت از زنان و کودکان: زنان و کودکان، که اغلب آسیب‌پذیرترین گروه‌های پناهندگان هستند، نیاز به حمایت‌های خاص دارند. UNHCR برنامه‌های ویژه‌ای برای حفاظت از آنها در برابر خشونت، استثمار و قاچاق انسان اجرا می‌کند.
آموزش و توسعه معیشت: این سازمان به پناهندگان فرصت‌های آموزشی و مهارتی ارائه می‌دهد تا آنها بتوانند در کشور میزبان یا پس از بازگشت به وطن خود، زندگی مستقلی داشته باشند.
هماهنگی با دیگر نهادها: UNHCR برای ارائه خدمات بهتر به پناهندگان با دیگر آژانس‌های سازمان ملل، دولت‌ها و سازمان‌های غیردولتی همکاری نزدیک دارد. این همکاری به مدیریت مؤثر بحران‌های پناهندگی کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری: کمیساریای عالی پناهندگان ملل متحد یک نهاد حیاتی در حمایت از پناهندگان و آوارگان است. مأموریت این سازمان نه‌تنها ارائه کمک‌های فوری و حفاظت از حقوق پناهندگان، بلکه تلاش برای یافتن راه‌حل‌های پایدار برای مشکلات آنهاست. با وجود چالش‌های متعدد، UNHCR همچنان به‌عنوان یک نیروی پیشرو در عرصه حقوق بشر و بشردوستی شناخته می‌شود و وجودش برای مقابله با بحران‌های آینده، تقویت همکاری بین‌المللی و افزایش تعهد جهانی به حمایت از پناهندگان، ضروری است.
