۱۲ درصد مرگ در ایران ناشی از آلودگی هوا
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به نقش ۱۲درصدی آلودگی هوا در فوتی‌های کشور گفت: توقف مصرف مازوت در سه نیروگاه توسط دولت چهاردهم می‌تواند فرصت باشد، اما مسئله مهم داشتن برنامه و نصب تجهیزات کنترل آلودگی هوا بر روی صنایع و نیروگاه‌ها‌ست که برای رسیدن به آن باید سرمایه‌گذاری سرعت بگیرد.
ایرنا: رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به نقش ۱۲درصدی آلودگی هوا در فوتی‌های کشور گفت: توقف مصرف مازوت در سه نیروگاه توسط دولت چهاردهم می‌تواند فرصت باشد، اما مسئله مهم داشتن برنامه و نصب تجهیزات کنترل آلودگی هوا بر روی صنایع و نیروگاه‌ها‌ست که برای رسیدن به آن باید سرمایه‌گذاری سرعت بگیرد.
محمد‌صادق حسنوند افزود: در حال حاضر آلودگی هوا مهم‌ترین عامل خطر محیطی است؛ یعنی مهم‌ترین آلودگی محیطزیستی است که نه‌فقط سلامت مردم کشور ما بلکه سلامت مردم جهان را به خطر می‌اندازد. بر اساس رتبه‌بندی‌هایی که وجود دارد، از بین عوامل خطر و ریزفاکتورها، آلودگی هوا جزء چهارمین عامل خطر است و حتی گاهی سومین عامل هم شناخته می‌شود.
براساس اطلاعات مرکز تحقیقات آلودگی هوا که داده‌های آن از ایستگاه‌های پایش سراسر کشور گرفته شده، سال گذشته حدود ۵۰ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در کشور رخ داده که این تعداد موارد مرگ بین ۱۰ تا ۱۲ درصد از کل موارد مرگ در کشور را به خود اختصاص داده است. سالانه حدود ۴۵۰ هزار مورد مرگ ناشی از عوامل مختلف مانند تصادف و بیماری در کشور اتفاق می‌افتد که از این تعداد ۵۰ هزار مورد آن به آلودگی هوا منتسب است؛ یعنی تقریبا حدود ۱۲ درصد از کل موارد مرگ را به خودش اختصاص می‌دهد. بنابراین آلودگی هوا یکی از عوامل خطر جدی و مهم‌ترین آلاینده محیطزیستی است که سلامت مردم را تهدید می‌کند. روند تغییرات آلودگی هوا را براساس داده‌های به‌دست‌آمده از ایستگاه‌های پایش دریافت می‌کنیم. در کشور ۲۰۰ تا ۳۰۰ ایستگاه پایش وجود دارد که تعدادی از آنها وابسته به سازمان حفاظت محیط زیست، برخی متعلق به شهرداری‌ها و تعدادی نیز متعلق به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. این ایستگاه‌ها اندازه‌گیری غلظت آلاینده‌های هوا را انجام می‌دهند. در دانشگاه علوم پزشکی تهران هر‌ساله این داده‌ها را گرفته و تحلیل و روند تغییرات آلاینده‌های هوا و اثرات آن را برآورد می‌کنیم.
حسنوند گفت: مهم‌ترین آلاینده‌ای که در حال حاضر در کشور وجود دارد و تعداد روزهای ناسالم را رقم می‌زند، ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است. این آلاینده تقریبا از سال ۱۳۹۰ تاکنون اندازه‌گیری می‌شود. سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ روند تغییرات این آلاینده کاهشی بود؛ یعنی بهترین سال از لحاظ آلودگی هوا تاکنون سال ۱۳۹۷ بود که علت آن هم ناپایداری جوی و بارندگی‌های مناسب در کشور بود. بعد از آن در سال‌های ۱۳۹۸، ۱۳۹۹، ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، چهار سال متوالی تقریبا روند افزایش غلظت آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون را داشتیم؛ یعنی رکورد افزایش آلاینده هوا در آن چهار سال زده شد.
به گفته او سال ۱۳۹۷ که بهترین شرایط جوی را داشتیم هم میانگین غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون مثلا در شهر تهران ۲۷ میکروگرم بر مترمکعب بود که این عدد تقریبا ۵.۵ برابر حد سلامت است؛ یعنی در بهترین سال هم غلظت آلاینده‌ها ۵.۵ برابر حد سلامت بود. در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰ رکورد افزایش غلظت ذرات معلق رقم خورد؛ غلظت آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون حدود ۳۰ درصد در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰ افزایش یافت. اما در سال ۱۴۰۲ به طور متوسط حدود ۱۵ درصد غلظت آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون کاهش یافت؛ بنابراین همواره شاهد تغییراتی در این آلاینده هستیم. در‌واقع معمولا آلاینده‌های هوا که چندان تحت تأثیر عملکردی نیستند یا برنامه‌های کنترلی ندارد، عمدتا تحت تأثیر شرایط جوی قرار می‌گیرند؛ یعنی اگر سالی پربارش باشد و ناپایداری جوی داشته باشیم، غلظت آلاینده‌ها کم می‌شود و برعکس اگر هوا پایدار باشد، غلظت آلاینده‌ها افزایش می‌یابد.
وی به غلظت دی‌اکسید گوگرد در‌خصوص بحث مازوت اشاره کرد و گفت: اندازه‌گیری اکسید گوگرد به‌عنوان یک آلاینده از سال ۱۳۸۵ انجام شد و خوشبختانه همواره روند کاهشی داشته است؛ یعنی حذف یا کاهش مقدار گوگرد از سوخت باعث شد غلظت این آلاینده در هوای کشور به‌شدت کاهش یابد. آمارها نشان می‌دهد بیش از ۸۵ تا ۹۰ درصد از غلظت اکسید گوگرد در هوا کاهش یافته، همچنین از غلظت آلاینده منواکسید کربن هم کاسته شده است.
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران اظهار کرد: ارتقای فناوری خودروها از کاربراتوری به انژکتوری موجب شد تا انتشار اکسید گوگرد و منواکسید کربن کاهش یابد. البته این فناوری موفقیتی است که دنیا به آن دست یافته، خودروسازان داخلی هم از آن تبعیت کردند و بر اساس آن غلظت منواکسید کربن کاهش یافت. سال گذشته برای شهر تهران میانگین غلظت ذرات معلق حدود ۳۲ میکروگرم بر مترمکعب بود. سال قبل آن یعنی ۱۴۰۱ غلظت ۳۸ میکروگرم بر مترمکعب بود، اکنون مقداری غلظت کاهش یافته است. در واقعیت خیلی عملکرد ما تأثیر نداشته؛ یعنی خیلی خودروی فرسوده‌ای از رده خارج نشده و حمل‌ونقل چندان توسعه نیافته است؛ بنابراین کاهش غلظت تا حدود زیادی به شرایط جوی برمی‌گردد. با این وجود، وضعیتی که اکنون در زمینه ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در کشور وجود دارد، حدود شش برابر حد سلامتی دنیا‌ست. بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت عدد ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون باید پنج باشد؛ یعنی سالانه غلظت این ذرات باید پنج میکروگرم باشد که در این شرایط اثرات کمی مشاهده می‌شود، نه اینکه هیچ اثری مشاهده نشود، اما در شهری مانند تهران ۵.۵ برابر بالاتر از حد سلامت جهانی و ۲.۵ برابر استاندارد ملی است که عدد ۱۲ میکروگرم بر مترمکعب است.
حسنوند درباره توقف مازوت‌سوزی در سه نیروگاه کشور گفت: در هر‌کدام از شهرها منابع انتشار متعددی داریم. در شهری مانند تهران عمدتا آلودگی ناشی از منابع متحرک است، در شهرهایی مانند اصفهان و اهواز هم منابع متحرک و هم منابع ثابت نقش دارند؛ بنابراین یک طیف وسیعی از منابع انتشار مانند خودروها، صنایع مختلف مانند نیروگاه‌ها، فولاد، نفت و گاز را داریم که هر‌کدام در آلودگی هوا نقش دارند. استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: منابع اصلی ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در کشور منابع احتراقی مانند خودرو و انواع صنایع مانند نیروگاه‌ها است. البته بخشی ناشی از منابع طبیعی یعنی همان توفان‌های گرد‌و‌غبار است، اما عمدتا ناشی از فرایندهای احتراقی است. بخشی از ذرات معلق به طور مستقیم از منابع انتشار بیرون می‌آید؛ یعنی بخشی از اگزوز خودرو و بخشی هم از سایش لاستیک بر روی آسفالت خارج می‌شود. یک بخش دیگر نیز حاصل واکنش گازها‌ست؛ یعنی در مرحله اول ذره‌ای وجود ندارد، اما وقتی اکسیدهای نیتروژن و اکسیدهای گوگرد از منابع مختلف وارد هوا می‌شود، واکنش‌های شیمیایی صورت می‌گیرد و بخشی از آن به ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون تبدیل می‌شود. در بحث سوخت‌های مایع مانند مازوت نگرانی ما در مرحله اول دی‌اکسید گوگرد است؛ چون محتوای گوگرد در این سوخت‌ها بالا‌ست و باعث می‌شود دی‌اکسید گوگرد و اکسیدهای گوگرد منتشر و وارد محیط شود، اما وقتی اکسیدهای گوگرد به صورت گاز و اکسیدهای نیتروژنی وارد اتمسفر می‌شوند، مجدد به ذرات معلق تبدیل می‌شوند؛ بنابراین اگر در جایی مازوت‌سوزی صورت بگیرد، باید نگران اکسیدهای گوگرد و نیتروژن باشیم، چون اثرات جدی بر سلامت دارند؛ باعث اثرات تنفسی می‌شوند و ابتلا به آسم و حملات آسمی را افزایش می‌دهند، همچنین اگر به صورت بلند‌مدت افراد با این آلاینده‌ها مواجهه داشته باشند، احتمال مرگ زودرس در آنها افزایش می‌یابد.
وی تأکید کرد: ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون، ذراتی هستند که از سال ۲۰۱۳ به‌عنوان یک ترکیب سرطان‌زا شناخته می‌شوند؛ بنابراین نگرانی زیادی بابت اثرات سوء این آلاینده بر سلامت افراد وجود دارد. در کنار آن، فلزات سنگین هم در سوخت‌های مایع و منابع انتشار وجود دارد که انتشار آنها هم محتمل است.
