برگزاری پنجمین نشست علمی بررسی اندیشه‌های آیت‌الله منتظری به مناسبت پانزدهمین سالگرد رحلت ایشان:
آیت‌الله منتظری؛ پایبند به رواداری و حامی وفاق ملی
پنجمین نشست علمی بررسی اندیشه‌های آیت‌الله منتظری به مناسبت پانزدهمین سالگرد رحلت ایشان در تهران برگزار شد.
پنجمین نشست علمی بررسی اندیشه‌های آیت‌الله منتظری به مناسبت پانزدهمین سالگرد رحلت ایشان در تهران برگزار شد.
آیت‌الله منتظری، حقوق مخالفان و وفاق ملی
در ابتدای این برنامه، عمادالدین باقی به عنوان دبیر علمی نشست سخنانی ایراد کرد و ضمن بیان پیشینه گفت‌وگو با مخالفان و به رسمیت شناختن مخالف در سنت فکری پیشوایان شیعه و نقل دیدگاه‌های خوارج در تکفیر و قتل مخالفان، به بیان دیدگاه آیت‌الله منتظری و دیگر تدوین‌کنندگان قانون اساسی درباره حقوق مخالفان پرداخت و از ضرورت توجه به حقوق مخالفان در فضای امروز ایران به‌عنوان پیش‌شرط وفاق ملی واقعی مراحل برای عبور از گردنه پرخطر و بحرانی کنونی گفت.
عمادالدین باقی با نقل فرازی از سخنان آیت‌الله منتظری در مجلس خبرگان قانون اساسی سال ۱۳۵۸ درباره اینکه نباید برگزاری تجمعات را موکول به اجازه دولت کنیم چون بعدها دست دولت را باز می‌گذارد تا به هر بهانه‌ای جلوی تجمعات مردم را حتی در مساجد بگیرد، اشاره کرد و افزود: نمونه این نگرانی ایشان نشست امروز خود ما ۴۵ سال بعد از همان مذاکرات قانون اساسی است که چون برای برگزاری یک نشست علمی در سالگرد یک فقیه بزرگ و بزرگداشت او به ما چنین اجازه‌ای نمی‌دهند، ناگزیریم در محیط بسته‌ای مانند خانه که نیاز به مجوز نداشته باشد با این فشردگی و با محدودیت دعوت به خاطر محدودیت ظرفیت، نشست برگزار کنیم.
او ادامه داد: این حق ماست که بتوانیم به صورت آزادانه در مکان‌های وسیع‌تری مراسم را برگزار کنیم. پس از آن دکتر علی‌اکبر گرجی، استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، سخنرانی‌اش را تحت عنوان «حقوق مخالفان در اندیشه آیت‌الله منتظری» ایراد کرد و ضمن بیان توجه به حقوق مخالفان در تدوین قانون اساسی از ضرورت و بدیهی‌بودن آزادی اندیشه و بیان سخنرانی گفت و افزود: آیت‌الله منتظری شخصیتی بود که اقتدار‌طلب نبود. او با بیان اینکه رجوع به رأی مردم به اجازه نیاز ندارد، افزود: آیت‌الله منتظری برای مخالف فکری خود بهره‌ای از حقیقت را قائل بود. پس از آن، سخنان دکتر سعید حجاریان که به دلیل درمان و مشکل تکلم ناشی از عوارض ترور او در سال ۱۳۷۸ به صورت مکتوب ارائه شده بود، توسط خانم فاطمه فرجی قرائت شد، در این متن آمده بود: آیت‌الله منتظری در تدوین ولایت فقیه دچار دوگانه قدرت و اخلاق بود که در دوران قائم‌مقامی ادامه داشت.
حجاریان افزود: رعایت اخلاق بهای سنگین از دست دادن قدرت و محدودیت‌های بعدی را برای وی داشت. در پایان خاطره جالبی درباره حل مشکل نشت آب باران در خرپشته خانه آیت‌الله منتظری را در دوران حصر که به شورای امنیت ملی کشید بیان کرد. پس از آن مریم باقی، حقوق‌دان، که علاوه‌بر مدیریت جلسه، جزو سخنرانان بود فرازهای کوتاهی از مقاله‌اش را بیان کرد که در قسمتی از آن آمده بود: مهم‌ترین نظر آیت‌الله که در جریان استقرار حکومت دینی با آن مواجه شد، این بود که نمی‌شود در اجرای حکومت، میان شهروندان با یکدیگر تفکیک و تبعیض قائل شد، چون حکومت قرار است به همه افراد خدمات بدهد. اگر تأمین امنیت و عدالت برقرار است، برای همه است و موافق و مخالف حکومت نمی‌شناسد. جامعه تنها از مؤمنان و مقلدان تشکیل نمی‌شود و وقتی این دایره به تمام جامعه گسترده می‌شود، نه‌فقط ادیان ابراهیمی که همه را در‌برمی‌گیرد و وضعیت متفاوت می‌شود.
او ادامه داد: آیت‌الله منتظری دریافتند که انسان بما‌هو انسان باید مورد توجه قرار گیرد. این نگاه آیت‌الله منتظری در دو دهه پایانی عمر ایشان حتی بسیار مترقی‌تر از بحث حقوق مخالفان است؛ زیرا در نظر ایشان حقوق مخالفان بر‌مبنای «حق» بود نه «رحم» و معیار حق و عدل، اصولی‌تر از رحم است. با‌این‌حال، آیت‌الله پیش از نگاه‌های جدید‌تر خود نسبت به حقوق انسان حتی در بحث‌های فقهی گذشته هم بابی را به مقوله «حقوق مخالفان» اختصاص داده بودند؛ عنوانی که بسیاری از فقیهان به آن بی توجه بودند. در کتاب «مبانی مردم‌سالاری در اسلام» که توسط آقای بهرام شجاعی از شاگردان ایشان ترجمه شده، بحث مستقلی را به موضوع «حقوق مخالفان» اختصاص داده‌اند. در ادامه نشست، مینو مرتاضی لنگرودی نیز خاطره‌ای از دیدارها با آیت‌الله منتظری در سال‌های قبل و بعد از انقلاب و حسن معاشرت و برخورد ایشان ذکر کرد؛ از جمله واکنش ایشان نسبت به این انتقاد که چرا از نظر فقهی قائل به تصدی پست ریاست‌جمهوری توسط زنان نیستند.
سخنران بعدی دکتر علی‌اکبر علیخانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر دین و تاریخ اسلام، بود که سخنانش را تحت عنوان «ریشه اندیشه‌های آیت‌الله منتظری در رعایت حقوق مخالفان» بیان کرد. نویسنده کتاب «اسلام و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز» ابتدا درباره چگونگی شکل‌گیری علوم اسلام در قرون ابتدایی اسلام و جا‌ماندن بسیاری از معارف اسلامی در حیطه فقه و اخلاق سخن گفت و افزود: آیت‌الله منتظری گرچه یک فقیه سنتی بود اما ریشه مداراجویی، گرایش به حقوق بشر و دفاع از حقوق مخالفان در اندیشه متأثر از فقه نبود، بلکه ریشه اندیشه حقوق بشری او در انس با نهج‌البلاغه بود. امام علی می‌گفت خوارج برادران دینی ما هستند که بر ما شورش کرده‌اند و تفاوت‌ها ریشه در فهم‌ها و اندیشه‌ها و برداشت‌ها دارد، نه در عناد با حق.
️سخنران بعدی حجتالاسلاموالمسلمین محمود صلواتی، از شاگردان آیت‌الله منتظری و مسئول مدارس ایشان، ترجمه آهنگین سوره انشراح و تفسیر آن را محور قرار داد و گفت: سعه صدر در حکومت ویژگی پیامبر اسلام بود. او به نقش سعه صدر در حل مشکلات پرداخت و نمونه‌هایی از افرادی با سعه صدر را ذکر کرد مانند آیت‌الله طالقانی و مسئله شوراها، بازرگان و تلاش برای وفاق روحانیون و دانشگاهیان، سیدمحمد خاتمی با شعار زنده باد مخالف من و آیت‌الله سیستانی و حمایت از امنیت و تمامیت ارضی عراق و نهی روحانیت از ورود به مسائل اجرائی به نحوی که حتی اجازه نداد روحانیون تولیت حرم را داشته باشند و نیز مهندس لطف‌الله میثمی و مدارا و هم‌فکری او در زندان شاه در‌برابر مسعود رجوی و تفکر خودخواهانه‌اش.
صلواتی در ادامه به ریشه‌یابی شکل‌گیری سعه صدر در شخصیت آیت‌الله منتظری پرداخت.
سخنران اختتامیه، حجتالاسلاموالمسلمین هادی قابل بود که ضمن جمع‌بندی مباحث ارائه‌شده و بیان ضرورت توجه به شخصیت علمی آیت‌الله منتظری و چگونگی شکل‌گیری نشست‌های علمی بررسی اندیشه‌های آیت‌الله منتظری و گزارش کار پنج نشست علمی برگزار‌شده به اهمیت حرمت دشنام به انسان‌ها فارغ از ایمان و کفر و دین آنها در دیدگاه آیت‌الله منتظری و دلسوز‌ی‌ها و تذکرات خیرخواهانه ایشان پرداخت.
قابل با ذکر مثال‌هایی نشان داد که آیت‌الله منتظری از کسانی بود که وفاق را در عمل پیاده می‌کرد، هرچند در آن زمان بعضی از جوانان انقلابی مانند ما را خوش نمی‌آمد و به ترکیب متنوع اعضای شورای استفتا دفتر آیت‌الله منتظری که مرکب از موافقان تا مخالفان ایشان بود همچنین نمایندگان او در دانشگاه‌ها و باز‌بودن درب بیت ایشان برای همه افراد و گروه‌ها اشاره کرد.
دکتر علیرضا علوی‌تبار هم یکی دیگر از سخنرانان بود که به دلیل عارضه ناگهانی و عمل جراحی برداشتن کیسه صفرا در روز قبل، در بیمارستان بستری بود و نتوانست حضور یابد.
در میانه نشست، سه کلیپ کوتاه از سخنان آیت‌الله منتظری در مورد مذمت تندروی، رواداری با مخالفان و اهمیت جذب و خودداری از طرد دیگران پخش شد.
آنچه برای حضار جالب توجه بود تاریخ این سخنان یعنی سال‌های ۱۳۶۲ و ۱۳۶۳ بود.
در پایان رونمایی از سه جلد کتاب جدیدالانتشار تحت عنوان «آیت‌الله منتظری و نهج‌البلاغه» انجام شد. این کتاب، مجموعه مقالات و بحث‌های اولین سلسله نشست‌ها‌ست که پس از فراز‌و‌نشیب‌های طولانی و سخت اخذ مجوز از وزارت ارشاد توسط انتشارات سرایی چاپ شده است.
دکتر محمدمهدی جعفری، از استادان بنام و نهج‌البلاغه‌شناسان برجسته، در ضمن رونمایی از این کتاب سخنانی ایراد کرده و گفتند به عنوان کسی که سالیان سال است نهج‌البلاغه را تدریس می‌کند و با همه شروح فارسی و عربی نهج‌البلاغه آشنا‌ست، به‌جرئت ادعا می‌کند که شرح نهج‌البلاغه آیت‌الله منتظری یکی از جامع‌ترین، دقیق‌ترین و مفیدترین شرح‌های نهج‌البلاغه است.
در این نشست، سعید منتظری به نمایندگی از بیت، آیت‌الله دکتر محمدمهدی جعفری، مهندس لطف‌الله میثمی، مهندس محمود حجتی، وزیر دولت‌های خاتمی و روحانی، مهندس مصطفی طاهری، نماینده اسبق مجلس، علی‌اکبر جعفری، نماینده مجلس ششم، دکتر بنی‌اسدی، دبیرکل نهضت آزادی ایران، آیت‌الله ایازی، حجتالاسلاموالمسلمین سعیدی تاجیک و محمدعلی ابطحی و چند نفر دیگر از روحانیون، دکتر محسن آرمین، دکتر حسین راغفر، جواد مظفر، محمود دردکشان، علیزاده طباطبایی، مهندس زرکوب، غلامعلی رجایی، خسرو منصوریان، مینو مرتاضی لنگرودی، فاطمه گوارایی، زهره حری، خانم آقامحمدیان و از استادان دانشگاه رضا احمدی، دکتر میرطاهر موسوی، دکتر محمود حسینی، دکتر حسین اعتمادی، دکتر مرتضی فرجی و عده‌ای دیگر از شخصیت‌های مختلف فرهنگی-اجتماعی و دانشگاهی و کنشگران مدنی، حضور داشتند.
