خانواده سمندرهای ایران را بشناسید
سمندر خوشبختی نمی‌آورد
خرید و فروش سمندر قاچاق است
سمندر، دوزیست دم‌دار در خطر انقراضی است که در صورت خرید و فروش آن، مرتکب قاچاق حیات وحش شده، به محیط زیست ایران آسیب رسانده و در نتیجه یک میلیون تومان جریمه می‌شوید.
زینب رحیمی-خبرنگار محیط زیست: سمندر، دوزیست دم‌دار در خطر انقراضی است که در صورت خرید و فروش آن، مرتکب قاچاق حیات وحش شده، به محیط زیست ایران آسیب رسانده و در نتیجه یک میلیون تومان جریمه می‌شوید.
برخی از ایرانیان براساس باوری غلط تصور می‌کنند سمندر جزء سفره هفت‌سین ایرانی است یا می‌تواند برای آنها خوش‌یمن باشد یا سال پر از نیکی و خوشبختی برای آنها به ارمغان آورد؛ برای همین آن را می‌خرند و سر سفره عید می‌گذارند. در‌حالی‌که این یک تخلف آشکار محیط‌‌زیستی است.
شناسایی 2 خانواده از سمندرها در ایران
در ایران دو خانواده و ۹ گونه و زیرگونه سمندر زندگی می‌کنند و از آنجایی که ایران یک کشور گرم و خشک است، تنها مناطق جنگلی و کوهستانی کشور زیستگاه این گونه حساس به شمار می‌آیند. باربد صفایی، پژوهشگر دوزیستان، با اشاره به اینکه در ایران دو خانواده از سمندرها شناسایی و ثبت شده است، به «شرق» می‌گوید: «از خانواده سمندرهای آسیایی، دو گونه و یک زیرگونه وجود دارد که شامل سمندر جویباری ایرانی و زیرگونه آن سمندر گرگانی یا سمندر غارزی گرگانی هستند که بوم‌زاد جنگل‌های هیرکانی به شمار می‌آیند».
این کارشناس تنوع زیستی این‌طور ادامه می‌دهد: «سمندر گرگانی زیرگونه سمندر جویباری به حساب می‌آید و هر دو اینها جزء خانواده سمندر آسیایی هستند که شمال ایران و جنگل‌های هیرکانی، غربی‌ترین نقطه پراکنش جهانی این خانواده مهم از سمندرهاست. البته از خانواده سمندر آسیایی در دنیا ۵۹ گونه شناسایی شده که تنها همین گونه از آن در ایران وجود دارد. دقت داشته باشیم که سمندر آسیایی، همان‌طور که از نامش پیداست، فقط در نیمکره شمالی زمین یعنی آسیا پراکنش دارد».
اعضای 7نفره خانواده سمندرهای حقیقی ایران
خانواده دوم سمندرها در ایران، سمندرهای حقیقی هستند که از این خانواده شش گونه و یک زیرگونه وجود دارد؛ شامل سمندر کوهستانی آذربایجان، سمندر کوهستانی کردستان، سمندر کوهستانی لرستان، سمندر تاج‌دار کارلین، سمندر آتشین و سمندر قفقازی. توجه داشته باشیم که سمندر قفقازی به‌تازگی و در سال ۱۴۰۲ در ایران برای اولین بار مشاهده و ثبت رسمی شده است. دقت کنیم که سمندر خال‌ریز هم که در استان‌های کرمانشاه و کردستان وجود دارد، زیرگونه سمندر کوهستانی کردستان است. بنا بر گفته باربد صفایی، رئیس هیئت‌مدیره مؤسسه خزنده‌شناسان پارس، زیستگاه اصلی سمندرهای حقیقی در ایران، زاگرس و هیرکانی است. البته شمال غرب ایران موسوم به ناحیه زیستی آناتولی شرقی واقع در استان آذربایجان غربی نیز زیستگاه سمندر کوهستانی آذربایجان است.
ایران آخرین نقطه پراکنش جهانی 2 خانواده سمندر
او تأکید دارد: نکته حائز اهمیت درباره جایگاه سرزمین ایران این است که برای هر دو خانواده از سمندرهای آسیایی و حقیقی، ایران آخرین نقطه پراکنش جهانی است؛ برای آسیایی غربی‌ترین و برای اروپایی شرقی‌ترین. بنابراین حفاظت از این گونه‌ها از لحاظ جمعیت و ژنتیک مورد توجه حفاظتگران قرار دارد.
۲۷ گونه سمندر در دنیا؛ ۹ گونه در ایران
صفایی در ادامه با بیان اینکه ۸۸ درصد از دوزیست‌های جهان را قورباغه‌ها تشکیل می‌دهند و مابقی را گروه کوچکی از دوزیست‌های بدون دست و پا و سمندرها تشکیل می‌دهند، می‌گوید: سمندرها فقط هشت درصد از تنوع زیستی دوزیست‌های جهان را شامل می‌شوند. اما از ۲۷ گونه و زیرگونه دوزیست ایران هم ۹ گونه و زیرگونه سمندرها هستند؛ یعنی یک‌سوم دوزیست‌های ایران را سمندرها تشکیل می‌دهند. از آنجایی که این گروه حساس دوزیستان ایران یعنی سمندرها نیازمند اقدامات حفاظتی شدیدتر و مراقبت بیشتر هستند، هر‌گونه تغییر محیطی مثل تغییر اقلیم، خشک‌سالی و تخریب زیستگاه باعث به خطر افتادن بقای این گروه نادر می‌شود.
فاضلاب دوزیستان ایران را به بحران کشانده
دقت کنیم آلودگی آب‌ها روی موجودات آبزی و خشک‌زی تأثیر منفی می‌گذارد و باعث بروز بیماری‌های انگلی در آنها می‌شود. اغلب دوزیستان ایران هم به دلیل نبود تصفیه‌خانه فاضلاب در روستاها و در نتیجه ورود فاضلاب‌های انسانی و کشاورزی به رودخانه‌ها، در شرایط بحرانی قرار گرفته‌اند؛ مخصوصا اگر بدانیم که تاکنون تأثیر حداقل ۴۰ بیماری قارچی و انگلی روی دوزیستان ایران شناسایی شده است.
جریمه ضرر و زیان انواع سمندر، یک میلیون تومان
باربد صفایی، کارشناس تنوع زیستی و زیستگاه‌ها، با اشاره به اینکه در حال حاضر جریمه ضرر و زیان سمندر، یک میلیون تومان است، می‌گوید: «قاچاق سمندرها بیشتر درباره سمندر کوهستانی لرستان صادق است، اما دیگر گونه‌های سمندر هم می‌توانند در معرض خطر قاچاق باشند. فعلا گزارشی دال بر قاچاق بقیه سمندرها در ایران نداریم، اما هرازگاهی شاهدیم که گونه‌های دیگر هم سر از موزه‌ها یا مراکز تکثیر سایر کشورها درمی‌آورند».
هشداری مهم برای فصل تولید‌مثل سمندرها
بنا بر گفته باربد صفایی، از اواسط اسفند تا اواخر اردیبهشت هر سال، فصل تولید‌مثل سمندرهاست و در این دوره تخم‌های سمندر موجود در آب شدیدا به تغییرات شیمیایی مثل مواد شوینده، کنه‌کش‌ها و سایر مواد شیمیایی حساس هستند. بنابراین این کارشناس توصیه می‌کند گردشگران از شستن ظروف خود در محیط رودخانه‌ها خودداری و شستن آن را به زمان برگشت به شهر موکول کنند.
پلیس قطار در لرستان سمندرها را پس می‌گیرد
این پژوهشگر دوزیستان ایران همچنین با اشاره به افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت حفاظت از حیات وحش به‌ویژه سمندرها می‌گوید: «تا چند سال پیش بسیاری از گردشگران سمندرهایی را که در کنار رودخانه، چشمه‌ها و آبشارها می‌دیدند، جمع کرده و به دلیل زیبا‌بودن با خود می‌بردند، اما حالا روستاییان و اهالی ساکن این محدوده‌ها به دلیل افزایش آگاهی، خود مانع این کار می‌شوند». البته آن‌طور که کامران فرمان‌پور، مدیرکل محیط زیست استان لرستان، به «شرق» توضیح می‌دهد، «طبق توافق اداره کل محیط زیست لرستان و شرکت راه‌آهن، پلیس قطار در صورت مشاهده هر سمندر در بار و وسایل مسافران، آنها را ضبط کرده، به محیط زیست تحویل می‌دهد تا مجددا به طبیعت برگردانده شوند».
استقرار پاسگاه‌های سیار در لرستان
این مدیرکل سازمان محیط زیست با اشاره به استقرار پاسگاه‌های سیار فصلی در برخی زیستگاه‌های اصلی و مهم سمندر می‌گوید: «محیط‌بانان با گشت و بازرسی در مناطق تحت مدیریت محیط زیست از برداشت سمندر از محیط جلوگیری می‌کنند. ضمن اینکه اداره کل محیط زیست لرستان سعی دارد با برگزاری دوره‌های آموزشی، ضمن آگاهی‌رسانی به گردشگران و جامعه محلی، از قاچاق سمندر ممانعت کند. همچنین با نزدیک‌شدن به عید نوروز، گشت محیط‌بانان در بازار و خیابان‌ها و نظارت بر آکواریوم‌های داخل شهر افزایش خواهد یافت تا در صورت مشاهده خرید و فروش سمندر، با متخلفان برخورد کنند».
سمندرها همچنان در معرض خطر انقراض هستند
براساس آخرین گزارش‌های اتحادیه جهانی حفاظت از حیات وحش، سمندر کوهستانی لرستان نسبت به ۱۰ سال قبل از لحاظ رده حفاظتی، دو رده بهبود پیدا کرده است. این تغییر وضعیت با گزارش و خواست سازمان حفاظت محیط زیست ایران صورت گرفته است، اما متخصصان همچنان معتقدند این گونه در معرض خطر انقراض قرار دارد و وضع حفاظتی گونه اگر بدتر نشده باشد، بهتر نشده است. بنا بر گفته باربد صفایی، پژوهشگر دوزیستان ایران، در شرایطی که تعداد درخور توجهی از چشمه‌های واقع در زاگرس و حتی هیرکانی خشک یا کم‌آب شده، چطور می‌توان ادعا کرد که وضع حفاظتی و جمعیت سمندر بهبود پیدا کرده، در‌حالی‌که زیستگاهش کاهش یافته است؛ مخصوصا که می‌دانیم سمندر کوهستانی یک گونه وابسته به محیط آبی است و حیاتش وابسته به چشمه‌ها و جویبارهای کوهستانی ایران است.
با ۱۵۴۰ تماس بگیرید
به گزارش «شرق»، سمندرها جزء حیات وحش ایران و گونه در معرض خطر انقراض هستند و خرید و فروش آنها مصداق قاچاق حیات وحش است. بنابراین به شهروندان توصیه می‌شود با نخریدن سمندر، چرخه قاچاق این دوزیست زیبا و ارزشمند را متوقف کرده و در صورت مشاهده فروش این گونه توسط آکواریوم‌‌دار و فروشگاه‌های دیگر، با شماره ۱۵۴۰ تماس گرفته و این تخلف را به سازمان محیط زیست گزارش کنند. مأموران محیط زیست موظف هستند به محل مراجعه کرده و ضمن بازرسی، تخلف احتمالی را با دقت پیگیری کنند.