تحریم‌های جدید علیه ایران

در پی واکنش نظامی ایران به حمله اسرائیل به بخش کنسولی سفارت در دمشق، تدابیری طبق روال قبلی از سوی شماری از کشورهای غربی علیه ایران و نیز با هدف بازداشتن اسرائیل از واکنش متقابل و وقوع یک جنگ منطقه‌ای گسترده اتخاذ شده‌ است. در‌نظر‌گرفتن این تدابیر جدید در کنار همکاری آمریکا، انگلیس، فرانسه و اردن با اسرائیل و گزارش‌هایی مبنی بر همکاری‌های مشابه از طرف عربستان، امارات و حتی ترکیه در جریان حمله ایران به اسرائیل درخور‌توجه است. بسته سیاستی که برای این منظور در دستور کار آمریکا و اروپا قرار گرفته، شامل طیفی از موضع‌گیری‌ها و اقدامات عملی بوده‌ است. شماری از مقامات غربی به اسرائیل سفر کردند، انتقادات قبلی علیه جنایات اسرائیل در غزه را متوقف کردند و هم‌زمان هشدار دادند که اگر‌چه به امنیت اسرائیل متعهدند؛ اما در صورت تهاجم اسرائیل به ایران در کنار آن نخواهند بود. بخش دیگر این بسته شامل کمک‌های نظامی به اسرائیل است که تصویب کمک نظامی 17 میلیارد‌دلاری در کنگره آمریکا در رأس آن قرار دارد.

اسرائیل بعد از حمله ایران پیگیر اقدامات تحریمی و دیپلماتیک علیه ایران و قرار‌دادن سپاه در فهرست سازمان‌های حامی تروریسم و به‌اصطلاح «ایجاد یک جبهه جهانی و یک ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران» شده‌ است. درباره اقدامات تحریمی این بسته سیاستی، وزارت خزانه‌داری آمریکا در روز بعد از حمله ایران به اسرائیل از تحریم 16 شخص و دو نهاد در زمینه تولید پهپاد در ایران و پنج شرکت که ادعا شد در تأمین اقلام لازم برای تولید فولاد در شرکت فولاد خوزستان یا خرید محصولات این شرکت فعالیت دارند و سه شعبه گروه خودروسازی بهمن به خاطر همکاری با سپاه خبر داد. وزارت بازرگانی آمریکا نیز اعلام کرد که از طریق اعمال تحریم‌هایی، دسترسی ایران به «فناوری‌های سطح پایین» را محدود کرده‌ است. انگلیس نیز هم‌زمان ضمن هماهنگی با آمریکا از اعمال تحریم بر ستاد مشترک نیروهای مسلح ایران، نیروی دریایی سپاه و سازمان صنایع هوا‌فضا و برخی افراد و گروه‌های دیگر (مجموعا هفت شخص و شش نهاد مرتبط با فعالیت‌های نظامی منطقه‌ای ایران و حمله به اسرائیل) خبر داد. رئیس شورای اروپا نیز چهارشنبه گذشته از تحریم اتحادیه اروپا علیه برنامه‌های ساخت موشک و پهپاد در روزهای آینده با هدف «منزوی‌کردن ایران» سخن گفت.

از طرفی، تحریم‌هایی علیه ایران و گروه‌های محور مقاومت که شنبه گذشته به تصویب یک اکثریت دو‌حزبی در مجلس نمایندگان آمریکا رسیده، می‌تواند تحت شرایطی مهم‌تر از تحریم‌های دولت‌ها باشد. شش بخش از 15 بخش قانونی به نام «صلح قرن بیست‌و‌یکم از طریق قدرت» که با 361 رأی موافق و 57 رأی مخالف به تصویب رسید، درباره ایران است. مهم‌ترین بخش این مجموعه متوجه محدودکردن صادرات نفت ایران است که مطابق گزارش فایننشال تایمز در چهارماهه اول سال جاری 141.7 میلیون بشکه یعنی 28 درصد بیشتر از مدت مشابه در سال قبل بوده است. در این زمینه قرار است SHIP Act تحریم‌های جدیدی بر افراد، پالایشگاه‌ها، کشتی‌ها و بنادری که «آگاهانه در فروش نفت ایران دخالت دارند»، اعمال کند که ازجمله شامل منع ورود کشتی‌های ذی‌ربط به بنادر آمریکا برای دو سال می‌شود. این مصوبه که حق تعلیق 180‌روزه برای جلوگیری از افزایش قیمت نفت به رئیس‌جمهور می‌دهد، اگر نهایی شود و دولت آمریکا مصمم به اجرای آن شود، ممکن است اثراتی بر صادرات نفت ایران داشته باشد. قانون دیگری متوجه بسط تحریم‌های ثانویه علیه هر نهاد مالی چینی است که در خرید نفت ایران دخالت داشته باشد. قانونی دیگر در این مجموعه فعالیت‌های موشکی و پهپادی ایران و به‌ویژه افراد و نهادهایی که مطابق ضمیمه ب قطع‌نامه 2231 تا اکتبر گذشته تحت تحریم سازمان ملل بودند و نیز واردات و صادرات سلاح‌های متعارف و غیرمتعارف را هدف قرار داده است. «قانون مهسا» متوجه دفتر رهبری و ریاست‌جمهوری و مقامات آن و نهادها و بنیادهای تحت اداره آن است که در صورت تفسیر موسع، نهادهای خیریه و اقتصادی مربوطه را نیز شامل می‌شود. مجلس آمریکا در اقدامی دیگر خواستار دریافت گزارش درباره دارایی‌ها و نیز حساب‌های بانکی خارج از ایرانِ 20 مقام ارشد ایرانی و سران گروه‌های تحت حمایت ایران شده است. دو قانون دیگر نیز که به تصویب مجلس نمایندگان رسیده، درباره «جلوگیری از تأمین مالی بین‌المللی حماس» و «خاتمه تأمین مالی حماس و کشورهای حامی تروریسم» است. 

در دومی محدودیت‌های جدیدی برای دسترسی ایران به کمک‌های مالی نهادهای بین‌المللی نیز پیش‌بینی شده است.

این تحریم‌ها تحت تأثیر جو جدید در منطقه وضع شده یا در وضع آنها تسریع شده‌ است. تصور آمریکا و اروپا ظاهرا این است که این تحریم‌ها و احیانا فشار بیشتر برای اجرای آنها بتواند به جلوگیری از تعرضات جدید اسرائیل و گسترش جنگ در منطقه نیز کمک کند. در شرایطی که ایران تحت انواع تحریم‌ها در سال‌های اخیر بوده، دست‌کم بخش عمده تحریم‌های جدید ممکن است صرفا جنبه نمادین داشته باشد. هر‌چند حتی در‌این‌صورت نیز برای موقعیت دیپلماتیک ایران و احتمال گشایشی در روابط ایران و غرب در آینده مضر است. مهم‌ترین سؤال درباره اثربخشی این تحریم‌ها این است که آیا دولت بایدن جدیتی برای اجرای آنها نشان خواهد داد و حتی در‌این‌صورت آیا شبکه فروش نفت ایران به پالایشگاه‌های کوچک و مستقل چینی که نیازی به کار با دلار و با غرب ندارند، در برابر این تحریم‌ها آسیب‌پذیر خواهد بود یا خیر.