سیاست همسایگی در پرتو مذاکرات وین
در معرکه‌بازاری که اطراف مختلف درگیر در مذاکرات هستهای جمهوری اسلامی ایران و جامعه بین‌المللی، پیرامون موفقیت یا ناکامی آن به پا کرده‌اند، تحولات منطقهای در حال شکل‌دهی به فضای آلوده‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران است که مسیر خزنده‌ای را در حال طی‌کردن است. آنچه در روزهای اخیر در خصوص تحول قابل درک در مواضع جمهوری اسلامی ایران درباره روند مذاکرات هستهای وین، مانند نصب مجدد دوربین‌های آژانس، تأکید بر عبورنکردن از غنی‌سازی ۶۰درصدی، تعدیل در خواسته‌ها و مطالبات اولیه درباره لغو تمامی تحریم‌ها قبل از ورود آمریکا به برجام و سرانجام ارسال پیام غیرمستقیم درباره مطالبات و خواسته‌های معقول جمهوری اسلامی ایران به طرف آمریکایی رخ داده، هیچ‌یک تأثیر بازدارنده‌ای بر اتفاقات و تحولاتی که ریشه در کدورت‌ها و کج‌فهمی‌های منطقه علیه جمهوری اسلامی ایران دارد، بر جای نگذاشته است. در شرایطی که اظهارات و مواضع مقامات مختلف کشور حکایت از تغییر آشکار در مناسبات منطقهای و راهبردهای همسایگی جمهوری اسلامی ایران دارد و انتظار می‌رود که پاسخی مناسب و درخور برای این حسن‌نیت از طرف‌های مقابل دریافت شود، شاهد انتشار اخبار و گزارش‌هایی مبنی بر عقد قراردادهای عربستان سعودی با چین هستیم که برای «ساخت» موشک‌های بالستیک و دوربرد که پیش از این نوع وارداتی این موشک‌ها با بردهای بین سه تا پنج هزار کیلومتر در اختیار ریاض قرار گرفته بود، منعقد می‌شود. اینکه تحقق همکاری‌های عملیاتی نظامی بین چین و عربستان سعودی و اعلام آن در شرایطی که مذاکرات وین چشم‌انداز متفاوتی نسبت به هشت دور قبلی آن داشته است، برای تأثیرگذاری بر این مذاکرات یا تقویت واقعی توان رزمی پادشاهی سعودی در جهت اهداف سلطه‌طلبانه آن در منطقه رخ داده است، تغییری در اصل ماوقع و تفاوت تعارض‌گونه مواضع علنی و آشکار مقامات سعودی با رفتار عملیاتی آنها به وجود نمی‌آورد. به موازات تقویت توان نظامی پادشاهی سعودی که کشورهای غربی و شرقی مانند چین در تحقیق آن با یکدیگر به رقابت شدید پرداخته‌اند، سران پادشاهی سعودی از اظهارات دشمن‌تراشانه و ایران‌هراسی خود نسبت به جمهوری اسلامی ایران و تلاش برای ائتلاف‌سازی علیه ایران در منطقه فروگذار نمی‌کنند. روابط قاهره و ریاض که یکی از پیچیده‌ترین و پرمخاطره‌ترین روابط بین کشورهای عربی منطقه خاورمیانه و حوزه خلیج فارس در دهه‌های گذشته بوده است، در هفته‌های اخیر در آستانه تحولات چشمگیری قرار گرفته است. در جریان سفر اواخر آذر‌ماه فیصل فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی به قاهره، موضوعات و مسائل مربوط به آنچه به‌زعم دو کشور امنیت منطقهای نامیده می‌شود. مورد بحث و تبادل‌نظر قرار گرفت. وزیر خارجه ریاض در اظهارات خود در قاهره خاطرنشان کرده است که مصر از برقراری امنیت در منطقه استقبال میکند و به همین خاطر قاهره و ریاض درصددند همکاری‌ها و مشورت‌های خود را در منطقه افزایش دهند. به گفته وزیر خارجه سعودی کشورش از موضع مصر درباره مبارزه علیه فعالیت‌های شبهنظامیان حوثی در یمن استقبال میکند. همچنین وزیر خارجه مصر در اظهارات خود متذکر می‌شود که روابط ویژه و استراتژیک با عربستان سعودی برقرار است. فرحان، وزیر خارجه عربستان در مصاحبه مشترک خود با همتای مصری، بر ضرورت ممانعت از آنچه به‌زعم او دسترسی ایران به سلاح هستهای است، تأکید کرده است. به گفته او در روزهای اخیر هیچ‌گونه ملاقاتی بین عربستان و ایران صورت نگرفته است، با‌این‌حال عربستان برای گفتوگو آمادگی دارد. این دو کشور درباره امنیت عربی خاطرنشان می‌کنند که امنیت عربی ضرورت داشته و حرکت مشترک عربی و همبستگی کامل برای محافظت از امنیت ملی عربی را بااهمیت تلقی کردند. در جریان سفر وزیر خارجه عربستان به قاهره دو کشور هرگونه تلاش منطقهای برای دخالت در امور داخلی کشورهای عرب یا تهدید ثبات و تعرض به منافع مردم این کشورها را مردود دانسته و تصمیم گرفتند که علیه سازمان‌های تروریستی تحت هر فرم و شکلی در منطقه مبارزه کنند. وزرای خارجه سعودی و مصر بر ضرورت تأمین امنیت دریایی و دریانوردی در خلیج فارس و تنگه باب‌المندب و دریای سرخ تأکید کردند. از سوی دیگر ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی پنجشنبه گذشته در جریان نطق سالانه خود در مجلس مشورتی سعودی خاطرنشان کرد که امیدوار است ایران سیاست بی‌ثبات‌سازی خود را ترک کرده و برای تحقق صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه همکاری کند. به گفته ملک سلمان ایران یک کشور همسایه سعودی است و ما امیدواریم که ایران سیاست و رفتار منفی خود را در منطقه تغییر دهد و به سمت همکاری و گفتوگو حرکت کند. ملک سلمان در ادامه اتهام‌زنی‌های خود اضافه کرده است که ما با نگرانی فراوان سیاست ایران را که ثبات و امنیت منطقه را مورد تعرض قرار داده است، پیگیری می‌کنیم، سیاست‌های ایران به‌ویژه با ایجاد و حمایت از شبهنظامیان مسلح، افزایش سیستماتیک ظرفیت نظامی خود در منطقه و فقدان همکاری با جامعه بین‌المللی در خصوص برنامه هستهای و توسعه موشک‌های بالستیک همراه است. وی همچنین اضافه کرده است که ما حمایت ایران از شورشیان تروریست حوثی که جنگ را در یمن باعث می‌شوند و موجبات بحران انسانی در این کشور و تهدید امنیت پادشاهی سعودی و منطقه را فراهم می‌کنند، پیگیر هستیم. تشدید تحرکات ریاض علیه جمهوری اسلامی ایران و هم‌زمانی آن با عملیاتی‌شدن سیاست‌های نزدیکی با همسایگان جمهوری اسلامی ایران و چشم‌اندازهای امیدوارکننده در مذاکرات وین در شرایطی است که دنبال تحولات یک ماه اخیر در مناسبات خارجی کشور امارات عربی متحده و اولین سفر نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به یک کشور عربی حوزه خلیج فارس و روند عادی‌سازی روابط این رژیم با کشورهای منطقه و نیز همسایگان ایران و همچنین سفر امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه به عربستان سعودی و امارات که موجب اتفاقات مهم و قابل‌توجهی در مناسبات سیاسی نظامی و فرهنگی کشورهای عربی منطقه با فرانسه بوده که ساده‌لوحانه خواهد بود اگر اهداف فعل و انفعالات راهبرد امارات را بی‌ارتباط با منافع جمهوری اسلامی ایران قلمداد کنیم؛ به‌هر‌حال سرجمع تمامی تحولات ذکرشده در خصوص تحرکات کشورهای عربی منطقه خلیج فارس و خاورمیانه جهت تدارکات نظامی سیاسی و آماده‌سازی خود برای شرایطی که احتمالا پس از خروج آمریکا از منطقه خاورمیانه خلیج فارس به وجود خواهد آمد، نشانگر نوعی ارزیابی غیرمنطبق بر تحولات جاری راهبرد انتخابی دولت برای نزدیکی با همسایگان و ایجاد تعامل سازنده‌تر با اصحاب منطقهای است. طبیعتا آنچه درباره مناسبات خارجی جمهوری اسلامی ایران در شرایط جاری بین‌المللی و منطقهای در حال وقوع است، ناظر بر این امر است که بدون دستیابی به روابطی سالم و مبتنی بر منافع متقابل با بازیگران صحنه تحولات بین‌المللی و هم‌زمان در قبال کشورهای حوزه جغرافیای پیرامونی جمهوری اسلامی ایران، تحقق انتظارات و محاسبات عینی صورت نخواهد گرفت. بنابراین آنچه در مذاکرات جاری وین در حال وقوع و تحقق است، مسلما باید با طراحی‌های لازم و تعامل مناسب برای ظرفیت‌های تأثیرگذار و قابل‌قبول در منطقه جغرافیای پیرامون جمهوری اسلامی ایران هم‌وزن و هم‌عرض باشد.