صلح نیازمند ابتکار عمل جدیدی است

افزایش بی‌سابقه میزان تنش‌ها و گسترش درگیری‌های نظامی در منطقه، موجب شده تا شبح هولناک جنگ، سایه خود را بیش‌ از‌ پیش هویدا کند. در این شرایط اسرائیل در تکاپو است تا پای آمریکا را به درگیری‌های منطقه و به‌ویژه جنگ با ایران باز کرده و جنگ وسیعی را بر ایران تحمیل کند. وزیر امور خارجه در سفر منطقه‌ای خود به‌صراحت اعلام کرده ایران در پی جنگ نیست اما برای هر سناریویی کاملا آماده‌ است. عراقچی همچنین گفته ایران، هم آماده جنگ است، هم آماده صلح. اینکه ایران بارها اعلام کرده خواهان جنگ نیست و حتی اعلام کرده آماده صلح است، این موضع و راهبرد البته نیازمند روشنگری شفافی است. اگر ایران در شرایط موجود دنبال جنگ نیست و حتی از صلح استقبال می‌کند، بی‌گمان باید تعریف خود را از صلح متناسب با شرایط موجود منطقه و ملزومات حقوقی آن در حقوق بین‌الملل به‌روشنی ارائه و روشن کند که در صلح مد‌نظر ایران که قاعدتا باید از حداقلی از مقبولیت در نظام بین‌الملل و حقوق بین‌الملل برخوردار باشد و هر دو سوی منازعه نیز تا حدودی منافع خود را در آن طرح بیابند، کدام نکات جدید و اساسی وجود دارد و ویژگی‌های مثبت آن چیست تا موجب تشویق طرف‌های درگیر منطقه‌ای و قدرت‌های جهانی برای همکاری در پیشبرد آن شود. تفاوت این طرح ابتکاری با مواضع گذشته کشور چیست و چه ظرفیت‌های جدیدی برای صلح منطقه‌ای ایجاد می‌کند. در چنین صورتی است که ابتکار عمل صورت‌گرفته می‌تواند به کاهش تنش‌ها منجر و امید به آتش‌بس شود و حتی صلح را در منطقه افزایش دهد. در هنگامه افزایش تنش‌ها و گسترش شبح جنگ تمام‌عیار فرصت‌های جدید هم گاه خود را نمایان می‌کند. جنگ در هیچ زمانی به خیر عمومی منتهی نمی‌شود. جنگ اگرچه ادامه دیپلماسی است، اما شرّی است که از سر ناچاری و در شرایط استثنائی و ناخواسته باید به آن وارد شد. در شرایط کنونی که جهان شاهد آلام و رنج روزافزون مردم غزه و لبنان است و هزاران نفر از شهروندان این دو منطقه قربانی جنگ لگام‌گسیخته کنونی شده و صدها هزار نفر نیز از خانه و کاشانه خود آواره شده‌اند، جنگی که هیچ مقرراتی بر ابعاد آن حاکم نیست و غیرنظامیان آماج حملات خونین و دهشتناک قرار می‌گیرند و آمریکا و اروپای غربی نیز به حمایت‌های تسلیحاتی و تدارکاتی و نظامی خود از اسرائیل ادامه می‌دهند و کشورهای عربی و اسلامی هم تنها نظاره‌گر چنین روندی هستند، تنها راه توقف این روند و جلوگیری از گسترش جنگ ارائه ابتکارات دیپلماتیک جدی و چندوجهی است تا شاید بتوان راهی برای مهار جنگ‌طلبی گشود. آیا ایران آمادگی لازم برای ارائه یک ابتکار عمل راهبردی و اصلاح برخی رویه‌ها را پیدا کرده است؟ آنچه مسلم است، این است که در شرایط ملتهب کنونی با تکرار مواضع سابق نمی‌توان به صلح رسید. از طرف دیگر باز روشن است که نتیجه جنگ هرچه باشد، جنگ به خیر عمومی منجر نمی‌شود و خسارات پیش‌بینی‌ناشده بزرگ و مخاطره‌آمیزی در پی خواهد داشت. شرایط و امکانات کشور را هم باید در نظر داشت. در چنین شرایطی باید برای صلح بیش از گذشته تأمل کرد و به ارائه ابتکار عمل جدیدی پرداخت. در صورت ارائه یک پیشنهاد مبتکرانه از سوی ایران که طراحی آن هم نیازمند مشاوره با دیگر کشورها و وفاق داخلی در‌باره آن است، آن‌گاه گسترش اقدامات دیپلماتیک با قدرت‌های بزرگ جهانی مانند چین و روسیه که دارای روابط نزدیک‌تری با ایران هستند، از ضروریات بعدی چنین رویکردی است. در ماه‌های گذشته چین و روسیه تنها نظاره‌گر بحران موجود بوده‌اند و هیچ‌گونه تحرک جدی و معناداری برای کاهش تنش‌ها در پیش نگرفته‌اند. لازم است با افزایش فعالیت‌های دیپلماتیک، این دو قدرت را به تحرک بیشتر ترغیب کرد تا بتوان مقدمات یک اجماع بزرگ‌تر را برای صلح فراهم کرد. هم‌زمان با رویکرد جدید ایران، آغاز گفت‌وگوی مستقیم و بی‌واسطه با طرف‌های غربی به‌ویژه آمریکا می‌تواند روزنه‌های جدیدی از ابتکار عمل ایران را نمایان کند و برای اثر‌بخشی آن امیدوار بود. آمریکا در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری است. اگرچه این کشور درگیر مباحث انتخاباتی است، اما چندان مایل به گسترش جنگ به‌ویژه در شرایط موجود نیست. آغاز گفت‌وگوهای مستقیم ایران و آمریکا و ایجاد امید به اثربخشی آن می‌تواند گامی اساسی برای دور‌کردن امید از تندروهای جنگ‌طلب در آمریکا برای دستیابی به قدرت باشد. تنها دیپلماسی هوشمند و مبتکرانه است که می‌تواند در برابر جنگ‌طلبی سدی اساسی ایجاد کند. این روزها باید ظرفیت دیپلماتیک کشور را تنها محدود به آمد‌و‌رفت وزیر خارجه نکرد و باید هیئت‌های مختلفی به نمایندگی از کشور به این فرایند پیوسته و سیاست یک‌صدا و منسجم صلح‌طلبانه کشور را با ابتکار عملی سازنده با دیگر طرف‌های منطقه‌ای و جهانی در میان بگذارند و دیپلماسی عمومی و توجه به افکار عمومی در سطح بین‌المللی را پیوست اقدامات بعدی قرار دهند. شرّی بزرگ دامن‌گیر منطقه شده که تنها راه مواجهه خردمندانه با آن، استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیک با ابتکار عملی متهورانه است.