توقف مازوت‌سوزی، تأکید مؤکد بر حق حیات
در هفته گذشته دستور توقف مازوت‌سوزی و پیرو آن اعلام خاموشی منظم، موجی از انتقادها را در فضای عمومی و مطبوعاتی به راه انداخته است. دستور رئیس‌جمهور مبتنی بر توقف مازوت‌سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان است و علت اتخاذ این تصمیم، توجه به سلامتی مردم اعلام شده است.
در هفته گذشته دستور توقف مازوت‌سوزی و پیرو آن اعلام خاموشی منظم، موجی از انتقادها را در فضای عمومی و مطبوعاتی به راه انداخته است. دستور رئیس‌جمهور مبتنی بر توقف مازوت‌سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان است و علت اتخاذ این تصمیم، توجه به سلامتی مردم اعلام شده است. سخنگوی دولت نیز با بیان اینکه نباید بخشی از جامعه با جان خود هزینه تولید برق را پرداخت کند، تأکید کردند که می‌توان برای مدت محدودی، خاموشی منظم را جایگزین تولید سم برای عموم شهروندان کرد. منتقدان ضمن تأکید بر اینکه اعلام خاموشی باعث متضررشدن چرخه صنعت می‌شود، این اقدام را موجب اختلال در زندگی روزمره مردم می‌دانند. همچنین فرصت سه‌ماهه این دولت را برای برنامه‌ریزی مناسب‌تر کافی قلمداد می‌کنند و معتقدند باید به گونه‌ای مدیریت می‌شد که کار به انتخاب بین بد و بدتر نمی‌رسید. از سوی دیگر با تعطیلی این سه نیروگاه مازوت‌سوز، مشخص نیست چه مقدار بحث آلودگی کنترل خواهد شد و تکلیف دیگر نیروگاه‌های مازوت‌سوز نیز نامشخص است. برخی از این انتقادات از سوی مسئولان امر نظیر خانم انصاری، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست، پاسخ داده شده است. به طور مثال دلیل انتخاب این سه نیروگاه، به دلیل آلودگی بالای سه استان البرز، اصفهان و مرکزی بوده است و به همین علت، کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا چنین تصمیمی را اتخاذ کرده است. اما ورای این انتقادات به نظر می‌رسد به هر دلیلی ازجمله سوءمدیریت گذشته یا حال، کاهش منابع یا تحریم و... امروز باید بین دو گزینه موجود در این زمینه یعنی ادامه مازوت‌سوزی یا توقف آن در ازای خاموشی‌های منظم تصمیم‌گیری شود. با نگاهی به آمار ارائه‌شده در سال گذشته می‌توان تا حدودی انتخاب مابین این دو را سهل‌تر کرد و با اطمینان بیشتری بر آن پافشاری کرد. در این زمینه خانم سمیه رفیعی، از نمایندگان مجلس و رئیس کمیته محیط زیست کمیسیون کشاورزی، آمار بهت‌آوری را از سال ۱۴۰۲ ارائه کرده‌اند. این نماینده مجلس عنوان کرده‌اند که میزان مرگ‌و‌میر ناشی از آلودگی هوا از ۲۴ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ به ۳۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است. علاوه‌بر‌این خسارات ناشی از آلودگی هوا در سال ۱۴۰۲ نیز بالغ بر ۵۹۷ همت بوده است. با نگاهی به این آمار، اهمیت مقابله با آلودگی هوا هویدا است. علاوه‌بر‌این حق بر محیط زیست سالم که اعم از برخورداری از هوای پاک است، به طور جدی مورد تأکید اسناد داخلی و بین‌المللی قرار گرفته است. ازجمله در اصل ۵۰ قانون اساسی، ماده ۱۱۳ منشور حقوق شهروندی، اصل نخست اعلامیه استکهلم ۱۹۷۲، قطع‌نامه ۴۸/۱۳ شورای حقوق بشر ۲۰۲۱ و قطع‌نامه ۷۶/۳۰۰ مجمع عمومی سازمان ملل ۲۰۲۲ به این حق اشارات صریحی شده است. همچنین درباره توجه خاص به معضل آلودگی هوا، قانون هوای پاک مصوب ۱۳۹۶ نیز به اهمیت مقابله با این نوع از آلودگی اشاره دارد. با این تفاسیر تأکید بر توقف مازوت‌سازی و پیامد آن یعنی خاموشی منظم درواقع تقابل حق بر محیط زیست سالم و پیوست‌های دیگر آن نظیر حق بر سلامت با حق برخورداری از برق مستمر و بهینه است که یکی از حقوق شهروندی است.
دراین‌میان اهمیت توقف مازوت‌سوزی با تأکید بر حق بر محیط زیست سالم و حق بر سلامت که هم‌راستا با حق حیات است، به‌مراتب در درجه بالاتری قرار می‌گیرد و بر اولویت آن بر دسترسی به دیگر حقوق ازجمله حق برخورداری از برق مستمر و بهینه صحه می‌گذارد. البته این اولویت‌دهی و تأکید بر انتخاب توقف مازوت‌سوزی باید مبتنی بر شروطی باشد تا مانع از بی‌اعتمادی مردم و سوءاستفاده سیاست‌مداران شود. ازجمله اینکه باید بر اصل مشارکت تأکید کرد. این اصل از اصول بسیار مهم در حقوق بین‌الملل محیط زیست است که متکی به اصول دیگری ازجمله اطلاع‌رسانی و حق دسترسی به اطلاعات محیط‌زیستی، مشارکت عموم در فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و در نهایت دسترسی و توسل به مراجع اداری و قضائی درباره مسائل زیست‌محیطی است. اگر این روند در پیش گرفته شود و ریل‌گذاری صحیح انجام شود، به طور حتم روند حل‌و‌فصل مشکلات و معضلات کشور به‌ویژه در حوزه محیط زیست تسهیل می‌شود.
