نهضت داخلی‌سازی خودرو در معرض نابودی

تولید خودرو و قطعات آن در کشورمان طی سال‌های اخیر با نوسانات زیادی روبه‌رو بوده است، با این حال به نظر می‌رسد با افزایش تولید قطعات مختلف خودرو می‌توانیم نیاز مصرف‌کنندگان بیشتری را در کشورمان تأمین کرده و تولید خودروی داخلی را به انحای مختلف ارتقا دهیم. در حال حاضر حدود 800 هزار نفر در سراسر کشور در فرایند تولید خودرو مشارکت دارند و توانسته‌اند ایران را طی یک دهه اخیر مابین 20 تولیدکننده برتر صنعت خودروسازی جهان قرار دهند و از طرف دیگر در حال حاضر ایران توانسته چهارهزارو 575 درصد قطعات مورد نیاز خودروهای تولید داخل را تأمین و به بازار عرضه کند. با وجود اینکه مدت‌ها از شکل‌گیری خودروسازی در ایران می‌گذرد، اما پیشرفت‌ها و تلاش‌های صورت‌گرفته در سال‌های گذشته به دلایل مختلف نتوانسته آن‌طور که باید و شاید به خودکفایی و بی‌نیازی از واردات دست پیدا کند. طبق اطلاعات موجود حدود ۲۵ درصد از قطعات مورد نیاز ساخت خودرو در کشور، وارداتی است که عمدتا مربوط به تجهیزات الکترونیکی و قطعات های‌تک نظیر ایموبلایزر، ECU و سنسور اکسیژن است و در سال‌های گذشته این قطعات عمدتا از چین تأمین شده‌اند.

چرا واردات قطعات مشابه ممنوع شود

یکی از دلایل این عدم وابستگی آن است که پس از تحریم‌های شدید علیه صنعت خودرو تولیدکنندگان داخلی تصمیم گرفتند تا حد زیادی در این صنعت به خودکفایی برسند تا علاوه بر کاهش ارزبری برای واردات قطعات خودرو از وابستگی به خارجی‌ها نیز بکاهند. بنا بر آخرین اطلاعات موجود درخصوص برگزاری میزهای ساخت داخل حد فاصل سال 98 تا 1400، پنج میز داخلی‌سازی قطعات خودرو در کشور برگزار شد و حالا با گذشت حدود سه سال از آخرین میز ساخت داخل به نظر می‌رسد این روند به‌شدت کند شده است. با وجود آنکه بیشتر شرکت‌های بزرگ قطعه‌سازی در نهضت مورد نظر شرکت نکردند، اما به هر حال بودند قطعه‌سازانی که به قول و قرارهای سیاست‌گذار اعتماد و در این نهضت سرمایه‌گذاری کردند. آنها می‌گویند بنا بوده در ازای داخلی‌سازی قطعات، مشوق‌هایی دریافت کنند، از‌جمله اینکه واردات قطعات مشابه ممنوع شود؛ با این حال چنین اتفاقی رخ نداده و پس از فروکش‌کردن هیجان داخلی‌سازی و حتی در حین برگزاری میزها و ساخت داخل، واردات جریان داشته و دارد.

تنها راه نجات صنعت خودروسازی، حمایت از بخش خصوصی واقعی است

از همین رو، سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته در جریان نهضت داخلی‌سازی قطعات، در خطر نابودی قرار دارد و برای قطعه‌سازان این پرسش ایجاد شده که اگر قرار بر ادامه واردات قطعات بوده، پس چرا اصلا نهضت داخلی‌سازی به راه افتاد؟ البته تردیدی وجود ندارد که داخلی‌سازی تمام و کمال قطعات بی‌معناست و از طرفی، قیمت نقش محوری در تأمین قطعات دارد و طبعا ترجیح خودروسازان این است که قطعات را تا حد امکان ارزان‌تر تأمین کنند و این ارزانی معمولا از ناحیه واردات به‌خصوص از چین خود را بروز می‌دهد. بنابراین شاید نتوان ایرادی به خودروسازان به عنوان بنگاهی اقتصادی بابت تأمین قطعات ارزان‌تر (به شرط رعایت کیفیت) گرفت و ایراد اصلی به سیاست‌گذار است که از سر هیجان و بدون آنکه طرحی جامع و کامل را تدوین کند، نهضت داخلی‌سازی را به راه انداخت. کاهش وابستگی به واردات قطعات خودرو در حالی باید صورت گیرد که کشورمان هم‌اکنون با شدیدترین تحریم‌های پولی و مالی آمریکا و متحدانش روبه‌رو است و درآمدهای ارزی ناشی از فروش نفت کاهش یافته است. از طرف دیگر تنها راه نجات کشور و صنعت خودروسازی، اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و حمایت از بخش خصوصی واقعی است. هرجا که بخش خصوصی حضور یابد، موفقیت‌های چشمگیری به دست می‌آید. مردم از عملکرد مسئولان در بخش اقتصاد و خودرو گلایه دارند و برای رفع مشکلات باید به بخش خصوصی واقعی حمایت جدی در عمل ارائه شود تا تولیدات داخلی از نظر کیفیت و کمیت افزایش یابند.

بد نیست بدانیم مشوق‌های حاکمیتی برای تولیدکنندگان قطعات خودرو شامل «اختصاص تسهیلات با بهره پایین»، «اختصاص منابع صندوق توسعه ملی»، «تدوین مشوق‌های مالیاتی»، «حمایت رسانه‌ای و تبلیغاتی»، «تکریم و حفاظت از مالکیت معنوی»، «ساماندهی واردات قطعات ساخت داخل» و «استفاده از منابع صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری» می‌شود. 

مشوق‌های موردانتظار از شرکت‌های خودروساز نیز «خرید با قیمت تمام‌شده خودروساز»، «خرید نقدی قطعات تحویلی»، «قرارداد عادلانه و تضمین تک‌سورسی» و «مشارکت خودروساز در سرمایه‌گذاری» است.

نادیده‌گرفتن خودروسازان؛ جولان دلالان در بازار خودرو

با این حال این صنعت همچنان با چالش‌هایی دست و پنجه نرم می‌کند به طوری که در این خصوص ابراهیم دوست‌زاده، عضو انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی از نقش دلالان در ماجرای کم‌توجهی به قطعات داخلی‌سازی‌شده، صحبت به میان می‌آورد. وی می‌گوید‌: «چینی‌ها با برقراری ارتباطات خاص با برخی عوامل و کارشناسان در ایران، به آنها مأموریت می‌دهند که شرکت‌های داخلی را به واردات قطعات از چین ترغیب کنند. به عنوان مثال، فلان کارشناس با فلان خودروساز وارد مذاکره می‌شود و آن شرکت را برای واردات قطعات موردنیازش از چین مجاب می‌کند، قطعاتی که در داخل برای بومی‌سازی آنها سرمایه‌گذاری شده و امکان تولید انبوه و بی‌نیازی به خارجی‌ها دارد. با این شیوه، واردات قطعات با مُهر ساخت داخل کماکان ادامه می‌یابد و کارشناسان و عوامل مرتبط با چینی‌ها نیز به اصطلاح پورسانت خود را می‌گیرند.

معضل واردات و قاچاق قطعات خودرو

همچنین مهدی مطلب‌زاده نایب‌رئیس انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی می‌گوید: عدم ‌ارائه مشوق‌های حاکمیتی و مشوق‌های مربوط به خودروسازان، دلیل اصلی به سرانجام نرسیدن نهضت داخلی‌سازی است. طبیعی بود که وقتی قطعه‌ای را داخلی‌سازی می‌کنیم، باید از واردات آن جلوگیری شود تا هم داخلی‌سازی جان بگیرد و ارزبری کاهش پیدا کند و هم سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته هدر نرود. با این حال، به موازات ساخت داخل، واردات قطعات نیز ادامه داشت، چون ظاهرا لذتی که در واردات است، در داخلی‌سازی نیست. مسئله دیگر در نهضت داخلی‌سازی به مسائل مالی مربوط می‌شود. ما انتظار داشتیم مثلا اداره دارایی برای یک سال از ما مالیات نگیرد و پس از آن و به واسطه رشد تولید ناشی از افزایش ساخت داخل، چند برابر آن را در سال‌های بعد دریافت کند. با این حال چنین حمایتی نیز از قطعه‌سازانی که در نهضت داخلی‌سازی شرکت کردند، نشد.

در پایان باید خاطرنشان کرد که کارشناسان معتقدند استفاده از دانش و تخصص شرکت‌های دانش‌بنیان و نیروهای متخصص داخلی، بهره‌گیری از ظرفیت‌های فنی و تکنولوژیکی صنایع دفاع، بومی‌سازی تکنولوژی‌های پیشرفته و قطعات های‌تک تولید خودرو از طریق مهندسی معکوس و... از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به افزایش داخلی‌سازی در صنعت خودرو کشور منجر شود. البته در کنار این موارد، باید به معضل واردات و قاچاق قطعات خودرو به کشور نیز اشاره کرد که متأسفانه انحصار و فساد موجود در این عرصه، شرایط را بر قطعه‌سازان داخلی تنگ کرده است. لذا جلوگیری از واردات انحصاری و بعضا قاچاق سازمان‌یافته قطعات خودرو به کشور، یک گام مهم برای رشد صنعت قطعه‌سازی و کاهش وابستگی صنعت خودرو به واردات قلمداد می‌شود.