جایگاه اجتماعی و سیاسی توییتر در ایران

هانی رستگاران - روزنامه‌نگار و فعال فضای مجازی

‌چندی قبل بود که در مراسم رونمایی از کتابی با مضمون توییتری‌شدن سیاست، محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور، هادی خانیکی و محمد فاضلی، جامعه‌شناسان شهیر و نامدار، سخنان قابل‌توجهی را درباره نقش مؤثر شبکه‌های اجتماعی، به‌‌ویژه توییتر در سیاست امروز جهان مطرح کردند. رویداد فرهنگی معرفی و بیانات سخنرانان این نشست که بحث روز جامعه در ایران به شمار می‌رود، بهانه‌ای شد تا به رویکردهای اجتماعی و سیاسی اعضای این شبکه اجتماعی تأثیرگذار در ایران بپردازیم. ظریف در بخشی از سخنان خود که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، به درج توییتی که موجب خنثی‌سازی تصمیمات خصمانه آمریکا علیه ایران پس از انهدام پهپاد نظامی آنان در منطقه شد، اشاره کرد و توییتر را به‌مثابه‌ فضایی ‌ترسیم کرد که هر‌آنچه در آن گفته می‌شود، ممکن است با تفکرات و گرایش‌های سیاسی گوناگون، تعابیر مختلف را داشته باشد و بازتاب تأثیر آن بسیار غیرقابل‌ پیش‌بینی است. در راستای همین مبحث، باید چند نکته حائز اهمیت را در‌باره این شبکه اجتماعی خاص در ایران مورد نظر قرار داد. توییتر در فضای اجتماعی ایران نقش مهم و چندلایه‌ای ایفا می‌کند که این نقش به‌ویژه به دلیل شرایط خاص اجتماعی و سیاسی کشور برجسته‌تر شده است. برای بررسی دقیق این موضوع، می‌توان آن را از جنبه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تحلیل کرد.

1. بستر آزادی بیان: توییتر یکی از بسترهای اجتماعی در دسترس برای عموم جامعه است که به کاربران ایرانی و سراسر جهان فرصت می‌دهد‌ ایده‌ها، نظرات و اعتراضات خود را ابراز کنند. با وجود برخی محدودیت‌ها و ممیزی برخی رسانه‌های رسمی و تحت نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که درج بسیاری از مطالب و محتواها را در آن‌ با مخاطراتی روبه‌رو می‌کند، توییتر به یک فضای نیمه‌آزاد برای بیان عقاید تبدیل‌ شده است. کاربران ایرانی، به‌ویژه جوانان و اصحاب سیاسی و رسانه‌ای، به‌ طور گسترده از این پلتفرم برای گفت‌وگو درباره مسائل مختلف و درج دیدگاه‌های انتقادی به‌ منظور رساندن آنها به دست مقامات مسئول و ترندشدن مباحث، استفاده می‌کنند.

2. فعال‌گرایی اجتماعی و سیاسی: این بستر شبکه اجتماعی که امروزه به نام ایکس شناخته می‌شود، در ایران به یک ابزار قدرتمند برای فعال‌گرایی اجتماعی و سیاسی مبدل شده است. در وقایعی مانند انتخابات یا رویدادهای خاص و ویژه اجتماعی، کاربران توییتر به‌سرعت از آن برای اطلاع‌رسانی و انتشار اخبار و تبلیغات کاندیدای مورد نظر خودشان استفاده می‌کنند. هشتگ‌ها و کمپین‌هایی که در توییتر شکل می‌گیرد، در معادلات اجتماعی ایران تأثیرگذار بوده و حتی گاهی توجه‌های بین‌المللی را نیز به خود جلب کرده است. نمونه اخیر تأثیر این پلتفرم در فضای اجتماعی جوامع، انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا بود که حقیقتا باید به‌صراحت گفت بخشی بسیاری از آرای دونالد ترامپ از طریق تبلیغات و پشتیبانی‌های مبدعانه و هوشمندانه مالک این سکو، ایلان ماسک، به سبد رأی ترامپ سرازیر شد.

3. اطلاع‌رسانی و خبررسانی: ‌خبرنگاران و شهروندان عادی از این بستر برای انتشار سریع اخبار و اطلاعات، به‌ویژه در مواقع خاص، بهره می‌برند. این ویژگی باعث شده است‌ توییتر نقشی کلیدی در شکل‌گیری افکار عمومی داشته باشد.

4. تأثیر بر فرهنگ و جامعه: حضور در فضای توییتر امکان تبادل فرهنگی و اجتماعی را فراهم می‌آورد. کاربران ایرانی با تعامل با افکار و فرهنگ‌های دیگر از سراسر جهان، دیدگاه‌های جدید کسب کرده و به چالش‌های فکری و فرهنگی می‌پردازند. این تعاملات می‌تواند به تغییرات فرهنگی و اجتماعی در داخل کشور منجر شود.

5. چالش‌ها و محدودیت‌ها: با وجود مزایا، توییتر در ایران با چالش‌های متعددی روبه‌روست. فیلتر‌بودن این پلتفرم دسترسی به آن را برای عموم مردم دشوار کرده و کاربران به‌ طور مداوم نیازمند استفاده از ابزارهای دور‌زدن فیلتر هستند. این امر می‌تواند به کاهش سرعت و کیفیت دسترسی منجر شود و همچنین مخاطرات امنیتی را به همراه داشته باشد. علاوه‌بر‌این، این پلتفرم مانند بسیاری از شبکه‌های اجتماعی، با چالش‌های اطلاعات نادرست و کمپین‌های تقلبی نیز مواجه است. این مسئله در کشورمان‌، می‌تواند به انتشار سریع اطلاعات نادرست و ایجاد سردرگمی‌ بین کاربران منجر شود. با این وصف، با وجود امکان رفع فیلتر بسیاری از شبکه‌های اجتماعی در آینده نه‌چندان دور، توییتر به دلیل محتوای سیاسی خاصی که توسط تمام افکار و جناح‌ها در آن تولید می‌شود، نیازمند صرف زمان بیشتری برای بررسی و رفع است.

به‌ طور کلی، هرچند توییتر در ایران یک ابزار مهم برای تبادل‌ نظر و انتشار اطلاعات است، اما نقاط ضعفی که دارد می‌تواند اثربخشی آن را تحت تأثیر قرار دهد. مهم است که کاربران از تمامی این محدودیت‌ها آگاه باشند و راهکارهای مناسبی را برای بهینه‌سازی استفاده خود از این پلتفرم 

به ‌کار بگیرند. شاید اینکه امروز این شبکه اجتماعی به ابزاری برای دیپلماسی عمومی و گفت‌وگوی میان سران کشورهای جهان تبدیل‌ شده است، خود گواه این مهم باشد که توییتر نقش سخنرانی در یک مجمع عمومی سیاسی را ایفا می‌کند و به گفته محمدجواد ظریف، باید خیلی مراقب بود تا در قامت یک سیاست‌مدار در این بستر چه می‌نویسیم؛ چون همان نوشته توسط بسیاری از افرادی که حتی مخاطب آن مطلب نیستند خوانده می‌شود و مورد قضاوت‌های گوناگون قرار می‌گیرد. توییتر تأثیری پیچیده و چندبعدی در فضای اجتماعی ایران دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. به‌ عنوان ابزاری برای ارتباط، اطلاع‌رسانی و بیان نظرات، شبکه ایکس یا توییتر توانسته به یکی از محوری‌ترین اجزای فضای مجازی کشور بدل شود؛ هرچند‌ همچنان با موانع متفاوت روبه‌روست.