بازار تاریخی تهران؛ تصاحب یا بازسازی جمعی؟

هر‌از‌چند‌گاهی فریادی در رسانه بالا می‌رود که: وامصیبتا! «فاجعه بزرگ در کمین بازار تهران»! و بعد دوباره صداها می‌خوابد و انگار نه انگار که 50 سال است این هشدارها بوده و هست و کسی هم خیال ندارد مسئولیت ساماندهی شایسته بازار تهران را گردن بگیرد. محمدرضا فرجی‌تهرانی، نایب‌رئیس اتاق اصناف تهران، آخرین کسی است که به‌تازگی در رسانه خبر فردا گفته است: سیم‌های برق مهم‌ترین دلیل برای آینده خطرناک بازار تهران است، اما وزارت نیرو به بازاری‌ها گفته برای تعویض سیم‌‌های برق بازار  بودجه ندارند!

 او همچنین اظهار کرده: «چنانچه از ساختمان‌های قدیمی و فرسوده بازار تهران و سنگ‌اندازی‌هایی که میراث فرهنگی برای بازسازی این ساختمان‌ها دارد، چشم‌پوشی کنیم، اما نمی‌توانیم از نوع سیم‌کشی‌هایی که عین کلاف سردرگم به‌ هم پیچ خورده‌اند، بگذریم». و اینکه یک جرقه می‌تواند در کسری از زمان فاجعه بیافریند... . سؤال این است: چرا سال‌هاست این مورد رها شده و کسی به آن توجهی نمی‌کند؟/ تجارت‌نیوز. کسی نیست از ایشان بپرسد مگر بازاری‌ها ناتوان‌اند که 50 سال است دارند می‌نالند و کسی به فریادشان نمی‌رسد؟ الحمدلله هم پول دارند و هم عقل تجاری سلیم. بازار هم محل کسب‌شان است. در ضمن سیستم حکومتی ما قریب به 50 سال است فقط به تجارت اهمیت داده (به جای صنعت مدرن و توسعه کشور مطابق با آمایش سرزمین) و بازار هرگز نادیده گرفته  نشده است.

سولماز شمشیری، مدیر دفتر نوسازی بازار تهران، می‌گوید: «بله، علت اکثر آتش‌سوزی‌های بازار اتصالات برقی است که هم‌جواری با کالاهای اشتعال‌پذیر باعث تسریع حریق می‌شود. در بازارهای فرش‌فروشان، کفاش‌ها، پاچنار سید اسماعیل ما با مشارکت کسبه، شهرداری منطقه و شرکت برق کابل‌ها را ساماندهی کردیم و داکت‌گذاری شد. احتمالا این جریان باید به دیگر راسته‌ها نیز کشیده شود. اما موضوع اصلی فرسودگی، سیم‌کشی‌های داخلی است که هزینه‌اش مستقیم برعهده بازاریان است و با اصلاحات سیم‌کشی‌ها و تغییرات کنتورهای برق، هزینه برق تصاعدی حساب می‌شود. این موضوع دلیلی بر مشارکت‌نکردن بازاریان است». پس یعنی خطر را به جان بخریم!؟

روشن است که مشکل اصلی بازار تهران این است که در طول سال‌ها مشکلات ایمنی بازار، ترافیک مرکز شهر و اصولا سیستم سنتی را با خود داشته است. حدود ۲۵ سال پیش طرحی جامع و کامل برای بازار تهران تهیه شد که هرگز اجرا نشد، زیرا عزم و اراده‌ای همه‌جانبه وجود نداشت. مشکل اصلی ساماندهی بازار، توافق نهادهای دولتی مسئول و شهرداری با بازاریان بر سر پروژه بازار است. همیشه از خود پرسیده‌ام چرا بازاری‌های تهران مرمت بازار تبریز را الگو قرار ندادند؟ تجربه موفق بازسازی بازار تبریز به دست آقای مهندس تقی‌زاده (رئیس وقت میراث تبریز) و استادان علاقه‌مندی مانند دکتر فرهاد فخار‌تهرانی در طول سال‌های اولیه انقلاب نمونه خوبی از بازسازی موفقیت‌آمیز بازار است. نمونه موفق دیگر بازار سعدالسلطنه قزوین است که شهرداری قزوین خودش کار را بسیار فاخر و زیبا به انجام رساند و امیدواریم بازسازی آن به سمت سرای حاج‌رضا و جنوب بازار نیز  ادامه یابد.

بازار تهران و خانه‌های قدیمی بافت تاریخی بی‌سامان اطراف آن سرتاسر انبار ولنگارانه است. تجار نیز با انبارداری مدرن در حرف موافق‌اند اما برای دستیابی به یک روند عملی، هماهنگی و کار علمی لازم است. خانم مهندس شمشیری می‌گوید: تجربه ما نشان داد که بازاریان تهران پای مشارکت هستند. من می‌گویم: کالبد بازار میراث ماست و فقط باید مرمت شود، اما تجهیزات آن که باید امروزی باشد. این همان معضلی است که هنوز در خیابان لاله‌زار هم داریم! در طرح جامع تهران ۲۰ سال پیش مقرر شد که بازار تهران، با توجه به سیستم‌های سفارش اینترنتی و آنلاین، دیگر جای عمده‌فروشی و ببر و بیار کالا در حجم وسیع نیست! همان‌طور که بازار مبل به یافت‌آباد و بازار بلور به پایین میدان شوش رفت، بسیاری از فعالیت‌های تولیدی- تجاری تهران هم خوب است جاهای بهتر و بزرگ‌تری برای خود بیابند. و شهرداری مسئول این‌گونه هماهنگی‌ها باشد. این ساماندهی که در خیابان ناصرخسرو از سوی تیم خوب سازمان زیباسازی در دوره قبلی اتفاق افتاد، مطمئنا می‌تواند برای کابل‌فروشان جنوب لاله‌زار نیز محقق شود.

امروزه انبارداری مدرن چنان پیشرفتی کرده ‌ که حیرت‌انگیز است. استفاده از ربات‌ها، مکانیزاسیون، استفاده از پهپاد و نرم‌افزارهای انبارداری مبتنی بر هوش مصنوعی برای کنترل انبار و بهینه‌سازی انبار و... سیستم‌های آتش‌نشانی، امنیتی و حراستی... یکپارچه‌سازی تمام موارد بالا و بر‌خط‌بودن سیستم برای آلارم‌ها، پنجره‌های عملیاتی و گزارش‌گیری همه می‌توانند در خدمت بازار قرار گیرند. مسئله اینجاست که برنامه مدونی برای به‌روزآوری بازار تهران در دست نیست. هر مدیری که می‌آید، سلیقه‌ای  برخورد می‌کند. 

بازار تهران نیازمند یک سند و برنامه بازسازی یکپارچه است. تاکنون طرح‌های متعددی در حد سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلی برای بازار ۱۱۲ هکتاری تهران ( یک‌میلیون‌و 120 هزار متر‌مربعی) تهران تهیه شده است اما اینک زمان اقدام جدی و هماهنگ فرا‌رسیده است.

به نظر می‌رسد چیزی مانند یک موجِ بی‌تاب، به صورت ناخودآگاه شاید... در زیر چهره مظلوم دلواپسان و نیز این اقدام‌نکردن آنها به ساماندهی اساسی بازار تهران خوابیده است. موجی که شاید تمایل سازندگان و خود بازاری‌ها به کوبیدن و از نو ساختن بازار باشد. همان بلایی که چند سال پیش بر سر پاساژ گلشن آوردند و آن بازار قاجاری را کوبیدند و بی‌قواره و ناهمخوان با محیط، از نو به صورت پاساژ ساختند. دلسوزان واقعی نباید بگذارند چنین اتفاقی دوباره بیفتد. بازار تهران، قلب تهران است.