مراقب نانوروزها باشیم
معرفی کتاب نوروزنوشت: نگاهی اندیشه‌ورزانه به نوروز امروز
به‌تازگی واپسین کتاب نعمت‌الله فاضلی را خواندم. همین هفته پیش از تنور انتشارات هم‌رخ بیرون آمد و هنوز داغ است. کتابچه‌ای است کوچک در قطع پالتویی با ۱۱۸ صفحه که می‌توان یک‌نفس خواندش. من البته یک هفته‌ای با آن کلنجار رفتم. مجموعا ۲۲ گفتار است که بیشترشان را فاضلی سال پیش در ایام نوروز نوشت و در کانال تلگرامی‌اش منتشر کرد.
امیر هاشمی‌مقدم-عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران: به‌تازگی واپسین کتاب نعمت‌الله فاضلی را خواندم. همین هفته پیش از تنور انتشارات هم‌رخ بیرون آمد و هنوز داغ است. کتابچه‌ای است کوچک در قطع پالتویی با ۱۱۸ صفحه که می‌توان یک‌نفس خواندش. من البته یک هفته‌ای با آن کلنجار رفتم. مجموعا ۲۲ گفتار است که بیشترشان را فاضلی سال پیش در ایام نوروز نوشت و در کانال تلگرامی‌اش منتشر کرد. امسال در همه آنها بازنگری کرد و یکی دو گفتار دیگر نیز به آنها افزود تا در چارچوب کتاب منتشر شود. هر گفتار، جستاری است که جداگانه و بدون نیاز به خواندن دیگر گفتارها می‌توان خواند. بنابراین می‌توانی با نگاهی به فهرست کتاب، تنها گفتارهایی را که دوست داری بخوانی یا ترتیب جستارها را آن‌گونه که دوست داری و نه آن‌گونه که فهرست‌وار پشت سر هم آمده بخوانی. برای نمونه برای خود من جستار «نظریه نوروز» که ششمین روزنوشت نوروزی است، جذاب‌تر از دیگر جستارها بود. بعد هم به ترتیب «نوروز شاعرانه» و «نانوروز». اتفاقا در اینجا و پس از معرفی کوتاه کلیت کتاب، بیشتر می‌خواهم درباره خطر نانوروزها بنویسم.
فاضلی در کتاب «نوروزنوشت: نگاهی اندیشه‌ورزانه به نوروز امروز» در هر جستار به یک بُعد نوروز پرداخته است که به ترتیب عبارت‌اند از: نوشتن نوروز، چرا نوروز، منطق فرهنگی نوروز، نوروز فرهیخته، رسانه نوروز، نوروز جهانی، نظریه نوروز، حوزه عمومی نوروز، بدن نوروزی، فضای نوروزی، آگاهی نوروزی، نوروز شاعرانه، آینده نوروزی، سیاست نوروزی، یادگیری نوروزی، نوروز پویا، فراغت نوروزی، ربط نوروزی، نوروز طبیعی، نانوروز، سبک زندگی و نوروز، نوروز و متفاوت‌بودن و پایان نوروزی. البته خواننده ممکن است در برخی صفحات احساس تکرار مطالب یا شباهت برخی مباحث با یکدیگر را داشته باشد.
در این کتاب نوروز را به‌عنوان موهبتی در‌می‌یابیم که فرهنگ و طبیعت دست‌کم چندین هزار سال است به ایرانیان عطا کرده‌اند. هر حکومتی در طول این چند هزار سال یا با نوروز کنار آمده و دوام یافته، یا سر ستیز با نوروز داشته و شکست خورده. نوروز یک آیین مردمی است که حکومت‌ها باید خود را با آن سازگار کنند؛ همچنان که نوروز در درازای تاریخ، گاه فرصتی بوده برای سیاست‌ورزی مردم علیه حکومت‌ها.
بیشتر جستارهای آغازین کتاب به معرفی ابعاد گوناگون این موهبت پرداخته است. اما در جستارهای پایانی کم‌کم نگاه انتقادی نویسنده رخ می‌نماید تا خواننده گمان نبرد قرار است یکسره از نیکی‌ها و مزایای نوروز بخواند. در جستارهای پایانی فاضلی هشدار می‌دهد که نانوروزها اندک‌اندک دارند پررنگ‌تر می‌شوند و کارکردهای چند‌هزارساله و مثبت نوروز را کم‌رنگ می‌کنند. چگونه؟
فاضلی در جستارهای ابتدایی کتاب نشان می‌دهد نوروز دانشگاه ایرانی است که در آن درس برابری و برادری/خواهری آموخته می‌شود، بی‌آنکه همچون دانشگاه‌های امروزی اجباری برای حضور در کلاس‌ها یا فراگیری مباحث باشد. در نوروز فقیر و غنی شاد و خندانند. نوروز برای همه ایرانیان است، فارغ از زبان و قومیت و منطقه جغرافیایی. نوروز زمان نوشدن، گذشت و گذشتن، پشت سر نهادن کینه‌ها و محکم‌کردن روابط انسانی است. نوروز زمان بازاندیشی درباره انسانیت است. زمان یکی‌شدن با طبیعت و بودن در دامان و آغوش طبیعت. اما در سال‌های اخیر «نانوروزها» دارند جای نوروز را می‌گیرند (فاضلی اصطلاح نانوروز را از «نامکان‌ها»ی مارک اوژه، انسان‌شناس فقید فرانسوی گرفته است). نوروز که روزگاری آیین تمرین برابری بود، اکنون به بلای «جامعه مصرفی» (به تعبیر بودریار) مبتلا شده تا مجالی باشد برای مصرف‌گرایی افراطی و به رخ کشیدن دارایی‌ها و اموال. می‌توان حدس زد منظور نویسنده برخی خریدهای اضافی و بعضا اشرافی است که به بهانه نوروز رخ می‌دهد؛ اینکه هر سال باید مبل‌ها، یا فرش‌ها، یا پرده‌ها، یا کابینت‌ها و... را با هزینه‌های گزاف عوض کنیم، آن هم در حالی‌که همان قبلی‌ها هنوز کارایی و تمیزی کافی را دارد. فاضلی نسبت به چهارشنبه‌سوری‌های خطرناکی که اکنون به جای «سور» و شادی، ترس و مرگ و جراحت را جایگزین کرده نگران است. از سیزده‌به‌درهایی که به جای یکی‌شدن با طبیعت، عملا تبدیل به روز آسیب به طبیعت شده است.
در همین سه چهار جستار پایانی کتاب، نویسنده پیشنهاد می‌دهد نوروز را تبدیل به فرصتی کنیم برای گفت‌وگو درباره خود نوروز. درباره کارکردهایی که فراموش شده و نانوروزهایی که آهسته آهسته دارد رخنه می‌کند به زندگی‌مان. «نوروزنوشت» دو ویژگی مثبت دارد که در همه کتاب‌های فاضلی دیده می‌شود: نخست پیوند نظریات انسان‌شناسی به‌طور خاص و علوم انسانی به‌طور عام با ابعاد زندگی ایرانی (و در اینجا نوروز) و معرفی کتاب‌ها، نویسندگان و نظریات مهم به خوانندگان؛ دوم استفاده از زبان ساده و همه‌فهم که برای خواننده غیرمتخصص نیز خواندنی باشد. شوربختانه در فضای علوم اجتماعی ایران -و البته تا حدودی دیگر کشورها- نیز استفاده از زبان سخت و پیچیده نشانه‌ای از بالابودن سطح دانش بوده و همین باعث دوری مردم از علوم اجتماعی شده است. زبان نوشتاری فاضلی از این آسیب مبراست و بنابراین آثارش برای همگان خواندنی است. شاید از همین رو باشد که بیشتر آثارش چندین بار تجدید چاپ می‌شود.
کتاب «نوروزنوشت: نگاهی اندیشه‌ورزانه به نوروز امروز» اثر دکتر نعمت‌الله فاضلی توسط نشر هم‌رخ در 118 صفحه منتشر شده است.
برای خرید کتاب به صفحه اینستاگرام برگ‌برگ (barggbargg) مراجعه کنید.