مروری بر اعتراض‌ها به خشک‌شدن زایندهرود
در متون تاریخی، با نام‌هایی چون زندرود، زَرَن‌رود، زرّین‌رود، زرّینه‌رود و زِنده‌رود نیز از آن یاد شده و مهم‌ترین رودخانه در مرکز فلات ایران است؛ رودخانه‌ای که از زردکوه بختیاری سرچشمه می‌گیرد و بعد از طی حدود 300 کیلومتر به باتلاق گاوخونی می‌ریزد و امروز، آن را با نام زایندهرود می‌شناسیم. «صوره‌الارض» ابن‌حوقل (تهران: بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۵) کهن‌ترین منبعی است که در آن از این رودخانه با نام «زایندهرود» یاد شده است. او می‌نویسد: «... به فاصله یک تیر پرتاب، از آن رودخانه زایندهرود جاری است».
در متون تاریخی، با نام‌هایی چون زندرود، زَرَن‌رود، زرّین‌رود، زرّینه‌رود و زِنده‌رود نیز از آن یاد شده و مهم‌ترین رودخانه در مرکز فلات ایران است؛ رودخانه‌ای که از زردکوه بختیاری سرچشمه می‌گیرد و بعد از طی حدود 300 کیلومتر به باتلاق گاوخونی می‌ریزد و امروز، آن را با نام زایندهرود می‌شناسیم. «صوره‌الارض» ابن‌حوقل (تهران: بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۵) کهن‌ترین منبعی است که در آن از این رودخانه با نام «زایندهرود» یاد شده است. او می‌نویسد: «... به فاصله یک تیر پرتاب، از آن رودخانه زایندهرود جاری است».
زایندهرود، در مرکز ایران که بخش مهمی از استان اصفهان را طی می‌کند، از دوران مادها، شرایط مطلوبی را برای شکلی‌گیری جوامع و تمدن انسانی ایجاد کرده بود.
میرزا حسین‌خان تحویل‌دار در کتاب «جغرافیای اصفهان» که به کوشش منوچهر ستوده در سال 1342 منتشر شد، می‌نویسد: اطلاق نام زایندهرود به این رودخانه به این دلیل است که به‌علت سختی سطح زمین در بستر و حوالی بستر رودخانه (از جنس شیست)، آب‌های آبیاری‌شده مجددا بعد از نفوذ زیر خاک اراضی، کم‌وبیش به زایندهرود بازمی‌گردد. به‌عبارتی می‌توان گفت که بستر زایندهرود زهکشی اراضی و مناطق اطراف آن است؛ بنابراین در هیچ موقع سال هرچند تمامی آب رودخانه را به آبیاری اراضی بالادست اختصاص دهند، در پایین‌دست آن خشکی کامل در بستر رود ایجاد نمی‌شود.
براساس بررسی‌های تاریخی موجود، در دوران‌های گوناگون تقسیم آب زایندهرود و بهره‌برداری هریک از روستاها از آب رودخانه در شش‌ماهه دوم سال که هوا گرم و آب کمتری موجود بوده، تابع تعداد سهامی بوده است که در طومار منسوب به شیخ بهایی تعیین شده بود. این طومار، برای تعیین حقابه زایندهرود، با توجه به اختلاف‌های قدیمی میان ساکنان اطراف این رودخانه نوشته شده بود که براساس آن، جنگ و نزاع همیشگی بین آنها برطرف می‌شد. قابلیت این طومار، به‌گونه‌ای بوده است که بسیاری از مردم و صاحب‌نظران بر این باورند که عمل‌نکردن به این طومار در چند دهه اخیر زایندهرود را خشکاند و محیط زیست و اکوسیستم حوضه این رودخانه را با مخاطره روبه‌رو کرده و کشاورزان این حوضه را بی‌کار و ورشکسته کرده است.
گفته می‌شود اولین شواهد از خشکی این رود در کتاب حمزه اصفهانی آمده و در آن از قحطی و خشک‌سالی بزرگی در سال 323 هجری قمری در اصفهان خبر داده است. او در همان کتاب از کم‌آبی اصفهان در دوران مأمون عباسی سخن به میان آورده است.
در دوران معاصر نیز در دو دهه اخیر خشکی‌های بسیاری برای زایندهرود ثبت شده که اعتراض‌هایی به‌دنبال داشته است.
از سال ۱۳۸۶ زایندهرود تقریبا جریان دائمی خود در کل مسیر را از دست داد؛ اما این رودخانه تا حدود شهر زرین‌شهر از توابع استان اصفهان همواره دارای جریان بوده است. عمده‌ترین دلایل خشک‌شدن زایندهرود، خشک‌سالی این دو دهه، در بالادست و در رشته‌کوه‌های زاگرس اعلام شده است.
پس از آن در پایان سال 89، طرح حفر تونل بهشت‌آباد و گلاب در شهرکرد تصویب شد که به‌دنبال آن، مردم چهارمحال و بختیاری با هدف اعتراض به این طرح، با حضور مجمع نمایندگان استان چهارمحال و بختیاری در مجلس شورای اسلامی مقابل امامزادگان دوخاتون شهرکرد تجمع کرده و فریاد «تونل بهشت‌آباد باید خراب شود» و «حفر تونل گلاب ممنوع است» سر دادند. آنها در این اعتراض، بر این باور بودند که با احداث تونل بهشت‌آباد با طول 65 کیلومتر و در عمق 300 متری است که با احداث آن استان سرسبز چهارمحال و بختیاری به کویر تبدیل خواهد شد.
اعتراض ثبت‌شده بعدی، در اسفند ماه سال ۱۳۹۱ بود که عده‌ای از کشاورزان شرق استان اصفهان در اعتراض به انتقال آب زایندهرود به صنایع استان یزد و خشک‌شدن رودخانه به تأسیسات انتقال آب از استان اصفهان به استان یزد خساراتی وارد کردند که مسئولین یزد مدعی شده‌اند این خسارات باعث قطعی و جیره‌بندی آب در استان یزد شد. کشاورزان در آبان ماه سال ۱۳۹۵ تراکتورهای خود را به نشانه اعتراض در ورودی شهر اصفهان مستقر کردند.
پس از آن، در ۱۸ مهر ۱۳۹۶ به مناسبت ۱۸ مهر (روز نکوداشت زایندهرود) گروهی از مردم اصفهان در اعتراض به ادامه خشک‌شدن زایندهرود تجمع کردند. در این تجمع که در مقابل پل خواجو برگزار شد، حاضران خواستار اختصاص حقابه کشاورزان حاشیه زایندهرود شدند و از دولت ایران خواستار عملی کردن وعده‌های خود در این مورد شدند. در اسفند همان سال، کشاورزان اصفهانی که به بی‌آبی معترض بودند، اقدام به تخریب خط لوله آب زایندهرود به یزد کردند.
11 آبان ۹۷، کشاورزان قهدریجان برای به‌دست‌آوردن حقابه‌شان برای کشت پاییزی دست به تجمع اعتراضی و تحصن زدند و در آذر همان سال، کشاورزان ورزنه در اعتراض به بی‌آبی، در کنار خط انتقال آب به یزد تجمع کردند و با لودر خط لوله آب به یزد را تخریب کردند.
در نهایت در آذر 1400، این تنش‌ها بار دیگر تکرار شد و کشاورزان اصفهانی که تمام معاش و زندگی‌شان در گروی کشاورزی و آب است، در اعتراض به انتقال آب یزد به زایندهرود، بار دیگر لوله‌های انتقال را شکستند و به‌دنبال آن، میزان فشار آب در شهر یزد با افت شدید و در برخی نقاط با قطعی آب مواجه شد.
